Μια γυναίκα με ένα παιδί στην κοιλιά μπορεί να ανέβει στη σκηνή;

Ένα έργο για ζητήματα που θα έπρεπε να έχουν λυθεί. Ένα ακόμη θέμα λοιπόν που μας απασχολεί λόγω φύλου: εγκυμοσύνη και διαχωρισμοί. Μια γυναίκα με ένα παιδί στην κοιλιά της μπορεί να ανέβει σε μια σκηνή για να παίξει σε ένα έργο;

Όταν διάβασα τον τίτλο της παράστασης – BIRTHLAND: Τα καλά κορίτσια δε μιλάνε γι’ αυτά –  σκέφτηκα πραγματικά για πόσα πολλά πράγματα δεν μιλάμε. Για την περίοδο, την έκτρωση, την εξωσωματική, την εμμηνόπαυση. Και ασφαλώς για πολλά που αφορούν την εγκυμοσύνη: από την ηλικία της ως τον θηλασμό και τη διαχείριση εαυτού ως εγκύου και ως μάνας. Αστα βράστα δηλαδή.

Όπως και να έχει, η γυναίκα πρέπει πάντα να προνοεί, να προστατεύεται χωρίς λόγο, να απαιτεί, να δικαιολογείται. Και σκεφτόμουν, επίσης, τι σημαίνει ακόμη και σήμερα το 2025 «καλό κορίτσι». Ποιο είναι το καλό κορίτσι και ποιο το κακό;

Είναι καλό όποιο συμμορφώνεται με ταμπού και προκαταλήψεις και κακό όποιο τολμά να λειτουργεί εκτός νόρμας; Είναι καλό εκείνο που ικανοποιεί τις προσδοκίες του σκουριασμένου μυαλού ενός παλιού κόσμου που μοιάζει να ανανεώνεται συνεχώς καθώς αυτή η ναφθαλίνη του μοιάζει να τον συντηρεί καλά; Πφ… Αλήθεια έχω βαρεθεί τις γνώμες των άλλων, τις πεποιθήσεις τους, τις προσμονές τους. Αυτό το Live Your Life θα έπρεπε να είναι το μότο των καιρών μας και ο καθένας να κάνει ό,τι θέλει όσο δεν ενοχλεί τον διπλανό του. Και οι γυναίκες να διαχειρίζονται τον εαυτό τους όπως γουστάρουν σε όποια συνθήκη και αν επιλέγουν να ζουν.

Η Βένια Σταματιάδη και η Ελένη Αποστολοπούλου συνεργάζονται με την Σέρβα βραβευμένη θεατρική συγγραφέα Mina Petrić και δημιουργούν το θεατρικό έργο «BIRTHLAND Τα καλά κορίτσια δεν μιλάνε γι’ αυτά», το οποίο, με βιωματική αφετηρία, έχει ως θεματικό άξονα το πως μια γυναίκα καλλιτέχνης αντιμετωπίζεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Και μας απαντούν για όσα ακόμη μας πιλατεύουν (λέξη της γιαγιάς μου).

Αλήθεια, πόσο και πώς μπορεί το θέατρο να περιέχει μία γυναίκα που είναι έγκυος; Δεν θα ήταν πολύ ωραία πρόταση να παίζουν οι έγκυες γυναίκες τις μη έγκυες;

Ελένη Αποστολοπούλου: Οι ερωτήσεις αυτές, αποτελούν έναν από τους κεντρικούς προβληματισμούς της παράστασής μας. Εφόσον στο θέατρο όλο και περισσότερο οποιαδήποτε σωματική κατάσταση είναι αποδεκτή, αναρωτηθήκαμε γιατί παραμένει τόσο σπάνιο να βλέπουμε έγκυα σώματα πάνω στη σκηνή. Γιατί στο θέατρο η εγκυμοσύνη οδηγεί συχνά σε επαγγελματικό αποκλεισμό, παρότι κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει σε άλλους εργασιακούς τομείς με μεγαλύτερες σωματικές απαιτήσεις.

Για παράδειγμα, η Νάντα Χαφέζ, η Αιγύπτια πρωταθλήτρια της ξιφομαχίας συμμετείχε στους Ολυμπιακούς Αγώνες 2024 στο Παρίσι ενώ ήταν 7 μηνών έγκυος. Αντιθέτως, δυστυχώς η εγκυμοσύνη επί σκηνής συνδυάζεται με μια κινδυνολογική διάσταση, αντιμετωπίζεται σε ορισμένες περιπτώσεις ως μια παθολογία, ως μια κατάσταση που θα αποτελέσει ενδεχόμενο εμπόδιο στις σωματικές απαιτήσεις μιας παράστασης.

Βένια Σταματιάδη: Το κυριότερο ζήτημα, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι η εγκυμοσύνη στη σκηνική αναπαράσταση αποτελεί θέμα «ταυτοτικό». Και εννοώ το εξής: τόσο στο θέατρο όσο και στην οθόνη όταν εμφανίζονται γυναίκες έγκυες το βασικό χαρακτηριστικό του ρόλου τους είναι αυτό. Μία έγκυος στο θέατρο δικαιούται να παίζει αποκλειστικά την έγκυο και με βασικό άξονα ενδιαφέροντος την εγκυμοσύνη της.

Στη ζωή φυσικά τα πράγματα είναι διαφορετικά: μία γιατρός σε εγκυμοσύνη παραμένει γιατρός, κι ας είναι έγκυος. Οπότε, για μένα, το κλειδί βρίσκεται εκεί: στη συνειδητοποίηση ότι η έγκυος γυναίκα συνεχίζει να έχει όλα τα γνωρίσματα και τις ιδιότητες που είχε πριν την εγκυμοσύνη της και που θα έχει και μετά από αυτήν. Το επάγγελμά της, τις αναζητήσεις της, τις σχέσεις της. Αν αυτό γίνει στο θέατρο κοινός τόπος, τότε το αν η ηθοποιός είναι σε κατάσταση εγκυμοσύνης δεν θα έχει σκηνικά πια καμία σημασία – εκτός από περιπτώσεις πολύ ειδικές στις οποίες η εγκυμοσύνη εμπεριέχει θεματικά συμβολισμό.

Πόσο πιστεύετε ότι μπορεί να αλλάξει μία συνθήκη που αφορά τον ανδροκρατούμενο κόσμο μας την ώρα που έχει ακόμη την απαίτηση να μένει στο σπίτι η γυναίκα για το παιδί και όχι ο άνδρας;

Ελένη Αποστολοπούλου: Η ανδροκρατούμενη αυτή λογική στην οποία αναφέρεστε δεν αφορά μόνο στην περίοδο κατά την οποία μια γυναίκα είναι υποχρεωμένη να αναλάβει το ρόλο της φροντίδας ενός παιδιού εις βάρος της ζωής της. Ζούμε σε έναν κόσμο που από το στάδιο της απόφασης κιόλας τού αν θες να γίνεις μάνα η όχι, υφιστάμεθα κριτική.

Πρόκειται, δηλαδή, για μια λογική που είναι συνυφασμένη με το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κοινωνικό ρόλο μιας γυναίκας συνολικά. Κι επειδή το να είσαι μητέρα δεν είναι εύκολη υπόθεση, νομίζω πως οποιαδήποτε πράξη που φέρνει ορατότητα στις δυσκολίες της μητρότητας είναι μια πράξη αλληλεγγύης, που φέρει ταυτόχρονα την απαραίτητη πολιτικοποίηση ώστε αυτού του είδους η νοοτροπία να ανατραπεί.

Βένια Σταματιάδη: Ο κόσμος είναι δομημένος σε θεμέλια πατριαρχίας τα οποία παλεύουμε λίγο λίγο να κουνήσουμε. Ισχύει, επομένως, ότι ο πατριαρχικός αυτός κόσμος θεωρεί δεδομένη τη γυναίκα στο σπίτι για το παιδί ενώ η παρουσία του άντρα δίπλα στο παιδί του θεωρείται ευγενική προσφορά.

Εγώ σε αυτό θα πω πως, αφενός, είναι χρέος των γυναικών πρωτίστως να αμφισβητήσουν τον δοσμένο αυτό ρόλο, στην περίπτωση που αισθάνονται ότι μέσα του καταπιέζονται, και να αναγνωρίσω πως στη γενιά μας έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς το μοίρασμα της γονεϊκότητας σε σχέση με τις προηγούμενες. Σαφώς υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος να διανυθεί αλλά είναι σημαντικό να παραδεχτούμε κάποιες νίκες. καθόλου αυτονόητες, και βάσει αυτών να πάρουμε δύναμη για παρακάτω.

Αν κάποια από εσάς έχει παιδί και μπορούσε – οικονομικά – να έχει την επιλογή να είναι ή να μην είναι μαζί του τον πρώτο χρόνο της ζωής του για να είναι στη δουλειά της, να το έκανε; Μπορεί κάποιος, δηλαδή, αν εξαιρέσουμε την ανάγκη να βάλει στη ζυγαριά παιδί-καριέρα; Και γίνονται και τα δύο;

Ελένη Αποστολοπούλου: Δεν έχω παιδιά, παρ’ όλα αυτά νομίζω πως είναι σημαντικό να μπορείς να είσαι μητέρα χωρίς να ακυρώνεις άλλες πτυχές της ζωής σου. Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό που πολλές από εμάς πλέον ψάχνουμε να βρούμε ένα δρόμο πέρα από το δίπολο στερεότυπων στο οποίο έχει περιοριστεί η αντίληψη για τη μητρότητα: είτε να υπακούμε σε πατριαρχικά πρότυπα που θέλουν τη γυναίκα αφοσιωμένη αποκλειστικά στο παιδί, είτε να υπακούμε σε νεοφιλελεύθερα πρότυπα που προστάζουν να γυρίσει η μητέρα το συντομότερο δυνατό πίσω στα εργασιακά της καθήκοντα.

Βένια Σταματιάδη: Εγώ πιστεύω πως η ζωή είναι ένα «όλον» και ο πλούτος της ακριβώς ο συνδυασμός διαφορετικών ρόλων, λειτουργιών και στοιχείων. Το παιδί, με έναν παράδοξο τρόπο, όσο αυξάνει την κούραση ακόμα περισσότερο αυξάνει την όρεξή σου για ζωή και δημιουργία. Ενώ δηλαδή σε άλλες περιπτώσεις μπορεί η κούραση να σε αφοπλίσει, να σε βουλιάξει, η κούραση του παιδιού λειτουργεί ανάποδα: σε πεισμώνει και σε δυναμώνει.

Βέβαια, στο σημείο αυτό να τονίσω πως, το να μπορέσει μία γυναίκα να έχει την επιλογή να επενδύσει στη δημιουργικότητά της έχοντας πια και ένα μικρό παιδί, είναι, από τη μία, σαφέστατα, θέμα ταξικό και από την άλλη, θέμα συμφωνίας μεταξύ του ζευγαριού: όσο δηλαδή δεν είναι μόνη της παλεύοντας να τα βγάλει πέρα στη νέα συνθήκη έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει αυτά που εκείνη της προσφέρει.

Επομένως, εγώ είχα την τύχη να μπορώ να έχω επιλογή και επέλεξα να επανέλθω γρήγορα στη δουλειά μου γιατί δεν ήμουν μόνη σε όλο αυτό. Θα απαντήσω, λοιπόν, πως η ζυγαριά προκύπτει εκεί που δεν υπάρχει στήριξη, η οποία στήριξη από τη μία σε επίπεδο κρατικό απουσιάζει και από την άλλη σε επίπεδο προσωπικό διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση.