Μήπως τελικά είμαστε όλοι εξωγήινοι;

Η Annie Baker, μια από τις πιο φρέσκες φωνές που βγήκαν από την Αμερική τα τελευταία χρόνια, μας συστήνει τρεις καλτ ήρωες, τρεις εξίσου ασήμαντους και αξιοσημείωτους ανθρώπους και βάζει τη σύγχρονη κοινωνία στο μικροσκόπιο μιλώντας για τη γενιά που δε μεγάλωσε ποτέ, για την απομόνωση και την εσωστρέφειά της που παλεύει με την ανάγκη για συντροφικότητα.

To Τhe Aliens, είναι ένα διεισδυτικό έργο με βιτριολικό χιούμορ για τη φιλία, την τέχνη, τον έρωτα και τον θάνατο που οδηγεί τους ήρωές του σε μια ήσυχη και τραγικά αστεία καταστροφή, ενώ παλεύουν με την «ιδιοφυία» τους ως μια τριάδα απόκληρων. Ένα έργο για τρεις ανθρώπους με έναν εσωτερικό κόσμο που αδυνατούν να εκφράσουν μέχρι που αυτός στρέφεται εναντίον τους και τους οδηγεί να φάνε τον εαυτό τους ζωντανό χωρίς βοήθεια, στήριξη και κατανόηση από τους άλλους.

Ο τίτλος του έργου είναι δανεισμένος από το ποίημα του Τσαρλς Μπουκόφσκι. Μια περιγραφή των ανθρώπων που περνούν το χρόνο τους ως παραγωγικά μέλη της κοινωνίας και συνολικά είναι αρκετά ικανοποιημένοι από τη ζωή που ζουν. Το ποίημα τελειώνει με τη φράση «αυτοί είναι εκεί κι εγώ είμαι εδώ». Ποιοι είναι τελικά οι Εξωγήινοι; Οι άνθρωποι που ζουν κανονικές και στερεοτυπικά ευτυχισμένες ζωές ή εκείνοι όπως ο ποιητής και οι ήρωες του έργου, οι δυστυχισμένοι, οι απόκληροι; Μήπως τελικά μια ευχάριστη και ομαλή ζωή, δομημένη στα πρότυπα του κανονικού και του αποδεκτού είναι εξίσου ξένη όσο και οποιοσδήποτε εξωγήινος;

Το έργο αναφέρεται στη γενιά των 30αρηδων που παλεύει να ισορροπήσει ανάμεσα στην τάση για εσωστρέφεια και στην ανάγκη για συντροφικότητα. Πώς βιώνουν ο Γιάννης Βασιλώτος και ο Μιχάλης Πανάδης αυτήν την αντίφαση;

Γιάννης Βασιλώττος: Κατά τη δική μου άποψη δε νομίζω ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για αντίφαση. Αν όχι όλοι, Οι περισσότεροι ζωντανοί οργανισμοί άρα και οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη της συντροφικότητας είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα. Οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα. Είναι έτσι κατασκευασμένοι. Γι’ αυτό και η εξέλιξη τους έφερε σε αυτό το σημείο. Έχουν αναπτύξει κώδικες επικοινωνίας. Γλώσσες. Μουσικές. Τέχνες κ.α.

Όσο για την εσωστρέφεια δεν είμαι σίγουρος αν συμφωνώ με την έννοια της λέξης. Δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι ένα τόσο κοινωνικό ον όπως ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να κλειστεί στον εαυτό του και να μην επιθυμεί να επικοινωνεί τα συναισθήματά του, τις ιδέες του, την ευθυμία του, τη λύπη του. Αντικαθιστώ λοιπόν την λέξη εσωστρέφεια με την λέξη παύση. Αν απέναντι μου δεν έχω το κατάλληλο άτομο που θα με κάνει να νιώσω άνετα στο να εκφράσω μια σκέψη μου ή ένα συναίσθημα θα κάνω παύση μέχρι να βρεθεί το κατάλληλο άτομο. Η λέξη εσωστρέφεια έχει μια ενεργητική χροιά. Ότι όχι μόνο σταματάω να εκφράζομαι, αλλά αρχίζω να σκάβω τον εαυτό μου για να κρυφτώ κάπου μέσα του.

Ωστόσο το ότι κάποιος βρίσκεται σε μια εσωστρεφή περίοδο ή μια περίοδο παύσης θα έλεγε κανείς, αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχει ανάγκη για συντροφικότητα. Αυτό εννοώ όταν λέω πως δεν πιστεύω ότι πρόκειται για αντίφαση.

Μιχάλης Πανάδης: Όχι ως αντίφαση. Η εσωστρέφεια και η συντροφικότητα είναι ενέργειες αλληλοσυμπληρούμενες. Και απαραίτητες για την επίτευξη μιας όποιας ισορροπίας. Προσωπικής ισορροπίας. Το ζήτημα για μένα, και για το έργο έτσι όπως το έχω καταλάβει, είναι από πού πηγάζει η ανάγκη για εσωστρέφεια και από πού πηγάζει η ανάγκη για συντροφικότητα. Ποια είναι η πρόθεση, το ερέθισμα, η αφορμή. Αυτό που παρατηρώ γύρω μου και μέσα μου είναι ότι γινόμαστε εσωστρεφείς για λάθους λόγους και επικοινωνιακοί επίσης για λάθος λόγους. Είναι σαν να πρέπει να γίνεται το αντίστροφο.
Εκεί που είμαστε επικοινωνιακοί να γίνουμε εσωστρεφείς και εκεί που είμαστε εσωστρεφείς να ανοίξουμε. Είναι κι αυτό νομίζω ένα γνώρισμα της εποχής που συμφέρει την εποχή, δρομολογείται και κατασκευάζεται από αυτήν. Κι έτσι έχουμε την αυταπάτη ότι εκπληρώνουμε και τις δύο αυτές πυρηνικές ανάγκες ενώ στην ουσία βρισκόμαστε σε αδράνεια γιατί οι δράσεις μας λειτουργούν ακυρωτικά, εξυπηρετώντας κοινωνικές επιταγές και προσταγές, ενδεχομένως φτιάχνοντας μια αποδεκτή και επιτυχημένη κατά τα φαινόμενα περσόνα, ενώ στην ουσία απλώς βιάζουμε τα συναισθήματα κάνοντας κατάχρηση κάποιων και οδηγώντας τα στο να γίνουν απλώς περιτυλίγματα στόχων και αχρηστεύοντας τα περισσότερα.

Η φιλία τι ρόλο μπορεί να παίξει μέσα σε ένα γενικό αίσθημα αποξένωσης;

Γιάννης Βασιλώττος: Είναι ωραίο να έχεις ανθρώπους δίπλα σου που τους θεωρείς φίλους. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για μία συνθήκη η οποία σε παραμερίζει με έναν τρόπο από αυτό που λέμε κοινωνικό κατεστημένο. Η φιλία είναι μια συμμαχία. Μάχεστε μαζί εναντίον οποιοδήποτε εχθρού ή χαίρεστε μαζί λόγω μίας νίκης ή κλαίτε μαζί λόγω μίας ήττας. Έχεις κάποιον να εκφράσεις τις σκέψη σου, Για ένα πρόβλημα στο σπίτι ή για ένα πρόβλημα στη δουλειά ή μια ερωτική απογοήτευση. Όταν είσαι με φίλους/συμμάχους στην αποξένωση. Ε τότε η αποξένωση δεν είναι και τόσο σημαντική.

Μιχάλης Πανάδης: Η πραγματική φιλία για μένα είναι θρησκεία. Γιατί περιέχει αντίστοιχης έντασης πίστη, αφοσίωση και πνευματικότητα. Και δεν περιέχει τη βία που περιέχουν οι άλλες θρησκείες, οπότε είναι ίσως η τελειότερη θρησκεία. Η παρέα, οι κοινωνικές σχέσεις του βγαίνω για κανένα ποτάκι και λέω τα νέα μου είναι κάτι άλλο. Αντίστοιχο ενός ριάλιτι ας πούμε.

Η φιλία, λοιπόν, είναι κατά τη γνώμη μου η απαρχή όλων των σχέσεων, όποια μορφή και να πάρουν. Η φιλία είναι η πιο ανιδιοτελής έκφραση αγάπης. Πιο ανιδιοτελής κι από την αγάπη των γονιών. Η ζωή χωρίς τη φιλία είναι σαν τη ζωή χωρίς μουσική. Είναι η μόνη παρηγοριά όταν όλα καταρρέουν κι η μόνη λύτρωση όταν όλα έχουν καταρρεύσει. Σε συνδυασμό με τον έρωτα είναι το μόνο φάρμακο που είναι ικανό να κάνει κάπως πιο υποφερτή αυτή τη βάρβαρη, βάναυση ζωή που έχουμε επιλέξει να ζούμε. Και είναι ίσως ο πιο χρήσιμος και εποικοδομητικός καθρέφτης που μπορούμε να κοιτάξουμε σε αυτό τον κόσμο. Ο πιο σπουδαίος δάσκαλος και το πιο ασφαλές καταφύγιο.

Τι σας απογοητεύει στην καθημερινή σας ζωή;
Γιάννης Βασιλώττος : ‘Εχω φτάσει σε ένα σημείο να μην απογοητεύομαι τόσο. Απλώς κατανοώ πως η ηλιθιότητα σε συνδυασμό με τον εγωισμό και την έπαρση των ανθρώπων δεν μου κάνουν. Είμαι πολύ επιλεκτικός με τους ανθρώπους που συναναστρέφομαι οπότε είμαι καλά.

Μιχάλης Πανάδης: Με απογοητεύει ό,τι με γοητεύει. Οι επιλογές, οι θέσεις, η αισθητική και οι δράσεις των ανθρώπων και οι δικές μου.

Νιώθετε κάποιες φορές «απόκληροι» και εγκλωβισμένοι από στερεότυπα και κοινωνικές κατασκευές;
Μιχάλης Πανάδης: Φυσικά και νιώθω εγκλωβισμένος. Όχι τόσο από στερεότυπα, γιατί περιέχουν μια αφέλεια και μια κακογουστιά που δεν είναι ικανή να με επηρεάσει σε κανένα επίπεδο. Από τις κοινωνικές κατασκευές του δυτικού τρόπου ζωής νιώθω εγκλωβισμένος γιατί σύμφωνα με αυτές μεγάλωσα και σύμφωνα με αυτές εκπαιδεύτηκα. Και αργότερα σύμφωνα με αυτές έγινα ένας ας πούμε παραγωγικός πολίτης και σύμφωνα με αυτές ορίζω την ύπαρξή μου ως μέλος της κοινωνίας.

Ζώντας σε μια κοινωνία σαν τη δική μας θεωρώ ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξεφύγεις από τις επιταγές και τις κατασκευές της, γιατί αν ξεφύγεις όντας μέσα σε αυτήν γίνεσαι κάπως επικίνδυνος για την ηρεμία, την τάξη και την ασφάλειά της και οι δυτικές κοινωνίες απαιτούν ομοιογένεια και υποταγή. Και δε λειτουργούν με ομαδικό πνεύμα, οπότε ο ένας επικίνδυνος όσο και να παρασύρει το θυμικό του όχλου, γρήγορα θα αφανιστεί. Από την άλλη το να ζεις σε μια τέτοια κοινωνία χωρίς να ακολουθείς τις επιταγές της το θεωρώ πια κάπως γραφικό.
Ο καπιταλισμός έχει αυτούς τους κανόνες. Αν δε σου αρέσουν, φύγε από αυτόν, μάζεψε πέντε καμικάζι και φτιάξε ένα δικό σου σύστημα αλλού. Κι αν οι άνθρωποι το έχουν ανάγκη θα το ακολουθήσουν. Και μετά θα το αναπαράξουν, θα το εξελίξουν, θα το επιστρέψουν, κλπ. Αν δεν είμαι έτοιμος για κάτι τέτοιο, ας προσπαθώ τουλάχιστον να είμαι ένας συνειδητός καπιταλιστής. Δηλαδή να παραμείνω άνθρωπος. Και ιδανικά, να παραμείνω και λίγο παιδί. Να μην ξεχνάω στο κυνήγι της επιτυχίας την ασημαντότητά μου μέσα στο σύμπαν. Αυτό προσπαθώ. Κι αυτό πιστεύω σήμερα. Αύριο μπορεί να πιστεύω κάτι άλλο.

Γιάννης Βασιλώττος : Πραγματικά όχι. Όχι διότι δεν με απασχολούν αυτά τα θέματα. Δεν τους δίνω καν σημασία. Ζω τη μέρα μου με ό,τι αυτή μου φέρει. Έχουμε φτάσει σ’ ένα σημείο να ασχολούμαστε με οτιδήποτε ασήμαντο Και αφήνουμε τα σημαντικά να περνάνε πίσω απ’ την πλάτη μας. Οπότε και εγώ γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον, στο μέλλον που φτιάχνεται όπως θέλετε όπως λέει και το τραγούδι των αδελφών Κατσιμίχα.

Ποιοι είναι για σας οι «Εξωγήινοι» της σύγχρονης κοινωνίας;
Γιάννης Βασιλώττος: Έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει σε χωριό της επαρχίας. Μέσα στα δέντρα και τα χώματα. Σε μέρος που ο άλλος άνθρωπος είναι πιο σημαντικός από τον ίδιο σου τον εαυτό. Σε μέρη που οι άνθρωποι αγαπάνε και νοιάζονται με ανιδιοτέλεια. Πιστεύω πως οι εξωγήινοι είναι οι άνθρωποι της πόλης.

Μιχάλης Πανάδης: Όλοι μας. Είμαστε από τους τελευταίους του homo sapiens. Το είδος βρίσκεται σε μετάβαση. Όλοι μου φαινόμαστε εξωγήινοι, σύμφωνα με αυτά που μέχρι πρότινος όριζαν το τι είναι ο άνθρωπος και το τι σημαίνει ότι αυτό το πλάσμα νιώθει, έχει λογική και από τον παραπάνω συνδυασμό πράττει. Όλα αυτά είναι πια σε πλήρη αμφισβήτηση. Τα παραπάνω δεν τα γράφω δραματικά ούτε εσχατολογικά, έχει άλλωστε τρομερό ενδιαφέρον να τα παρακολουθείς και να τα ζεις τη στιγμή που συμβαίνουν. Τα γράφω γελώντας, σχεδόν διασκεδάζοντας.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση: Χρύσα Κοτταράκου
Σκηνοθεσία, προσαρμογή: Μιχάλης Πανάδης
Σκηνικό, κοστούμια, φωτισμοί: Ζωή Μολυβδά Φαμέλη
Πρωτότυπη μουσική: Γιάννης Βασιλώττος
Κινησιολογική δραματουργία: Αρετή Πετροπούλου
Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτης Παυλίδης
Φωτογραφίες: Εβίτα Σκουρλέτη

Ηθοποιοί: Γιάννης Βασιλώττος, Αναστάσης Γεωργούλας, Μιχάλης Πανάδης