Μαρί Κιουρί: Ανέτρεψε κάθε στερεότυπο, ενώ η ακτινοβολία κατέτρωγε αργά, αλλά σταθερά το σώμα της

Ο Θέμης Μουμουλίδης, η Παναγιώτα Πανταζή, η Κωνσταντίνα Τάκαλου και η Αλεξάνδρα Μικρούτσικου μιλούν στο NEWS 24/7 με αφορμή την παράσταση «Μαρί Skłodowska Κιουρί» που είναι εμπνευσμένη από τη συγκλονιστική ζωή μιας από τις σημαντικότερες γυναικείες μορφές του σύγχρονου κόσμου.

ΓΕΩΡΓΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
08 Φεβρουαρίου 2023 06:33

Γεννημένη στη ρωσοκρατούμενη Βαρσοβία, η Μαρία Σαλώμη Σκλοντόφσκα, η γυναίκα που έγινε αργότερα γνωστή ως Μαρί Κιουρί, χάραξε με ακατάβλητη θέληση την πορεία της, ανατρέποντας κάθε στερεότυπο. Σε συνεργασία με τον σύζυγό της, Πιερ Κιουρί, ανακάλυψε το ράδιο και μελέτησε τα φαινόμενα της ραδιενέργειας. Ανακάλυψε επίσης το πολώνιο και υπήρξε η πρώτη γυναίκα που έγινε καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης, ενώ τιμήθηκε δύο φορές με το Βραβείο Νόμπελ στη Φυσική (1903) και τη Χημεία (1911). Υπήρξε η πιο φημισμένη γυναίκα επιστήμων της εποχής της, γνωστή επίσης ως Μαντάμ Κιουρί. Η ρήση του Άλμπερτ Αϊνστάιν είναι χαρακτηριστική: «Από όλες τις προσωπικότητες, μονάχα μία δεν έχει διαφθείρει η δόξα: την Μαρία Κιουρί».

Η Μαρί Κιουρί φλέγεται από «την ποίηση της επιστήμης»· το πάθος της και το ανυπέρβλητο ερευνητικό της πνεύμα έγιναν τα όπλα για να αναμετρηθεί με τον ρατσισμό και την προκατάληψη που αντιμετώπισε ως γυναίκα και ως μετανάστρια. Σημάδεψε την εποχή της, στο γύρισμα του σύντομου 20ου αιώνα αναπροσδιορίζοντας τα όρια της επιστήμης.

Εμπνευσμένη από τη συγκλονιστική ζωή μιας από τις σημαντικότερες γυναικείες μορφές του σύγχρονου κόσμου, η παράσταση «Μαρί Skłodowska Κιουρί», σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη, παρουσιάζεται από τις 10 Φεβρουαρίου στο Σύγχρονο Θέατρο.

Το νέο αυτό θεατρικό έργο, που υπογράφουν ο Θέμης Μουμουλίδης και η Παναγιώτα Πανταζή, είναι βασισμένο σε βιογραφικό υλικό, ντοκουμέντα και μαρτυρίες. Παρακολουθεί την συναρπαστική περιπέτεια μιας ζωής που αγγίζει το μυθιστόρημα: τα δύσκολα παιδικά και εφηβικά χρόνια στην υπό τσαρική κατοχή Βαρσοβία, οι σπουδές στη Σορβόννη, ο αγώνας να αναγνωριστεί ως ισότιμο μέλος μιας ανδροκρατούμενης επιστημονικής κοινότητας, ο «απαράμιλλος σύντροφος» στη ζωή και στην επιστήμη Πιερ Κιουρί, οι πολλαπλοί ρόλοι, τα χημικά στοιχεία που την «στοίχειωσαν», η ραδιενέργεια, η «Κιουριθεραπεία» ενάντια στον καρκίνο, τα δύο Νόμπελ, η απώλεια, η δόξα και η κατακραυγή, οι ασυμβίβαστοι αγώνες για μια επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου. Η τραγικότητα, αλλά και η ειρωνεία που της επιφύλαξε η Ιστορία με την μετέπειτα ολέθρια χρήση των ανακαλύψεών της.

Θέμης Μουμουλίδης: “Ας σκεφτούμε πόσο επίκαιρο παραμένει σήμερα το ζήτημα των έμφυλων αλλά και των κάθε μορφής προκαταλήψεων, το αίτημα για ελεύθερη έκφραση και αυτοπραγμάτωση όχι μόνο των γυναικών, αλλά κάθε ανθρώπου”.

Ο Θέμης Μουμουλίδης αναφέρει στο NEWS 24/7 για το τι ήταν αυτό που τον παρακίνησε να ασχοληθεί με τη Μαρί Κιουρί και να γράψει ένα ολόκληρο θεατρικό έργο γι’ αυτήν: “Το έργο και η παράσταση Μαρί Skłodowska Κιουρί αποτελούν για μένα τη συνέχεια μιας σειράς παραστάσεων, οι οποίες προσεγγίζουν με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά το είδος της θεατρικής βιογραφίας, ή καλύτερα του θεατρικού πορτρέτου. Έχουν προηγηθεί τα θεατρικά πορτρέτα του Νίκου Καββαδία στην παράσταση «Ταξίδι στο Σταυρό του Νότου», του Μίκη Θεοδωράκη στο «Ποιος τη ζωή μου…», του Ιάκωβου Καμπανέλλη στο «Μαουτχάουζεν», του Γιώργου Σεφέρη και του Κωνσταντίνου Καβάφη παλαιότερα.

Το θεατρικό πορτρέτο της Μαρί Κιουρί προέκυψε κατ’ αρχάς από την ανάγκη μου να μελετήσω τη ζωή της – τη ζωή μιας από τις εμβληματικές γυναικείες μορφές της σύγχρονης Ιστορίας.

Μελετώντας τη βιογραφία της συνειδητοποίησα πόσο η ιστορία της μάς αφορά ακόμη σήμερα, θέτοντας μια σειρά από προβληματισμούς. Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, πόσο επίκαιρο παραμένει σήμερα το ζήτημα των έμφυλων αλλά και των κάθε μορφής προκαταλήψεων, το αίτημα για ελεύθερη έκφραση και αυτοπραγμάτωση όχι μόνο των γυναικών, αλλά κάθε ανθρώπου. Ή τις προκλήσεις και τα διακυβεύματα που θέτουν ως προς την εφαρμογή των επιστημονικών επιτευγμάτων οι εξελίξεις στη γενετική και την τεχνητή νοημοσύνη”.

Και συνεχίζει λέγοντας: “Η Μαρί Κιουρί έζησε την εποχή της μετάβασης από τον 19ο στον 20ο αιώνα, την εποχή που γέννησε τη σύγχρονη ζωή, συμβάλλοντας και η ίδια αποφασιστικά στις νέες επιστημονικές ανακαλύψεις που άλλαζαν ριζικά την όψη του κόσμου και την καθημερινότητα των ανθρώπων.

Έζησε σε μια εποχή που οι πατριαρχικές δομές στερούσαν από τη γυναίκα βασικά δικαιώματα – σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες οι γυναίκες αποκλείονταν από τις ανώτερες σπουδές ή την επιστημονική σταδιοδρομία. Κατάφερε παρ’ όλα αυτά, χάρη σε μια αδάμαστη θέληση και, ίσως, σ’ ένα εκπληκτικό μείγμα ιδεαλισμού και πραγματισμού, όχι μόνο να επιβιώσει πνευματικά, αλλά να αλλάξει με το έργο της την επιστήμη και να αποσπάσει κορυφαίες διακρίσεις ανατρέποντας τα στερεότυπα. Και βέβαια, αντιμέτωπη με την έμφυλη προκατάληψη και με τον ρατσισμό βρέθηκε και στην προσωπική της ζωή.

Η Εύα Κιουρί γράφει στη βιογραφία της μητέρας της ότι «υπάρχουν στη ζωή της Μαρί Κιουρί τόσο πολλά και σημαντικά περιστατικά που νιώθεις την ανάγκη να διηγηθείς την ιστορία της όπως έναν θρύλο». Πράγματι, μελετώντας τη βιογραφία της Μαρί Κιουρί, αισθάνεσαι ότι η ζωή της είναι μια συγκλονιστική περιπέτεια που περιλαμβάνει τα πάντα. Έζησε την εθνική υποδούλωση, το πένθος, τη φτώχια και την ευημερία, την συντροφικότητα και την απώλεια, τη μητρότητα, το απόλυτο πάθος για την επιστήμη και τον εξαντλητικό μόχθο, τον έρωτα, την κατακραυγή και την αποθέωση, την ειρήνη και τον πόλεμο. Έδωσε με τη στάση της το παράδειγμα για μια επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου… Και, καθώς η ακτινοβολία κατέτρωγε αργά, αλλά σταθερά το σώμα της, δεν έζησε τόσο ώστε να δει την μετέπειτα ολέθρια χρήση των ανακαλύψεών της”.

Η Παναγιώτα Πανταζή, η οποία συνέγραψε το νέο αυτό θεατρικό έργο με τον Θέμη Μουμουλίδη σημειώνει στο ΝEWS 24/7:“Η πρώτη μου συνάντηση με τη Μαρί Κιουρί χρονολογείται εδώ και σχεδόν μια εικοσαετία, όταν πέρασα κάποιους μήνες μεταφράζοντας τη βιογραφία της από την κόρη της Εύα Κιουρί για τις εκδόσεις «Ωκεανίδα». Συνδέθηκα πολύ μαζί της εκείνη την περίοδο. Έτσι, όταν ήρθε η πρόταση του Θέμη να γράψουμε ένα έργο για τη Μαρί Κιουρί, η σχέση μου μαζί της ήταν ήδη σχέση ζωής.

Ένα πρόσωπο είναι πολύ περισσότερα –και ίσως πολύ διαφορετικά- από τη συνισταμένη των χαρακτηριστικών και των ιδιοτήτων του, των περιστατικών που το καθορίζουν και των πεπραγμένων του. Είχα εξαρχής την αίσθηση ότι, πίσω από τα πρόσωπα και τα προσωπεία της, η Μαρί οριζόταν, ας πούμε, από δύο άξονες, με πρόσημο εξίσου θετικό και αρνητικό, δυο άξονες αλληλοτροφοδοτούμενους. Θα ονόμαζα τον έναν άξονα «δύναμη» και τον άλλο «μοναξιά».

Πρόσφατα διάβασα ένα ποίημα της Adrienne Rich για την Μαρί Κιουρί. Το ποίημα επιγράφεται «Δύναμη» (Power) και αρχίζει ως εξής:

Ζώντας στο υπέδαφος στα κοιτάσματα της ιστορίας μας
Σήμερα ένας εκσκαφέας ανέσυρε από τα σπλάγχνα μιας σαθρής πλαγιάς
ένα μπουκάλι κεχριμπάρι τέλειο εκατό ετών
γιατρικό για τον πυρετό ή τη μελαγχολία τονωτικό
για τη ζωή σ’ αυτή τη γη στους βαρείς χειμώνες της
Σήμερα διάβαζα για τη Μαρί Κιουρί

Και καταλήγει:

Πέθανε διάσημη μια διάσημη γυναίκα αρνούμενη
τις πληγές της
αρνούμενη
ότι οι πληγές της προέρχονταν από την ίδια την πηγή της δύναμής της

Το ποίημα συμπυκνώνει, όπως δεν θα μπορούσα να εκφράσω με άλλα λόγια, το «γιατί» αυτής της ανασκαφής στη ζωή της Μαρί Κιουρί. Την προσπάθεια να ανασύρεις «ζωντανό» από τα κοιτάσματα της ιστορίας – όπως τα αγαπημένα της ορυκτά από τα κοιτάσματα της γης- ένα μπουκάλι κεχριμπάρι, «διαμάντι», γιατρικό για τη ζωή σ’ αυτή τη γη και τις βαρυχειμωνιές της”.

Πώς όμως έλαβε χώρα αυτή η διαδικασία συν-συγγραφής του έργου αυτού;

“Ήταν μια σύνθετη και πολύ ενδιαφέρουσα διαδικασία που πέρασε από πολλά στάδια. Το ευτύχημα είναι ότι, μετά από χρόνια συνεργασίας, γνωρίζουμε καλά ο ένας τον τρόπο σκέψης του άλλου και έχουμε αναπτύξει έναν κώδικα επικοινωνίας, ο οποίος περιλαμβάνει και τις αναπόφευκτες, αν όχι απαραίτητες, διαστάσεις απόψεων! Στη συγγραφή της «Μαρί Κιουρί» το πρώτο στάδιο ήταν η έρευνα και η συγκέντρωση του υλικού, που κατά κύριο λόγο έγινε από την Παναγιώτα, ενώ ο Θέμης έθετε τους σκηνοθετικούς όρους της δουλειάς. Στη συνέχεια επεξεργαστήκαμε από κοινού, σε αλλεπάλληλους κύκλους, το τεράστιο υλικό που είχε συγκεντρωθεί, επιλέγοντας και μορφοποιώντας το σταδιακά. Ο Θέμης είχε εξαρχής συλλάβει έναν χώρο όπου η σκηνική δράση, και το έργο ως κείμενο, θα συνομιλεί με video προβολές, και όπου η μουσική θα έχει κυρίαρχο ρόλο. Έτσι, η συγγραφή του έργου προχώρησε, κατά κάποιον τρόπο, ως συγγραφή ενός σεναρίου, λαμβάνοντας υπόψη τις εικόνες και τους ήχους και συμβαδίζοντας με τη σκηνοθεσία” απαντούν ο Θέμης Μουμουλίδης και η Παναγιώτα Πανταζή.

Αλεξάνδρα Μικρούτσικου: Η μουσική άλλοτε υπογραμμίζει, άλλοτε φωτίζει λεπτομέρειες, ταξιδεύει τους ήρωες στις αναμνήσεις τους, τους ακολουθεί, τους παρακινεί δημιουργώντας έτσι ένα ισχυρό αφηγηματικό εργαλείο

Η παράσταση που μας μεταφέρει στην ατμόσφαιρα της εποχής της Μαρί Κιουρί, συνομιλώντας με κλασικά συμφωνικά έργα, αλλά και πρωτότυπες μουσικές συνθέσεις και ηχοτοπία της Αλεξάνδρας Μικρούτσικου η οποία σημειώνει σχετικά “η ιδέα του Θέμη Μουμουλίδη ήταν να υπάρχει μουσική στο μεγαλύτερο μέρος της παράστασης, σαν να βλέπει ο θεατής μια κινηματογραφική ταινία. Η μουσική υπάρχει άλλοτε για να υπογραμμίζει, άλλοτε για να φωτίζει λεπτομέρειες, να ταξιδεύει τους ήρωες στις αναμνήσεις τους, να τους ακολουθεί, να τους παρακινεί, να τους ορίζει, δημιουργώντας έτσι ένα ισχυρό αφηγηματικό εργαλείο και τονίζοντας την αδιάρρηκτη σχέση μεταξύ μουσικής και έργου. Πολυαγαπημένα συμφωνικά έργα μεγάλων συνθετών και κάποιες πρωτότυπες συνθέσεις και ηχοτοπία, παντρεύονται με ένα σύγχρονο ήχο για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες του έργου έτσι όπως το φαντάστηκε ο σκηνοθέτης, όλα μικρά κομμάτια ενός παζλ που αφηγείται την ζωή μιας σπουδαίας γυναίκας που αντιστάθηκε στο κατεστημένο της εποχής της, που τόλμησε να κυνηγήσει το όραμά της, που ερωτεύτηκε με πάθος, που ύψωσε την φωνή της, που δεν παραδόθηκε, που έζησε”.

Κωνσταντίνα Τάκαλου: Η Κιουρί παραμένει πρότυπο της γυναικείας χειραφέτησης και της σύνδεσης της Επιστήμης με τις αναγκες της κοινωνίας

Η Κωνσταντίνα Τάκαλου ενσαρκώνει την θρυλική προσωπικότητα της Μαρί Κιουρί και μας μιλά για την εμπειρία της αυτή λέγοντας: “Η γεννημένη στη Βαρσοβία, Μαρία Σκλοντόφσκα προερχόταν από οικογένεια με οικονομικά προβλήματα, είχε την ατυχία να χάσει νωρίς τη μητέρα της και να αντιμετωπίσει τις προκαταλήψεις της εποχής, μιας και στη Πολωνία δεν επιτρέπονταν οι ανώτερες σπουδες για τις γυναίκες. Για να καταφέρει να σπουδάσει Ιατρική στο Παρίσι η αδελφή της, η Μαρί εκανε διάφορα επαγγέλματα και συγχρόνως σπούδαζε Φυσική σε παρανομο πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας. Στα 24 της κατάφερε να πάει στο Παρίσι…
Αισθάνομαι πάντα ένα μούδιασμα εσωτερικό όταν τα πρόσωπα που προσπαθώ να ερμηνεύσω υπήρξαν υπαρκτά…. στην απόπειρά μου να μεταφέρω στη σκηνή μια προσωπικότητα, που ανακάλυψε τη ραδιενέργεια, το Πολώνιο και το ράδιο, ανοίγοντας τον δρόμο για τη χρήση ακτινοβολιών στην αντιμετώπιση του καρκίνου. Είναι ο μοναδικός άνθρωπος με δύο Νόμπελ σε διαφορετικές επιστήμες…

Η Κιουρί ήταν μια ανιδιοτελής γυναικα που μαζι με τον Πιερ Κιουρί αρνήθηκαν να κατοχυρώσουν τις ανακαλύψεις τους πιστεύοντας πως αυτές ανήκουν στην κοινωνία.. Η Κιουρί είχε μια ενεργή ερωτική ζωή περα απο τις συμβάσεις της εποχής και κυριολεκτικα ”λιντσαρίστηκε’΄στην Γαλλία όταν μαθεύτηκε η σχέση της με παντρεμένο άνδρα μαθητή του συζύγου της Πιερ που ειχε πεθανει το 1906 και γι αυτό τον λόγο αποσιωπήθηκε η μεγιστη τιμη του Νόμπελ Χημείας. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος, που στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο εφοδίασε με δικά του έξοδα πολλα νοσοκομεια με μηχανήματα ακτίνων Χ. Με συγκλονίζει η εντιμότητά της και η αφοσίωσή της στην επιστήμη, ακόμα και με κίνδυνο της ζωής της, μιας και γνώριζε πως η έκθεση στο Ράδιο θα στοίχιζε στην υγεία της..

Η Κιουρί παραμένει πρότυπο της γυναικείας χειραφέτησης και της σύνδεσης της Επιστήμης με τις αναγκες της κοινωνίας, όπως προκύπτει από τη βαθιά μελέτη του έργου της, αλλά και της πολυσχιδούς προσωπικότητας της. ”Πιστεύω ότι η επιστήμη έχει μεγάλη ομορφιά. Ο επιστήμονας στο εργαστήριο δεν είναι μόνο ένας τεχνικός” έλεγε.

Πολλές φορές στην πρόβα σκέφτομαι με την αθωότητα παιδιού, μπροστά στα φυσικά φαινόμενα, που ποτέ πριν δεν είχα σκεφτεί εγώ και με εντυπωσιάζει η ενασχόληση με την επιστήμη σε αυτό το βαθμό. Είναι βαθιά συγκινητικό πόσο απλόχερα μοιράστηκε τη γνώση της, ό,τι έπραξε, τα ευρήματα της τα χάρισε στο καλο της ανθρωπότητας… Ειναι ασύλληπτη αυτή η προσφορά της.

Και καταλήγει: “Ο κόσμος πρόσφατα περάσει δύο χρόνια μαζί με την πρωτοφανη πανδημια του covid.. Αν δεν υπήρχε η Επιστημη και η συνεργασια των επιστημονων για την εξεύρεση εμβολίων θα ειχαμε αναριθμητες απώλειες… Ως εκ τούτου και σήμερα η φυσιογνωμία της Μαρί Κιουρί παραμένει απολύτως επίκαιρη στον αγώνα που δινει η επιστήμη απεναντι στον ανορθολογικο σκοταδισμό ως υποδειγμα αφοσίωσης, αγαπης για την ανθρώπινη ζωή και ανεπηρέαστης επιστημονικής προσήλωσης από κάθε είδους συμφέροντα…”

Συντελεστές

Κείμενο: Θέμης Μουμουλίδης/Παναγιώτα Πανταζή
Σκηνοθεσία, Μουσική επιμέλεια: Θέμης Μουμουλίδης
Σκηνικό – κοστούμια: Παναγιώτα Κοκκορού
Μουσική : Αλεξάνδρα Μικρούτσικου
Video| Art Work: Θωμάς Παλυβός ΘΩΜΑΣ ΠΑΛΥΒΟΣ
Σχεδιασμός ήχου: Γιάννης Λαμπρόπουλος
Φωτισμοί: Νίκος Σωτηρόπουλος
Ερμηνεύουν: Μαρί Κιουρί : Κωνσταντίνα Τάκαλου/Ιρέν Κιουρί : Ιφιγένεια Καραμήτρου/Μπρόνια Σκλοντόφσκα : Κατερίνα Λυπηρίδου /Πιερ Κιουρί : Γιάννης Παπαδόπουλος