Όταν η “μύτη” γίνεται σύμβολο ματαιοδοξίας και η ελαφρότητά της είναι αβάσταχτη

«Η Αβάσταχτη ελαφρότητα μιας μύτης» αποτελεί μια ευρηματική σύνθεση του Νίκου Καμτσή εμπνευσμένη από τα πιο χαρακτηριστικά και αγαπημένα έργα του σπουδαίου Ρώσου συγγραφέα Νικολάι Γκόγκολ και συγκεκριμένα από το «Ο Επιθεωρητής», «Η Μύτη», «Τα Παντρολογήματα». Διάσπαρτα σε όλο το κείμενο βρίσκονται ψήγματα και από κείμενα του, κυρίως τα λογοτεχνικά.

Η σκηνοθετική προσέγγιση του Νίκου Καμτσή έχει ως κεντρικό άξονα τη ανελέητη σατιρική διάθεση του Γκόγκολ, ο οποίος με βιτριολικό χιούμορ, καυτηριάζει τα κακώς κείμενα της εποχής του, που παραμένουν διαχρονικά και επίκαιρα.

Στο έργο, οι χαρακτήρες από τον «Επιθεωρητή» συναντούν απρόσμενα τον ήρωα από τη «Μύτη», δημιουργώντας απίθανες καταστάσεις που οδηγούν σε κωμικοτραγικές παρεξηγήσεις. Ταυτόχρονα, η ικανότητα της Φέκλα Ιβανοβνα από τα «Παντρολογήματα» να κάνει προξενιά και να παντρεύει όποιον βρει μπροστά της μπλέκεται με την πανικόβλητη προσπάθεια των δημοσίων υπαλλήλων να κρύψουν την αλήθεια από τον υποτιθέμενο επιθεωρητή.

Η σκηνική σύνθεση και η χιουμοριστική αλληλεπίδραση των χαρακτήρων φωτίζουν με ευφυία τα κοινωνικά και πολιτικά παράδοξα που σημάδευαν τη ρωσική κοινωνία του 19ου αιώνα και που με έναν εκπληκτικό τρόπο αντανακλώνται και στη σημερινή πραγματικότητα. Μέσα από κωμικές παρερμηνείες, γκροτέσκες φιγούρες και παρανοήσεις, το έργο διατηρεί την ουσία της γκογκολιανής σάτιρας: την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης και την αποκάλυψη της ανθρώπινης ματαιοδοξίας και υποκρισίας”.

Νίκος Καμτσής: Η συνάντησή μου με τον Γκόγκολ ήταν αναπόφευκτη…

Ο Νίκος Καμτσής εξηγεί στο NEWS 24/7 τι είναι αυτό που τον ώθησε να ασχοληθεί με τον Gogol “η αφετηρία ήταν το Ρωσικό θέατρο και η περσινή συστηματική ενασχόληση μου με αφορμή τον Πλατόνωφ του Τσέχωφ που ανέβασα. Ανακάλυψα εκεί το σύμπαν του Ρωσικού θεάτρου και της λογοτεχνίας που πραγματικά είναι μία ολότητα. Σε όλη τη Ρωσική λογοτεχνία συμβαίνει αυτό. Αυτό το ρωσικό λογοτεχνικό σύμπαν δεν περιλαμβάνει μόνο τους θεατρικούς συγγραφείς αλλά και τον Ντοστογιέφσκι και τον Τολστόι και φτάνει μέχρι τους ύστερους μεγάλους της Ρωσικής λογοτεχνίας. Μαγιακόφσκι, Μπουλγκάκωφ κλπ.

Η συνάντησή μου με τον Γκόγκολ ήταν αναπόφευκτη. Θα έλεγα ότι ο «Επιθεωρητής» ή τα «Παντρολογήματα» ή «Οι νέκρες ψυχές» όταν τα δεις απομονωμένα φαίνονται παρωχημένα, αλλά όλο το έργο στο σύνολο του, το είδος της κωμωδίας που κάνει, η ανελέητη σάτιρα είναι τόσο σύγχρονη που είναι σαν να γράφτηκε χθες.

Έτσι ξεκίνησε σαν μια πρόκληση που δεν την προσπέρασα. Αποφάσισα να συνθέσω μια παράσταση που να βασίζεται σε πολλά έργα του. Ο Γκόγκολ είναι ένας από τους πιο πολυδιάστατους συγγραφείς της ρωσικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας, και κάθε έργο του αντικατοπτρίζει διαφορετικές πλευρές της κοινωνίας, της ανθρώπινης φύσης και των παραλογισμών που τη διακατέχουν. Επιδίωξα λοιπόν μια σύνθεση που να ενοποιεί το χιούμορ, την ειρωνεία και τη βαθιά κριτική που χαρακτηρίζουν όλο το έργο του.

Από που ξεκινήσατε και πως καταλήξατε σε αυτή τη σύνθεση για να δημιουργήσετε την παράσταση;
“Το κείμενο δίνει μια απίστευτη ελευθερία να πειραματιστούμε θεατρικά, να παίξουμε με τους χαρακτήρες, τις καταστάσεις και τα σύμβολα που επαναλαμβάνονται στα έργα του ακόμα και με έντονα γκροτέσκες ψυχολογικές καταστάσεις όπως ο εφιάλτης που βλέπει ο Αρτέμη Φιλιπποβιτς Κοβαλιώφ (Αντώνης Καλομοιράκης) με ένα πλήθος μύτες να τον απειλούν και να τον εκφοβίζουν.

Ή η τελετουργία του ξυρίσματος στο κουρείο του Ιβάν Γιακόβλεβιτς (Κωνσταντίνος Χατζούδης) και της γυναίκας του της Πρασκόπια Οσίποβνα που δεν είναι άλλη από την προξενήτρα των «Παντρολογημάτων» (Λαμπρινή Θάνου). Μέσα από τέτοιες σκηνές η “Μύτη” γίνεται σύμβολο ματαιοδοξίας, ο “Επιθεωρητής” μας θυμίζει την παρακμή και την διαφθορά της εξουσίας και τα “Παντρολογήματα” μας δείχνουν την τραγελαφική όψη της ανθρώπινης επιθυμίας για κοινωνική αποκατάσταση.

Πέρα από αυτό, θεωρώ ότι η σύνθεση αυτή αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα του ίδιου του Γκόγκολ, ο οποίος μέσα από το σατιρικό του ύφος, αποτυπώνει τις πιο σκοτεινές και παράλογες πλευρές της ανθρώπινης φύσης. Η ενσωμάτωση πολλών έργων σε μια παράσταση επιτρέπει στο κοινό να δει την πολυπλοκότητα και τη διαχρονικότητα των θεμάτων που απασχόλησαν τον Γκόγκολ, και ταυτόχρονα να βιώσει τη θεατρική εμπειρία με έναν φρέσκο και απροσδόκητο τρόπο”.

Τα κείμενα του Γκόγκολ μας θυμίζουν ποιοι είμαστε, πού βρισκόμαστε και τι αξίζει να αναλογιστούμε ως κοινωνία

Τι είναι αυτό που κάνει τον Γκόγκολ να είναι ιδιαίτερα αγαπητός στο σύγχρονο θέατρο και κάθε χρόνο βλέπουμε κάποιο έργο του να ανεβαίνει στη σκηνή;

“Νομίζω ότι είναι η δραματουργία του, τα ίδια έργα του που αγγίζουν την ανθρώπινη φύση με έναν τρόπο που είναι ταυτόχρονα κωμικός, τραγικός και καθολικός. Οι χαρακτήρες του, γεμάτοι αδυναμίες και ματαιοδοξία, παραμένουν εξαιρετικά οικείοι και σχετικοί ακόμη και σήμερα. Στα έργα του, αναγνωρίζουμε τον ίδιο τον εαυτό μας και την κοινωνία μας – τα φαινόμενα της διαφθοράς, της αδικίας, της αλαζονείας και ανοησίας της εξουσίας και της κωμικοτραγικής πλευράς της ανθρώπινης ύπαρξης είναι τόσο σύγχρονα όσο και στις εποχές που έγραφε.

Αυτός ο πολυδιάστατος τρόπος γραφής του Γκόγκολ δίνει στους σκηνοθέτες, τους ηθοποιούς και τους θεατρικούς δημιουργούς μεγάλη ελευθερία στην ερμηνεία και την προσαρμογή των έργων του. Τα κείμενά του προσφέρουν τη δυνατότητα για καινοτόμες προσεγγίσεις και παραμένουν ανοιχτά σε νέα σκηνοθετικά οράματα, που κάθε φορά αναδεικνύουν και μια διαφορετική όψη τους.

Τέλος, τα θέματα που πραγματεύεται – η εξουσία, η κοινωνική υποκρισία, η ανθρώπινη ματαιοδοξία – είναι διαχρονικά και αγγίζουν τον σημερινό θεατή με τρόπο άμεσο και επίκαιρο. Γι’ αυτό κάθε χρόνο βλέπουμε έργα του να ανεβαίνουν στη σκηνή: γιατί μας θυμίζουν ποιοι είμαστε, πού βρισκόμαστε και τι αξίζει να αναλογιστούμε ως κοινωνία”.

Μιλήστε μας για τη σκηνοθετική σας ματιά πάνω στην παράσταση “Γκόγκολ, η αβάσταχτη ελαφρότητα μιας μύτης”…

“Η σκηνοθεσία στο “GOGOL: Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα μιας Μύτης” επιδιώκει να συνδυάσει την αιχμηρή κοινωνική κριτική με μια βαθιά ενσυναίσθηση προς τους χαρακτήρες του.

Επιδιώκει επίσης να αναδείξει τη βαθιά ειρωνεία και τον παραλογισμό που χαρακτηρίζουν το έργο του Νικολάι Γκόγκολ, μέσα από έναν συνδυασμό κωμικών και τραγικών στοιχείων. Στόχος μου ήταν να αποτυπώσω την αντιφατική φύση της ανθρώπινης κατάστασης, όπως τη βλέπει ο Γκόγκολ – μια διαρκή ισορροπία ανάμεσα στο γελοίο και το βαθιά συγκινητικό.

Θα ήθελα στην τελική της μορφή να φτάσουμε σε μια παράσταση όπου πάνω στη σκηνή δημιουργείται ένας κόσμος που δεν ακολουθεί αυστηρά τους κανόνες της ρεαλιστικής αναπαράστασης. Χρησιμοποίησα έντονα στοιχεία σχηματικού θεάτρου, υπερβολή στις κινήσεις και τις εκφράσεις, καθώς και μια αισθητική που παίζει με την ιδέα του γκροτέσκο, ώστε να τονίσω τον παραλογισμό των καταστάσεων και των χαρακτήρων. Οι ήρωες του Γκόγκολ βρίσκονται συχνά σε αστείες, αλλά και τραγικές θέσεις, παγιδευμένοι σε κοινωνικές συμβάσεις που τους υπερβαίνουν, και ήθελα αυτό να αποτυπωθεί σκηνοθετικά.

Ταυτόχρονα, προσπάθησα να αναδείξω τον ιδιαίτερο ρυθμό του Γκόγκολ. Τα έργα του έχουν έναν μοναδικό, σχεδόν μουσικό ρυθμό, με εναλλαγές ρυθμού και τόνου. Αυτό το στοιχείο καθοδήγησε τις αλλαγές των σκηνών, τα flash-back και την αλληλεπίδραση των ηθοποιών με το σκηνικό και τα κοστούμια. Οι αλλαγές από το κωμικό στο τραγικό γίνονται “ρευστά”, χωρίς να χάνεται η ένταση ή το βάθος των χαρακτήρων, ώστε το κοινό να νιώσει αυτήν τη “ελαφρότητα” που κρύβει όμως μια βαθύτερη αλήθεια.

Σκηνοθετικά, επίσης, δόθηκε έμφαση στην αλληλεπίδραση του ηθοποιού με τον χώρο και το κοινό. Οι χαρακτήρες του Γκόγκολ συχνά σπάνε τον “τέταρτο τοίχο”, αλληλοεπιδρώντας με το κοινό σαν να είναι μέρος του κόσμου τους, ενισχύοντας έτσι την αίσθηση του παράλογου και της συμμετοχής σε μια κωμικοτραγική πραγματικότητα. Η σκηνή έχει χωριστεί στα τρία και οι ηθοποιοί περνάνε σχεδόν «γλιστρώντας» από τη μία σκηνή στην άλλη και από το γραφείο του έπαρχου, στο κουρείο όπου ο Κοβαλιώφ χάνει την μύτη του και μετα στο σπίτι όπου γίνονται τα προξενιά της κόρης του Έπαρχου (Μαρίνα Κοσμά) με την Μύτη που αν και ουσιαστικό θηλυκού γένους διατηρεί έναν έντονα αρσενικό χαρακτήρα”.

Μέσα στο δελτίο τύπου αναφέρεται ότι με αυτή τη παράσταση θα γίνει μια προσπάθεια να φέρετε τη μοναδική γραφή του Gogol στην εποχή μας που όπως και η εποχή του της αξίζει μια ανελέητη κριτική. Τι ακριβώς εννοείτε;

“Η γραφή του Νικολάι Γκόγκολ έχει μια σπάνια ικανότητα να αποκαλύπτει τις πιο κρυφές αδυναμίες της κοινωνίας και των ανθρώπων, να φέρνει στην επιφάνεια τα γελοία και τα τραγικά ταυτόχρονα. Ο κόσμος του Γκόγκολ είναι γεμάτος από παράλογες καταστάσεις, διεφθαρμένες αρχές, ψευδαισθήσεις και φρούδες ελπίδες – χαρακτηριστικά που όχι μόνο δεν έχουν χαθεί, αλλά δυστυχώς κυριαρχούν και σήμερα.

Αυτό που εννοώ λέγοντας ότι η εποχή μας, όπως και η εποχή του Γκόγκολ, αξίζει ανελέητη κριτική είναι ότι τα φαινόμενα της διαφθοράς, της κοινωνικής αδικίας, της ψευτιάς και της υποκρισίας είναι ακόμα παρόντα και ίσως πιο έντονα από ποτέ.

Η εποχή μας είναι γεμάτη από καταστάσεις που μοιάζουν με τις σατιρικές εικόνες του Γκόγκολ: παραλογισμός στη γραφειοκρατία, διαφθορά στην εξουσία, και μια κοινωνία που κυνηγά την εικόνα και τη ματαιοδοξία, συχνά σε βάρος της ουσίας. Είναι σε πολλά σημεία που ο Έπαρχος (Δημήτρης Φραγκιόγλου) για παράδειγμα μου θυμίζει τον Ντόναλτ Τράμπ ή και τους εγχώριους διαπρεπείς πολιτικούς μας που σκίζονται για την καρέκλα και πουλάνε κηραλοιφές στην trash TV”.

Με αυτή την παράσταση, προσπαθώ να φέρω στο σήμερα τη γραφή του Γκόγκολ ακριβώς γιατί ο ίδιος, με την ειρωνεία και το αιχμηρό του πνεύμα, μιλούσε για καταστάσεις που παραμένουν διαχρονικές. Η κριτική του δεν περιοριζόταν μόνο στη Ρωσία της εποχής του – η γραφή του έχει παγκόσμια διάσταση. Σήμερα, όπως και τότε, αντιμετωπίζουμε έναν κόσμο γεμάτο παραλογισμό, όπου συχνά οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί φαίνονται να λειτουργούν εναντίον των ανθρώπων, αντί να τους υπηρετούν.Η «ανελέητη κριτική» είναι αυτή που χρειάζεται να γίνει για να αντιληφθούμε πόσο βαθιά έχουν ριζώσει αυτά τα προβλήματα στην κοινωνία μας και να σκεφτούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να τα αντιμετωπίσουμε. Η τέχνη του θεάτρου και ειδικά η σατιρική και διαβρωτική ματιά του Γκόγκολ είναι μια ισχυρή πλατφόρμα για να ξεκινήσουμε αυτή τη συζήτηση”.