Μία οικογένεια Αφγανών προσπαθεί να αγγίξει την Ιθάκη της

O Τάκης Τζαμαργιάς σκηνοθετεί και συστήνει στο ελληνικό κοινό -για πρώτη φορά- το θεατρικό έργο «Το αγόρι με τις δυο καρδιές» των Αφγανών συγγραφέων Χάμεντ & Χεσαάμ Αμίρι, που παρουσιάστηκε στο Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας και στο Wales Millennium Centre το 2022.

Το έργο μιλάει για την αληθινή ιστορία της οικογένειας των συγγραφέων που ζούσε στην Χεράτ του Αφγανιστάν, την εποχή που οι Ταλιμπάν κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος της χώρας.

Στη διάρκεια της παράστασης, μαθαίνουμε τους λόγους που ανάγκασαν την 5μελή οικογένεια να εγκαταλείψει τη χώρα της, τη δύσκολη απόφαση της δραπέτευσης, την μακρόχρονη διαδρομή και τις πολλές φορές απάνθρωπες συνθήκες του ταξιδιού της προς μία άλλη γη.

Συγκίνηση, πολύ χιούμορ, αισιοδοξία, θάρρος και μία πολύ ενδιαφέρουσα “γνωριμία” με μία “ξένη” οικογένεια που προσπαθεί να στήσει τη ζωή της από την αρχή σε ένα άγνωστο τόπο με μοναδικό σύμμαχο την ελπίδα και την αγάπη, είναι τα κυρίαρχα στοιχεία του έργου.

“Η ανάγκη μου για ένα έργο ήταν μεγάλη, καθώς πλέον δεν επιτρέπω η βία -από όπου κι αν έρχεται- πλέον να κλονίσει την πίστη μου στη ζωή και στον συνάνθρωπο” αναφέρει χαρακτηριστικά ο Τάκης Τζαμαργιάς στο NEWS 24/7 εξηγώντας γιατί αποφάσισε να σκηνοθετήσει το έργο των Χάμεντ & Χεσαάμ Αμίρι.

Και συνεχίζει: “Ξέρω πως ακούγεται ουτοπικό και αισθηματολογικό, σημασία έχει πώς το αποδίδεις στη σκηνή. Αυτήν την ανθρωπιά εντόπισα στην αληθινή ιστορία περιπλάνησης μιας οικογένειας Αφγανών, της οικογένειας Αμίρι, προκειμένου να φτάσει στην Ιθάκη της. Παρότι πρόκειται για μια ακόμη δυστυχώς ιστορία προσφύγων που καταδιώκονται και φεύγουν για να σωθούν, δεν περιορίζεται στην προσφυγιά και στα όσα ξέρουμε για αυτήν, αλλά στην αλληλεγγύη, στην ευγνωμοσύνη και στη δύναμη της αγάπης των μελών της οικογένειας…Όταν τα πράγματα δυσκόλευαν, πιανόμασταν από όποιο κουρέλι ελπίδας μπορούσαμε να βρούμε. Δεν προσποιούμασταν ότι τα πράγματα είναι μια χαρά, απλώς βρίσκαμε τον τρόπο να μη διαλυθούμε.

Κάπως έτσι δηλώνεται από τον Χουσέιν, τον μεγάλο γιο της οικογένειας, που εκτός των άλλων παλεύει και με το πρόβλημα της καρδιάς του. Από ένα τέτοιο έργο είχα ανάγκη, χωρίς να μειώνω την αξία των έργων που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια, ένα φως ελπίδας και ανθρωπιάς, αλληλεγγύης και ευγνωμοσύνης απέναντι σε μια ζωή που δεν μας χαρίζεται. Συνεχίζουμε να παλεύουμε, αλλά διαρκώς αφηνόμαστε στο σκοτάδι και χάνουμε την ευκαιρία συνάντησης με το φως”.

Πόσο σύγχρονη όμως είναι αυτή η ιστορία σήμερα που γινόμαστε μάρτυρες ενός ακόμη πολέμου; “Πόσο πιο σύγχρονη, σε μια εποχή που όλες οι βεβαιότητες κλυδωνίζονται, η τοξικότητα και το μίσος κυριαρχούν όχι μόνο στα σύγχρονα πεδία μαχών, αλλά και στα απλά καθημερινά πράγματα, στη δουλειά μας και στο σπίτι μας. Η αναπνοή μας δυσκόλεψε για τα καλά και ήρθε η στιγμή να αναζητήσουμε την ελπίδα για συνάντηση σε μικρές κοινότητες συνύπαρξης, αλληλεγγύης και ενσυναίσθησης” απαντά ο Τάκης Τζαμαργιάς.

Ποια είναι η οικογένεια Αμίρι

“Από τη μια έχουμε μια μαμά, τη Φαριμπά, η οποία είναι δυναμική και αποφασίζει να πάει κόντρα σε αυτό που συμβαίνει το 2000 στο Αφγανιστάν, έχοντας επίγνωση ότι θα υπάρχουν επιπτώσεις, χωρίς βέβαια να γνωρίζει το μέγεθος. Ο μπαμπάς, ο Μοχαμεντ, είναι ένας άνθρωπος που δείχνει τεράστια δύναμη ψυχής και στηρίζει την οικογένειά του με κάθε τρόπο, προσπαθεί να την κρατήσει ενωμένη και οι ρωγμές του είναι πολύ δυνατές όταν συμβαίνουν” αναφέρει ο ηθοποιός Χρήστος Διαμαντούδης.

Και ο Βαγγέλης Ζάπας συνεχίζει “ο μεγάλος γιος, ο Χουσέιν, τον οποίο και καλούμαι να ερμηνεύσω, είναι ο συνεσταλμένος γιος της οικογένειας με τρομερή ενσυναίσθηση, λιγομίλητος, γεννημένος με μία αδύναμη καρδιά αλλά θαρραλέα και με επιμονή, πράγμα που τον έχει κάνει σοφό από μικρή ηλικία, γίνεται συχνά η συγκολλητική ταινία ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας”.

Ο Βασίλης Τριανταφύλλου που υποδύεται τον Χεσαάμ ψυχογραφεί τον ήρωά του λέγοντας “είναι ο μικρότερος γιος της οικογένειας (σχεδόν εφτά). Είναι ζωηρός, παιχνιδιάρης και αντιδραστικός. Αντιλαμβάνεται όλο αυτό το ταξίδι της προσφυγιάς ως έκτακτη ανάγκη, αλλά μέσα από ένα φίλτρο παιχνιδιού ή παραμυθιού. Αυτό αποδεικνύεται όταν ξεκινάει στο τέλος μαζί με τον αδερφό του να γράφουν το έργο και διαπιστώνεται η υπερβολή του στην απεικόνιση των ηρώων που συνάντησε στη διαδρομή, λες και πέρασε όλο το ταξίδι του μέσα σε ένα κόμικ”.

Ενώ, ο “Μεσαίος γιός Χαμέντ είναι ο πιο ασυμβίβαστος επαναστατημένος, ίδιον των μεσαίων παιδιών” όπως λέει ο Γιώργος Ψυχογυιός

Η μητέρα και ο τρόπος που ορθώνει το ανάστημά της

Η Έλενα Μαρσίδου που την υποδύεται αναφέρει: “Τη θαυμάζω απεριόριστα την Φαριμπά. Ούτε στο μικρό της δαχτυλάκι δεν της μοιάζω. Μια γυναίκα, δασκάλα στο επάγγελμα, ορθώνει το ανάστημά της απέναντι στους Ταλιμπάν, βγάζοντας έναν λόγο στο προαύλιο του σχολείου της, για να κινητοποιήσει τις γυναίκες να αντισταθούν, “να πάρουν πίσω ό,τι κλέψανε μέσα από τα χέρια τους αυτά τα τέρατα, να πάρουν πίσω την ελευθερία τους”.

Το έργο ξεκινά στο Αφγανιστάν, το 2000, όπου έχουν μόλις αναλάβει την εξουσία οι Ταλιμπάν. Χρησιμοποιούν το Ισλάμ για να πετύχουν τους δικούς τους στόχους. Το Ισλάμ και η πολιτική των Ταλιμπάν είναι δύο δρόμοι παράλληλοι, δεν συναντιούνται πουθενά. Οι Αφγανές δεν έχουν δικαίωμα στη μόρφωση, στην εργασία, δεν επιτρέπεται να εργάζονται παρά μόνο αν είναι παντρεμένες, απαγορεύεται να κυκλοφορούν μόνες στο δρόμο, να πηγαίνουν μια βόλτα στο Εθνικό τους πάρκο. Όταν ο σύζυγός τους πεθάνει δεν έχουν δικαίωμα στην κληρονομιά, αναγκάζονται να ζητιανεύουν στα πεζοδρόμια. Δεν έχουν ζωή. Επιλέγουν την αυτοκτονία.

Η Φαριμπά αντιστέκεται-δεν φανταζόταν βέβαια μέχρι που μπορούσε να φτάσει το πράγμα- και το πληρώνει, μπαίνει σε λίστα θανάτου κι έτσι αναγκάζεται να φύγει από τη χώρα της”.

“Δείχνει δυναμισμό και αποφασιστικότητα από την αρχή του έργου. Είναι ένας στιβαρός πυλώνας μέσα στην οικογένεια, όμως ακόμα και αυτός έχει τις ρωγμές του” αναφέρει ο Χρήστος Διαμαντούδης.

“Η μητέρα είναι μία μαχήτρια. Υψώνει το ανάστημά της μπροστά στο καθεστώς των Ταλιμπάν και παρότι ξέρει ότι θα υπάρχουν συνέπειες, παίρνει δημόσιο βήμα και μιλάει υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών. Δεν επαναπαύεται και δε σκύβει το κεφάλι. Μιλάει, αντιδράει και παρότι έχει 3 αγόρια σε μία ανδροκρατούμενη κοινωνία και η εύκολη οδός για εκείνη θα ήταν να είναι συμβιβασμένη, ωστόσο η ελευθερία και η ισότητα της γυναίκας έχουν για πρωτεύουσα σημασία και επαναστατεί” προσθέτει ο Βαγγέλης Ζάπας, ενώ ο Γιώργος Ψυχογυιός σημειώνει “πιο μαχητική δίπλα στον άνδρα και τα παιδιά της. Επαναστατική η διάθεσή της!”

“Ο τρόπος που αυτή η γυναίκα στέκεται απέναντι στα πράγματα είναι πραγματικά ζηλευτός για όλες τις γυναίκες του Αφγανιστάν σίγουρα” αναφέρει ο Βασίλης Τριανταφύλλου και συνεχίζει “μια γυναίκα που τολμά, έχει θάρρος, διεκδικεί και ονειρεύεται ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά της αφού το πλαίσιο της χώρας τους, δεν το επιτρέπουν. Σε κανένα σημείο του ταξιδιού δε φαίνεται να μένει πίσω. Μαζεύει όλες τις δυνάμεις που έχει για να καταφέρουν να φτάσουν στο μέρος που θα μυρίζει ελευθερία και αγάπη για ζωή”.

Οι “δύο καρδιές”

Για τον Χρήστο Διαμαντούδη “η μια καρδιά συμβολίζει την πατρίδα, ότι ένα κομμάτι μένει πάντα εκεί και η άλλη είναι αυτή που είναι εκεί που βρισκόμαστε. Είναι η μια καρδιά που προσπαθεί και παλεύει, και η άλλη που ετοιμάζεται να εγκαταλείψει. Είναι δύο αντίθετες δυνάμεις, που μας κάνουν να πηγαίνουμε μπροστά”.

Για τον Βαγγέλη Ζάπα οι δύο καρδιές “έχουν πολλές έννοιες. Αρχικά ο Χουσέιν, ο χαρακτήρας που υποδύομαι, έχει μία αδύναμη καρδιά που τον αποδυναμώνει σιγά σιγά, αλλά ταυτόχρονα η ίδια καρδιά του δίνει δύναμη για να αντέξει τις κακουχίες και του δίνει μία τεράστια θέληση για ζωή. Αν ανοίξεις όμως το σημειολογικό πλάνο του έργου θα καταλάβεις ότι μιλάει για τις δύο πατρίδες. Την πατρίδα που αφήνεις πίσω σου, αλλά είναι βαθιά ριζωμένη μέσα σου από τις εικόνες, τις μυρωδιές, τα έθιμα, τον πολιτισμό, τον τρόπο ζωής και μια άλλη πατρίδα που δημιουργείς καινούργια παρακλάδια ζωής, που ενσωματώνεσαι, που εξελίσσεσαι.
Είναι μάταιο να προσπαθείς να πετάξεις την παλιά σου «καρδιά» γιατί οι ρίζες της είναι τόσο βαθιές, σε μία άβυσσο αναμνήσεων”.

Η Έλενα Μαρσίδου αναφέρει για τις δύο καρδιές πως “ο Πατέρας στο έργο λέει χαρακτηριστικά για τον γιο του: «Πραγματικά πιστεύω ότι έχει δύο καρδιές: Μια καρδιά που τον προδίδει, τι άλλο. Αλλά μια άλλη που του δίνει δύναμη να συνεχίζει – μια καρδιά που δεν τη νικάει κανείς!»  Η ζωή είναι δύσκολη, ίσως και να ‘χει πιο πολλές κατηφοριές από ανηφοριές, δρόμους κακοτράχαλους με λακκούβες, πέτρες και χαλίκια, δεν υπάρχουν κόκκινα χαλιά, πολλώ δε μάλλον οι άνθρωποι όπως τα πρόσωπα του έργου μας, που έχουν βιώσει τον πόλεμο, την προσφυγιά, την εκμετάλλευση, τον αποκλεισμό, τον εγκλεισμό, την σοβαρή ασθένεια, την πείνα. Κι όμως αυτά τα πρόσωπα της οικογένειας Αμίρι, είναι υπαρκτά. Πρόκειται για αληθινή ιστορία.
Ακόμα και το αδύναμο, ταλαιπωρημένο, ασθενές, τραυματισμένο κομμάτι του εαυτού μας μπορεί, αν όχι να εξυγιανθεί πλήρως, να θεραπευτεί σε ένα βαθμό και να συνεχίζει. Να παλεύει, να δημιουργεί, να ζει. Αρκεί να αγαπά και να πιστεύει”.

“Δύο καρδιές σε μία. Η πρώτη που ασθενεί και η άλλη που τον κρατά δυνατό μάχιμο. Μια καρδιά όμως που παραδίδεται στην ασθενική εν τέλει!” αναφέρει ο Γιώργος Ψυχογυιός.

Και η έννοια της πατρίδας…

Η έννοια της πατρίδας “δε νομίζω ότι διαφέρει πολύ από το πως ορίζεται και στο έργο μας. Πατρίδα νιώθω εκεί που μεγάλωσα, εκεί που για πρώτη φορά έκανα φιλίες, αγάπησα, μάλωσα, στεναχωρήθηκα, έκλαψα, χτύπησα και θα μπορούσα να γράψω σελίδες, αλλά νομίζω καταλάβατε” λέει ο Χρήστος Διαμαντούδης.

“Πατρίδα είναι το μέρος όπου γεννήθηκαν τα πρώτα όνειρα για τη ζωή σου. Εκεί, που βαθιά μέσα σου αισθάνεσαι ότι ο κύκλος της ζωής σου θα σε επιστρέψει και θα είναι σαν να μην έφυγες ποτέ” αναφέρει ο Βαγγέλης Ζάπας.

“Πατρίδα! Ο τόπος που ζουν οι άνθρωποι που αγάπησα. Ο τόπος που έκανα τα πρώτα βήματα της ζωής, εκεί που συναντιούνται οι λέξεις, που γεννήθηκαν οι μυρωδιές, οι εικόνες, που σχηματίστηκαν τα όνειρα. Οι μνήμες μου.
Ο τόπος της ψυχής, ζώντων και θανόντων” πιστεύει η Έλενα Μαρσίδου.

“Το παρελθόν και το παρόν. Αυτό που αναγκάζεσαι να αφήσεις πίσω, αλλά το κουβαλάς μαζί σου για πάντα. Και το παρόν αυτό που ζεις τώρα και διαμορφώνει το μέλλον σου. Το μέρος που ζουν οι αξίες μας, οι αρχές μας και τα συναισθήματά μας. Πατρίδα μας είναι η οικογένεια μας…” λέει ο Βασίλης Τριανταφύλλου.

“Η πατρίδα για τον καθένα μας είναι το χώμα που μας δέχεται με κατανόηση, αγάπη, ρίζωμα, προκοπή! Δεν είναι πάντα η γενέτειρα μας για πολλούς!” καταλήγει ο Γιώργος Ψυχογυιός.

Είναι τελικά το θέατρο μία πολιτική πράξη; Μπορεί μέσω μίας παράστασης να μετατοπιστεί λίγο η κοινωνία μας;

Η Έλενα Μαρσίδου τονίζει πως “θα έπρεπε να είναι. Ως πολιτική πράξη γεννήθηκε από τους αρχαίους τραγικούς μας. Μέγας ανατροπέας και καταλύτης των καταπιεστικών κανόνων και των ασφυκτικών κοινωνικών πλαισίων. Όταν όμως ο καλλιτέχνης δεν κοροϊδεύει το κοινό και τον εαυτό του κι όταν ο θεατής είναι κι αυτός διαθέσιμος και ανοιχτός να βιώσει μια απελευθερωτική αντίδραση. Τότε ναι, μπορεί να υπάρξει μετατόπιση”.

Ο Γιώργος Ψυχογυιός πιστεύει πως “η απόλυτη πολιτική πράξη το θέατρο. Ζει και υπάρχει αιώνες σε κάθε συνθήκη, κατάσταση. Γεννιέται υπαρχει και πεθαίνει μετα από κάθε παράσταση. Δε δίνει λύσεις όμως γεννά ερωτήματα, σκαλίζει τα αισθήματα, ψυχαγωγεί! Παρηγορεί και μας μετακινεί χωρίς να κάνει διδαχή!”

“Οτιδήποτε κάνεις είναι μία πολιτική πράξη, πόσο μάλλον το θέατρο. Το θέατρο είναι μέρος της Παιδείας ενός πολίτη, σε εκπαιδεύει στο να μπορείς να δεις την κοινωνία μέσα από διάφορα πρίσματα, με διαφορετική οπτική γωνία και διαφορετικούς χρωματισμούς. Λέγοντας μία ιστορία μέσω της παράστασης δίνεις στην κοινωνία κάποιες απαντήσεις, μια μορφή, ίσως και μια ιδέα. Σε αυτές τις απαντήσεις λοιπόν, ως κοινό παρονομαστή καλούμαστε να θέσουμε διαφορετικά ερωτήματα. Άρα η μετατόπιση είναι σίγουρη και αναπόφευκτη” σημειώνει ο Βαγγέλης Ζάπας.

Ο Χρήστος Διαμαντούδης συμπληρώνει πως “θεωρώ ότι το θέατρο είναι πολιτική πράξη, ή μάλλον μπορεί να «είναι» πολιτική πράξη. Δεν ξέρω αν θα μπορούσε να μετατοπιστεί η κοινωνία μας και σε τι ποσοστό, ωστόσο εγώ σαν Χρήστος, θα ήμουν χαρούμενος αν κατάφερνα να μετατοπίσω, να μετακινήσω και να ταξιδέψω, έστω δυο μάτια από τους θεατές”.

Ο Βασίλης Τριανταφύλλου καταλήγει πως το θέατρο “αποτελεί πολιτική πράξη και γι’ αυτό ”είναι επικίνδυνο για ορισμένους” έχει δύναμη. Ωστόσο δεν ξέρω αν έχει τόση δύναμη ώστε να σώσει τον κόσμο, σίγουρα όμως δεν μπορεί να τον καταστρέψει”.

Tip: Τη μουσική της παράστασης έχει γράψει ο Μίλτος Πασχαλίδης, ενώ οι στίχοι είναι της Ελένης Φωτάκη. “Οι στίχοι της Ελένης αποτελούν ποιητική συμπύκνωση των αισθήσεων του έργου και η μουσική του Μίλτου συνθέτει το δικό της παράλληλο σύμπαν στην παράσταση. Ανακαλεί μνήμες χαμένης αθωότητας και μιας άλλης ρευστότητας” καταλήγει ο Τάκης Τζαμαργιάς.