Μήπως τελικά ο μόνος τρόπος να απελευθερωθούμε είναι να μεταμορφωθούμε;

Ο Φραντς Κάφκα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αινίγματα που μας άφησε ο 20ς αιώνας. Κλεισμένος στον εαυτό του μελέτησε όλους τους πιθανούς εαυτούς, αποκομμένος από τον κόσμο κατανόησε τον κόσμο πιο βαθιά και κοίταξε όλους τους ανθρώπους στα μάτια.

Παρατηρητής της κατάρρευσης, εχθρός του ολοκληρωτικού πνεύματος, ανατόμος της εξουσίας- στέκεται από την πλευρά των απόκληρων αυτού του κόσμου, αυτών που τους στερήθηκε το παρόν και το μόνο που τους απομένει είναι η νοσταλγία του παρελθόντος και η ελπίδα που κρύβεται σε ένα μακρινό μέλλον. Μήπως τελικά ο μόνος τρόπος να απελευθερωθούμε είναι να μεταμορφωθούμε;

Ο Τάσος Σαγρής σκηνοθετεί για τρίτη χρονιά στο θέατρο Πόρτα ένα από τα λογοτεχνικά αριστουργήματα του 20ού αιώνα, τη “Μεταμόρφωση” του Φραντς Κάφκα, με την υποστήριξη του ιδρύματος Franz Kafka Society (Πράγα) και το πολιτιστικό “Τσέχικο Κέντρο Αθήνας”.

Η υπόθεση του έργου είναι γνωστή: Ένα πρωινό, ένας υπάλληλος μετά από δέκα χρόνια συνεχούς επανάληψης του ίδιου, σταθερού, καθημερινού προγράμματος, ξαφνικά αδυνατεί να σηκωθεί από το κρεβάτι του και να επαναλάβει τις ίδιες παγιωμένες κινήσεις. Ο κόσμος γύρω του γίνεται εχθρικός και ο ίδιος γίνεται εχθρός του κόσμου, ένα παράσιτο. Ο Πατέρας και η Μάνα, η Αδελφή, ο Προϊστάμενος, όλοι όσοι μέχρι εκείνη τη στιγμή τον είχαν ως πρότυπο, ξαφνικά γίνονται εχθροί· και αυτός, αδυνατώντας να ανταπεξέλθει στη ρουτίνα και τους ρόλους που όλοι του έχουν επιβάλλει, γίνεται εχθρός τους. Η εναντίωση όμως αυτή δεν εκδηλώνεται με επαναστατικά μανιφέστα και φανταχτερές δηλώσεις, όπως αντίστοιχα οι διαταγές μένουν πάντα κρυφές, αδιόρατες και εσωτερικευμένες.

“Ο Κάφκα μάς καλεί να κοιτάξουμε χωρίς παρωπίδες τον κόσμο, να αντικρίσουμε τα όρια της εξουσίας, εκείνο το σημείο που κάθε συνθήκη επιβολής γίνεται απάνθρωπη, κάθε κυριαρχία γίνεται ανελέητη, οι εντολές παράγουν καταστροφή, η «κανονικότητα» εκδηλώνεται σαν μια μηχανή εξαναγκασμού. Πολύ σημαντική συνεισφορά για την δραματουργική επεξεργασία της παράστασης αποτέλεσε το θαυμάσιο βιβλίο «Κάφκα, ο Ανατόμος της Εξουσίας», του Κώστα Δεσποινιάδη (εκδόσεις Πανοπτικόν), όπου γράφει: «Ο Κάφκα καταπιάνεται με κάθε πολιτικό και κοινωνικό θέμα που θα μπορούσε να απασχολεί έναν Ευρωπαίο των αρχών του 20ου αιώνα! Η κριτική του είναι πάντα καίρια και ανατιναχτική. Μας δίνει την εντύπωση ενός ανθρώπου που στέλνει κατεπείγοντα τηλεγραφήματα σε άγνωστο παραλήπτη, τα οποία αναφέρονται σε μια απροσδιόριστη, επικείμενη καταστροφή». Στο Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών νιώθουμε πως οι άνθρωποι του σήμερα είναι οι παραλήπτες αυτού του επείγοντος μηνύματος του Κάφκα, και η εποχή μας με επιστημονική βεβαιότητα είναι μια εποχή καταστροφής. Το μήνυμα πρέπει να αποκωδικοποιηθεί- η καταστροφική προοπτική πρέπει να αναστραφεί” αναφέρει στη συζήτηση που είχαμε μαζί του ο Τάσος Σαγρής στο NEWS 24/7.

Γιατί επιλέξατε να επανέλθετε με τη Μεταμόρφωση και πώς επικοινωνεί το κείμενο αυτό με το σήμερα;
Μια πρώτη άμεση και σχεδόν εξαναγκαστική έμπνευση αποτέλεσε η άνοδος του απολυταρχισμού στον πλανήτη. Και με αυτό δεν εννοώ μόνο την άνοδο του φασισμού, αλλά συνολικά την απολυταρχία που εγκαθιδρύεται από την συγκυβέρνηση νεοφιλελεύθερων και φασιστών σε συνεργασία με τις οικονομικές ελιτ, στην χώρα μας, συνολικά στην Ευρώπη και αλλού. Μετά την παρουσίαση μιας σειράς σύγχρονων έργων όπως, για παράδειγμα, το «Πεθαίνω σαν Χώρα» του Δημήτρη Δημητριάδη και το «4.48 Psychosis» της Sarah Kane κ.α., άρχισα να νιώθω πως πρέπει να πάμε πιο πίσω, να αναζητήσουμε τις απαρχές της απολυταρχίας. Πρέπει να εξερευνήσουμε τις ρίζες του φασισμού, πριν και μετά την εμφάνιση του Χίτλερ- να δούμε τις σχέσεις βίας και κυριαρχίας που αναπαράγει ο καπιταλιστικός πολιτισμός στην κοινωνία αλλά και μέσα μας.

Χρειαζόμουν να σκηνοθετήσω μια θεραπευτική ξαφνική ηλεκτροπληξία. Να νιώσεις την απελπισία ενός ανθρώπου που όλα τα βάρη έχουν φορτωθεί στην πλάτη του και ξαφνικά αδυνατεί να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις του- να νιώσουμε μαζί αυτό που κρατάμε κρυμμένο ο ένας από τον άλλον.

Να δούμε τις τεράστιες δυνατότητες υπερ-εκμετάλλευσης και καθυπόταξης του πληθυσμού που δίνει η ίδια η λειτουργία της οικονομίας στις κοινωνικές και οικονομικές ελιτ. Να έρθουμε αντιμέτωποι με την πατριαρχική βία, την ανισότητα και τη διαχείριση του ανθρώπου σαν μια μπαταρία για τη συνέχιση της άντλησης κέρδους. Από την άλλη δεν επιθυμούσα να μιλήσω με όρους πολύπλοκους, να κάνω κοινωνιολογικές αναλύσεις. Ήθελα μια άμεση, δυνατή εμπειρία που να μπορεί να σε φέρει ακαριαία στα όρια του εαυτού σου, όποιος και αν είσαι. Χρειαζόμουν να σκηνοθετήσω μια θεραπευτική ξαφνική ηλεκτροπληξία. Να νιώσεις την απελπισία ενός ανθρώπου που όλα τα βάρη έχουν φορτωθεί στην πλάτη του και ξαφνικά αδυνατεί να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις του- να νιώσουμε μαζί αυτό που κρατάμε κρυμμένο ο ένας από τον άλλον. Ήθελα, δηλαδή, η σκηνή της παράστασης να βρίσκεται μέσα σου και το έργο να έχει εσένα σαν πρωταγωνιστή, να παίζεις εσύ ο ίδιος το έργο αυτό κάθε μέρα στην ζωή σου. Και αυτό το έργο είναι η “Μεταμόρφωση” του Franz Kafka, και όταν συναντιόμαστε στο θέατρο ψάχνουμε να βρούμε μια λύση μαζί, μοιραζόμαστε ένα κοινό μυστικό.

Σε τι πιστεύετε πως μεταμορφωνόμαστε; Αυτή η μεταμόρφωση οδηγεί στην απελευθέρωσή μας;
Ο Κάφκα μας καλεί να στοχαστούμε τα όρια μιας διαρκούς επανάληψης ενός εργασιακού καταναγκασμού που δεν μας προσφέρει τίποτα άλλο πέρα από τον συνεχή αγώνα για μια επιβίωση χωρίς προοπτική. Μεταμορφωνόμαστε σε μπαταρίες ενός συστήματος που αισχροκερδεί εις βάρος μας, γινόμαστε το συμπλήρωμα μιας μηχανής που οδηγεί τον κόσμο στην οικολογική καταστροφή και τις ζωές μας σε απόλυτα αδιέξοδα. Αυτή είναι μια συνθήκη που μοιραζόμαστε με εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο συγχρόνως. Αυτή η κατάσταση πρέπει να αναστραφεί και το ερώτημα που μας τίθεται είναι πως η κοινωνία θα απαντήσει με συλλογικούς τρόπους σε όσα μας απομονώνουν, μας απογοητεύουν, παράγουν σύγχυση, ανταγωνισμό και αποξένωση; Όσο δεν βρίσκουμε αυτή την απάντηση μαζί- συλλογικά, ο Κάφκα μας προειδοποιεί για την κατάρρευση μας σαν άτομα και σαν κοινωνία. Αυτή η κατάρρευση θα πάρει την μορφή του διαρκούς άγχους, της κατάθλιψης ή μιας καταστροφικής μανίας χωρίς ορίζοντα διαφυγής. Η Μεταμόρφωση μάς φέρνει αντιμέτωπους με τις κοινωνικές συμβάσεις και την υπακοή μας σε νόρμες και κανόνες που παράγουν δυστυχία- η απάντηση δεν βρίσκεται στην σκηνή αλλά στην πλατεία- μέσα στον κάθε θεατή.

Μεταμορφωνόμαστε σε μπαταρίες ενός συστήματος που αισχροκερδεί εις βάρος μας, γινόμαστε το συμπλήρωμα μιας μηχανής που οδηγεί τον κόσμο στην οικολογική καταστροφή και τις ζωές μας σε απόλυτα αδιέξοδα.

Η πανδημία μας έφερε πιο κοντά στους εαυτούς μας; Στο κέντρο μας; Βγαίνουμε καθαρότεροι από αυτό το τούνελ;
Η πρωταγωνίστρια της παράστασης Σίσσυ Δουτσίου, αυτή η «καταιγίδα» όπως την ονόμαζε ο Νάνος Βαλαωρίτης, γράφει: «έχουμε καθήκον να γαληνέψουμε το άγχος που προκαλεί η αβεβαιότητα του μέλλοντος στην ομήγυρή μας, να εξευμενίσουμε τον τρόμο που γεννά όλη αυτή η αλλαγή της ζωής μας, να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον, να δημιουργήσουμε τέχνη που να θεραπεύει τον πόνο και τα αίτια του πόνου». Για όλους τους καλλιτέχνες στον κόσμο και φυσικά και για τον θίασο μας η πανδημία λειτούργησε σαν κυκεώνας. Ανατράπηκαν βεβαιότητες, σχέσεις μπήκαν σε αναταραχή, ρουτίνες καταστράφηκαν. Και ξέρετε, η ρουτίνα στην Τέχνη είναι τροφή και δύναμη. Η μακρόχρονη προετοιμασία και η διαρκής τελετουργική επανάληψη αποτελεί βάση της θεατρικής πράξης. Το θέατρο δεν μπορεί να στηθεί και να ξεστηθεί σε μερικές εβδομάδες, όσοι κάνουν παραστάσεις με αυτό τον τρόπο απλά εξαπατούν τους θεατές. Ο κρατικός σχεδιασμός έγινε σε μεγάλο βαθμό ερήμην της ίδιας της φύσης του θεάτρου και αυτό άνοιξε μπροστά μας ένα σκοτεινό τούνελ από το οποίο δεν έχουμε ακόμα βγει.

Τι είναι θέατρο για εσάς και ποιος ο ρόλος του απέναντι σε όσα βιώνουμε;
Το θέατρο μας φέρνει αντιμέτωπους με τις πιο κρυμμένες και σκοτεινές πλευρές του εαυτού μας. Είναι μια πανάρχαια τέχνη που προέρχεται από δύο διαφορετικές πλευρές της ζωής, το πανηγύρι και το δικαστήριο. Για τον περισσότερο κόσμο οι απαρχές του θεάτρου αναζητούνται στις διονυσιακές τελετουργίες και την ενσάρκωση όντων και θεοτήτων από τους πρώτους εορταστές- ηθοποιούς. Όμως αυτή είναι η καταγωγή της υποκριτικής. Η καταγωγή του θεατρικού κειμένου, της τραγικής ή κωμικής δραματουργίας προέρχεται από τις πρώτες μορφές δικαστηρίων, τους λόγους και την επιχειρηματολογία η οποία αναπτύσσεται ανάμεσα στους δύο αντίδικους. Κάθε παράσταση είναι μια αντιδικία. Η τελική απόφαση βρίσκεται πάντα μέσα στον θεατή. Η πόλη πρέπει να αποφασίσει πώς θα ζήσει και πώς θα δημιουργεί κόσμους μέσα στους οποίους θα ζούμε και θα γεννάμε τα παιδιά μας. Οι ρίζες του θεάτρου βρίσκονται στην ανάγκη της πόλης να πάρει αποφάσεις για τα προβλήματα, τις τραγωδίες που εμφανίζονται μέσα στη δημόσια και την ιδιωτική σφαίρα.

Κάθε παράσταση είναι μια αντιδικία.

Το θέατρο πηγάζει από την ανάγκη να στοχαστούμε πάνω σε όλα όσα δημιουργεί και αναπαράγει η ζωή μας στην πόλη- και να πάρουμε αποφάσεις που θα βελτιώσουν την ζωή σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Υπό αυτή την λογική όλοι οι συνεργάτες του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών νιώθουμε μεγάλη ευθύνη απέναντι σε όσους παρακολουθούν το έργο μας και μοιράζονται μαζί μας τις ίδιες αγωνίες. Η συμμετοχή της Λουκίας Ανάγνου, του Θωμά Χαβιανίδη, της Στέβης Φόρτωμα, του Συμεών Τσακίρη τώρα και του Μάνου Τσίζεκ στις δύο πρώτες χρονιές της παράστασης, της Σίσσυς Δουτσίου, του Whodoes στην μουσική, της Άλκηστης Καφετζή στο μοντάζ, του Γιώργου Παπανδρικόπουλου στους φωτισμούς και της Κοραλίας Κρικελή στις μάσκες, της Ευαγγελίας Σκρόμπολα στην επικοινωνία, διαμορφώνει έναν θίασο που έχει σκοπό να αναζητήσει την εκστατική, τελετουργική, απελευθερωτική διάσταση του σύγχρονου θεάτρου στον 21ο αιώνα.

Τι σας θυμώνει και τι θα αλλάζατε γύρω σας αν μπορούσατε;
Χρειαζόμαστε πολύ περισσότερο ο ένας τον άλλον από όσο νομίζουμε, και η πανδημία ελπίζω να μας βγάλει πιο συμπονετικούς και πιο κοινωνικούς. Αν επιτρέψουμε στα μεγάλα διεθνή και τοπικά οικονομικά συμφέροντα να παίρνουν τις αποφάσεις ερήμην μας, οι ζωές μας θα γίνονται μέρα με την μέρα όλο και πιο τρομακτικές και εμείς οι ίδιοι θα μεταμορφωνόμαστε σε απάνθρωπα τέρατα, εγκλωβισμένοι στην μοναξιά της ιδιώτευσης και την απάθεια της υποταγής. Οι καλλιτέχνες πρέπει να αποφασίσουν όχι μόνο ποια είναι η τέχνη που τους ενδιαφέρει, αλλά και ποιες είναι οι σχέσεις παραγωγής μέσα από τις οποίες θέλουν να δημιουργούν.

Οι πλούσιοι και οι κυβερνήτες επιδιώκουν με την λειτουργία μεγάλων θεσμών και ιδρυμάτων να προωθούν έναν περιορισμένο αριθμό από αυλοκόλακες και να διαχωρίζουν όλους τους άλλους σαν υποδεέστερους και αποτυχημένους. Με αυτό τον τρόπο αναπαράγουν μια βιομηχανία και ένα χρηματιστήριο της τέχνης που δεν αφορά κανέναν και δεν μας προσφέρει τίποτα.

Οι πλούσιοι και οι κυβερνήτες επιδιώκουν με την λειτουργία μεγάλων θεσμών και ιδρυμάτων να προωθούν έναν περιορισμένο αριθμό από αυλοκόλακες και να διαχωρίζουν όλους τους άλλους σαν υποδεέστερους και αποτυχημένους. Με αυτό τον τρόπο αναπαράγουν μια βιομηχανία και ένα χρηματιστήριο της τέχνης που δεν αφορά κανέναν και δεν μας προσφέρει τίποτα. Είναι χρέος των καλλιτεχνών να δημιουργήσουμε πεδία συνεργασίας και συναδελφικής αλληλεγγύης, να εκφράσουμε τις αγωνίες, τους φόβους και τις ελπίδες της κοινωνίας, να δημιουργήσουμε και να υπερασπιστούμε χώρους αυτοοργανωμένης Τέχνης, να αναζητήσουμε συναδελφικές διόδους ελευθερίας, να συμμετάσχουμε και να οργανώσουμε την κοινωνική διαμαρτυρία. Από την άλλη είναι χρέος της κοινωνίας να στηρίξει την Τέχνη που την αφορά και τους καλλιτέχνες που αμφισβητούν την κυρίαρχη κουλτούρα και εξεγείρονται απέναντι στην αδικία και την φρίκη της εποχής μας. Έχω την αίσθηση πως η κοινωνία βράζει από οργή και απελπισία. Σκοπός μας είναι να δώσουμε συλλογική δύναμη στην απελπισία και νόημα στην οργή.

Ιnfo: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ- Franz Kafka. Μια παραγωγή του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών με την υποστήριξη της Franz Kafka Society (Πράγα) σε σκηνοθεσία Τάσου Σαγρή. Κάθε Σάββατο στο Θέατρο Πόρτα- πληροφορίες: https://theinstitute.info

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις