Μαρίκα, ένα όνομα ακόμη στην έμφυλη βία

Πέντε γυναίκες αφηγούνται σε μια επί σκηνής συνάντηση ιστορίες για την έμφυλη βία και τις διακρίσεις. Είναι γυναίκες γήινες, ακίνητες και πολλές φορές μετέωρες, δεν είναι διάσημες περσόνες. Όλες μαζί, σε μια συλλογική αναζήτηση και περιπλάνηση εντός και εκτός σκηνής. Εκπορευόμενες από το παρελθοντικό τους τραύμα, πέφτουν και σηκώνονται, διαλύουν, γκρεμίζουν, ξαναχτίζουν. Γυναίκες «Ά-τοπες» στο παρόν, σταδιακά όμως περιπλανώμενες προς την εύρεση νέου τόπου, ενός συλλογικού τοπίου.

Ο λόγος για τις “Μαρίκες” που συσκηνοθετούν η Κατερίνα Αδαμάρα και η Γιώλικα Πουλοπούλου. Η παράσταση εκκινεί από την ιστορία της ΜΑΡΙΚΑΣ, μιας γυναίκας που έζησε στην ελληνική επαρχία από τη δεκαετία του ’30 έως και τις αρχές του 21ου αιώνα. Το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στα νεανικά της χρόνια –τα οποία συνέπεσαν με την περίοδο του Εμφυλίου– και τις κρυφές συναντήσεις με τον μεγάλο της έρωτα, ο οποίος ήταν αντάρτης στα γύρω βουνά. Ακολούθησε γάμος από προξενιό για να ξεπλύνει την «ντροπή».

Η ζωή της άγνωστης αυτής γυναίκας αποτελεί την αρχή της ιστορίας.

Η Κατερίνα Αδαμάρα εξηγεί στο NEWS 24/7  ποιες είναι αυτές οι Μαρίκες… “οι Μαρίκες μας είναι γυναίκες καθημερινές, στο σήμερα, στη χώρα μας. Είναι διαφορετικών ηλικιών και καταβολών και τους ενώνει το γεγονός ότι έτυχε να γεννηθούν γυναίκες, θηλυκά. Λόγω του φύλου τους λοιπόν, έχουν βιώσει διακρίσεις στη ζωή τους από την πολύ νεαρή και παιδική τους ηλικία μέχρι το παρόν τους. Αυτές τις διακρίσεις δεν τις “βλέπουν” ξεκάθαρα. Είναι διακρίσεις κάπως “αφανείς”, και αυτό γιατί αναφέρονται σε όλα αυτά τα μικρά πράγματα που είναι βαθιά ριζωμένα στην κοινωνία μας ως “δεδομένα” κι ως “έτσι είναι η ζωή”. Γι αυτές θέλουμε να μιλήσουμε”.

Και η Γιώλικα Πουλοπούλου συνεχίζει “στη σκηνή θα συναντήσετε έξι Μαρίκες. Η πρώτη, η αφορμή για την παράστασή μας, συστήνεται έμμεσα, με τις περιγραφές οικείων της σε ηχητικά ντοκουμέντα.
“Δεν πέρασε ζωή¨, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνουν. Όμορφη, ευγενική ψυχή που δυστυχώς δεν έζησε με τον άνθρωπο που ήθελε και λόγω του εμφυλίου παντρεύτηκε κάποιον που την κακομεταχειρίστηκε.

Η πρώτη αυτή Μαρίκα φέρνει στη σκηνή τις άλλες πέντε, διαφορετικής “προέλευσης” Μαρίκες: η μια μεγάλωσε σε μια μεσοαστική οικογένεια, η άλλη είναι μετανάστρια, η τρίτη αποφάσισε να δημιουργήσει μονογονεϊκή οικογένεια, η επόμενη κατάφερε να σπουδάσει παρά τις αντιδράσεις της οικογένειάς της και η τελευταία μπόρεσε να διαφοροποιηθεί από την “πρότυπη” οικογένεια στην οποία μεγάλωσε. Πρόκειται για γυναίκες καθημερινές, μαχήτριες που αναζητούν την θέση τους στο σήμερα ανακαλώντας το παρελθόν τους”.

Το όνομα… Μαρίκα, ο συμβολισμός του και η έμφυλη βία

Γιώλικα Πουλοπούλου: Η Μαρίκα συμβολίζει κάθε γυναίκα που μεγαλώνει και δημιουργεί στην Ελλάδα, μια χώρα που πάντα απαξίωνε και συνεχίζει – σε μικρότερο αλλά ακόμα ισχυρό βαθμό- να αντιμετωπίζει τις ζωές των γυναικών, των θηλυκοτήτων, ως υποδεέστερες από τις ανδρικές. Μαρίκα σημαίνει δύναμη, αξιοπρέπεια, φροντίδα, διεκδίκηση, αγώνας, αλληλεγγύη. Μαρίκα σημαίνει γυναίκα.

Κατερίνα Αδαμάρα: Η Μαρίκα ήταν υπαρκτό πρόσωπο, μια γυναίκα που έζησε στην ελληνική επαρχία και είχε μια ζωή που δεν επέλεξε. Από αυτό το πρόσωπο κρατήσαμε το όνομα και το αναγάγαμε σε σύμβολο για όλες τις γυναίκες που υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν.

Για την παράσταση αυτή οι συντελεστές της πραγματοποίησαν έρευνα, πήραν συνεντεύξεις και κατέγραψαν προσωπικές μαρτυρίες γυναικών από διαφορετικές πόλεις στην Ελλάδα και με διαφορετικό κοινωνικό υπόβαθρο. Είναι άραγε το τελικό αποτέλεσμα κοντά στο θέατρο ντοκιμαντέρ; 

Η Κατερίνα Αδαμάρα εξηγεί πως “η παράσταση ΜΑΡΙΚΕΣ #δενπροκειταιγιαδιασημεςπερσονες είναι αποτέλεσμα μιας πολύ μακράς διαδικασίας. Ξεκίνησε το 2022 στα πλαίσια του θεατροπαιδαγωγικού προγράμματος Μ.Α.Ρ.Ι.Κ.Α. – Μίλα. Άκου. Ρώτα. Ιστόρησε. Κατανόησε. Άλλαξε (υπό την αιγίδα και τη χρηματοδότηση του ΥΠΠΟ) το οποίο πραγματοποιήθηκε σε διαφορετικές πόλεις της Ελλάδας και πήραν μέρος σε αυτό ομάδες εφήβων.

Οι θεατροπαιδαγωγοί-συντονίστριες των ομάδων αυτών , που είναι και οι συντελέστριες της παρούσας παράστασης, μαζί με τους/τις εφήβους/-ες πήραν συνεντεύξεις από γυναίκες της περιοχής τους. Τον τρόπο διεξαγωγής συνεντεύξεων και τη μεθοδολογία τη διδαχθήκαμε από την ιστορικό και δασκάλα μας Τασούλα Βερβενιώτη, την οποία ευχαριστούμε για την πολυδιάστατη υποστήριξή της.

Το υλικό που συγκεντρώσανε οι ομάδες εφήβων παρουσιάστηκε με την μορφή θεάτρου ντοκουμέντο από του/τις ίδεις στις τοπικές τους κοινότητες μέχρι τον Μάρτη του 2023. Στην συνέχεια, η ομάδα μας θέλησε να εξελίξει το υλικό αυτό και να συνθέσει ένα ενιαίο κείμενο που να εμπεριέχει αυτές τις συνεντεύξεις. Αυτή ήταν μια διαδικασία με πολλά σκαμπανεβάσματα, η οποία κατέληξε στην τελική της μορφή και παρουσιάζεται στο θέατρο ΕΛΕΡ από 8 Μαΐου.

Θέατρο ντοκιμαντέρ θα λέγαμε ότι βλέπουμε εάν οι γυναίκες απ΄τις οποίες πήραμε τις συνεντεύξεις ήταν επί σκηνής κι αφηγούνταν οι ίδιες τις ιστορίες τους. Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει. Οι ιστορίες τους φτάνουν μέσω των ηθοποιών. Επιπροσθέτως, οι πέντε γυναίκες επί σκηνής δεν αφηγούνται την ιστορία μιας μόνο συνεντευξιαζόμενης αλλά οι αφηγήσεις τους εμπεριέχουν στοιχεία πολλών γυναικών από διαφορετικές συνεντεύξεις.

Στην παράστασή μας, ωστόσο, υπάρχουν ηχητικά ντοκουμέντα σχετικά με την πρώτη Μαρίκα που μας έδωσε την αφορμή να ξεκινήσουμε και τα πραγματικά λόγια των γυναικών αποτελούν τεκμήρια. Άρα με αυτά τα δεδομένα θα λέγαμε πως είναι περισσότερο μια αφηγηματική παράσταση βασισμένη σε αληθινές ιστορίες”.

Η Γιώλικα Πουλοπούλου αναφέρει σχερικά “όταν δύο χρόνια πριν, οι περισσότερες από τις τωρινές συντελέστριες της παράστασης ανταμώσαμε και συνδιαμορφώσαμε ένα θεατροπαιδαγωγικό εργαστήρι σχετικά με την ιστορία της πρώτης Μαρίκας και το θέμα της ισότητας των φύλων για έφηβα άτομα που θα υλοποιούσαμε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, συμφωνήσαμε να διεξάγουμε με τα συμμετέχοντα άτομα και συνεντεύξεις σε γυναίκες του τόπου. Έτσι έγινε. Οι συνεντεύξεις πάρθηκαν από γυναίκες καθημερινές, δεν αναζητούσαμε εκείνη με την πιασάρικη ιστορία ή εκείνη που είναι ήδη “αναγνωρισμένη” για κάποιο της κατόρθωμα. Η επιθυμία μας ήταν τις προκαλέσουμε να βάλουν σε λέξεις τα φαινομενικά ασήμαντα, να τις γνωρίσουμε. Όπως φαντάζεστε το υλικό που προέκυψε ήταν τεράστιο. Τίποτα βλέπεις δεν είναι στα αλήθεια ασήμαντο στη ζωή ενός ανθρώπου.

Οπότε στη σκηνή οι ερμηνεύτριες μας αφηγούνται κάποιες από εκείνες τις ιστορίες, που σε σημεία συμπληρώνονται, υποστηρίζονται ή δυναμώνουν με την χρήση λογοτεχνίας και σχολιάζονται με δράσεις, ηχητικά τοπία και προβολές. Δεν θεωρούμε πως η παράστασή μας είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα θεάτρου ντοκιμαντέρ, δανείζεται και από αυτό το είδος θεάτρου αρκετά στοιχεία”.

Η έμφυλη βία σήμερα

Η Κατερίνα Αδαμάρα αναφέρει για τις έμφυλες διακρίσεις σήμερα πως “οι έμφυλες διακρίσεις εξ΄ακολουθούν και είναι έντονες στις μέρες μας, κι αυτό γιατί είναι βαθιά ριζωμένες στην ελληνική πατριαρχική κοινωνία. Μπορεί να είναι μικρές λεκτικές αναφορές ή ακόμη- ακόμη και εκφράσεις του προσώπου που καθιστούν τις γυναίκες διακριτά άνισες προς τους άντρες”.

Και η Γιώλικα Πουλοπούλου προσθέτει “οι προκαταλήψεις που κουβαλάμε είναι πολλές οπότε παραμένουν πολλά τα στερεότυπα που αναπαράγουμε ως κοινωνία. Η κρατική μέριμνα για την φροντίδα της γυναίκας παραμένει σχεδόν ανύπαρκτη. Και δυστυχώς οι συμπεριφορές που μας υποβαθμίζουν καθημερινά μέχρι την απαξίωση της ζωής μας επιτρέπονται από μια μεγάλη πλειοψηφία ανθρώπων.
Ευτυχώς υπάρχει, όπως πάντα, συσπείρωση από αυτούς και αυτές που λέμε το αυτονόητο. Ο στόχος μας πρέπει να είναι να μιλάμε και να ακουγόμαστε έτσι και αλλιώς και όχι αφού κακοποιηθούμε”.

Με τόσες γυναικοκτονίες να λαμβάνουν χώρα, έχουν γίνει βήματα στην ελληνική κοινωνία; Η Γιώλικα Πουλοπούλου σημειώνει πως  “βήματα γίνονται καθημερινά. Αλλά δεν είναι όλα προς τα μπρος.
Η ελληνική κοινωνία συνεχίζει να μαθαίνει στους πολίτες της από μικρή ηλικία να βάζουν τα προβλήματα, τις δυσκολίες, τα παράπονα στην άκρη, “κάτω από το χαλί” για να είναι καθωσπρέπει, να ανταποκρίνονται στο πρότυπο του/της ευυπόληπτου πολίτη. Και έτσι συνήθως σιωπούμε, αποδεχόμαστε οπισθοδρομικές ταμπέλες και ταυτότητες, νιώθουμε λίγες και τελικά οπλίζεται ακόμα περισσότερο η πατριαρχία.
Μέσα σε αυτή την “κανονικότητα”, γίνονται βήματα μιας και όλο και περισσότεροι/ες ανοίγουν κουβέντες, ζητούν στήριξη, παραδέχονται την αλήθεια τους αναγνωρίζοντάς την. Και ευτυχώς όλο και περισσότεροι παιδαγωγοί, εκπρόσωποι των τεχνών, επιστήμονες του χώρου της ψυχικής υγείας και προβληματισμένοι/ες πολίτες ενεργοποιούνται, ευαισθητοποιούν και διεκδικούν το δικαίωμά μας στην ισότητα”.

Η Κατερίνα Αδαμάρα προσθέτει για τις γυναικοκτονίες και το σήμερα πως “φυσικά και γίνονται βήματα. Οι διακρίσεις γίνονται θέμα και στο σχολείο, αλλά συχνά πλέον και στην τέχνη. Μιλάμε όμως για κάτι που όπως είπα πριν είναι τόσο βαθιά ριζωμένο που θα αργήσουμε να δούμε μια πραγματική αλλαγή. Οι γυναικοκτονίες αποτελούν δυστυχώς επικαιρότητα και είναι κάτι πολύ μεγάλο για να αγνοήσουμε, είναι κάτι που μας αφορά όλες. Γιατί όλες θα μπορούσαμε να βρεθούμε σε εκείνη τη θέση λόγω – και μόνο- του φύλου μας. Επομένως ο δρόμος είναι μακρύς και δύσκολος αλλά αυτό μόνο μας πεισμώνει να συνεχίσουμε και δεν μας αποθαρρύνει”.

Στην παράσταση υπάρχουν λογοτεχνικές αναφορές και γίνεται χρήση μουσικής και βίντεο… Η Κατερίνα Αδαμάρα αναφέρει πως “σωστά, υπάρχουν λογοτεχνικά αποσπάσματα τα οποία συνδιαλέγονται με τα ντοκουμέντα. Η χρήση τους ενισχύει την καθολικότητα όσων λέγονται. Γενικά η λογοτεχνία, η μουσική και τα βίντεο προσδίδουν μια ποιητική νότα μέσα στον ρεαλισμό των ντοκουμέντων και των αληθινών ιστοριών”.

Και η Γιώλικα Πουλοπούλου προσθέτει “οι τέχνες και τα έργα αφορμώνται από την ζωή. Το ερέθισμα για την δημιουργία ενός έργου είναι συνήθως κάτι απλό, κάτι που ο καλλιτέχνης παρατήρησε πιο προσεκτικά. Έτσι απλές είναι και οι ιστορίες καθεμιάς μας, επί και εκτός σκηνής.
Το θέατρο είναι μια τέχνη που έτσι και αλλιώς παντρεύεται με άλλες για να ολοκληρωθεί. Στην περίπτωση της παράστασης μας, τα βίντεο, μας δίνουν μια ανάσα ενώ η μουσική υπογραμμίζει στιγμές ή δράσεις που χρειάζονται φως, ηχητικό φως. Τέλος η λογοτεχνία χρησιμοποιείται για να ενισχύσει τα λεγόμενα των ερμηνευτριών, σαν οι μαρτυρίες μας να αποτέλεσαν το κίνητρο των συγγραφέων για να γράψουν τα συγκεκριμένα αποσπάσματα”.