Όταν ο Θανάσης Δήμου έμαθε να…. φεύγει

Ο Θανάσης Δήμου πρωταγωνιστεί στο πρωτότυπο και ανέκδοτο έργο του Άκη Δήμου «Μάθε να φεύγω». Το έργο αυτό που σκηνοθετεί ο Γιάννης Σκουρλέτης είναι ένα ακατάτακτο έργο που άλλοτε φλερτάρει με το, ξεχασμένο σήμερα, είδος του μπουλβάρ, άλλοτε με το ψυχολογικό θέατρο δωματίου, άλλοτε με τις ιστορίες μυστηρίου κι άλλοτε με τα παλιά, αισθηματικά ρομάντσα των περιπτέρων. Και που ενώ ονειρεύεται πως είναι δράμα, κρατάει σφιχτά το χέρι της κωμωδίας.

Ο Θανάσης Δήμου αναφέρει τι είναι αυτό που τον γοητεύει στο έργο αυτό του Άκη Δήμου: “Το ότι είναι ένα έργο ανοιχτό. Και για τους θεατές φυσικά αλλά εγώ μιλάω για εμάς. Ο Γιάννης Σκουρλέτης είναι ένας σκηνοθέτης που αφήνει μεγάλες ελευθερίες στους συνεργάτες του (ακόμα κι όταν έχει κάτι πολύ συγκεκριμένο στο μυαλό του), ξέρει να δημιουργεί συνθήκες χαράς την ώρα της πρόβας και μας έδωσε το χώρο και “παίξαμε” πολύ με τα όρια του έργου.

Επειδή το έργο, όπως λέει ο συγγραφέας, αναφέρεται πολύ στο ίδιο το θέατρο μΆς οδήγησε στο να πειραματιστούμε και με διαφορετικά υποκριτικά ύφη και να ανακαλύψουμε πράγματα που εγώ τουλάχιστον ομολογώ δεν είχα υποψιαστεί στην πρώτη ανάγνωση.

Συχνά με τον Σκουρλέτη οδηγείσαι σε κάτι που εκ των υστέρων σου φαίνεται απλό και οικείο, ενώ δεν το είχες καθόλου φανταστεί. Και είναι αυτός ένας πολύ δημιουργικός διάλογος. Η καταγωγή δε του έργου σύμφωνα με τον Δήμου συνομιλεί με διάφορα είδη θεάτρου. Μου αρέσει αυτό. Μου αρέσει η ανάμειξη των υλικών. Υλικών παλιών (που τα αντιμετωπίσαμε με χιούμορ και αγάπη και προσπαθήσαμε να τα αφομοιώσουμε χωρίς καμία διάθεση παρωδίας) όπως το μπουλβάρ (ένα απαιτητικό τεχνικά είδος θεάτρου) το νουάρ, το μελό κλπ”.

Στο έργο, η Αγνή, ιδιοκτήτρια ενός παλιού ξενοδοχείου χτισμένου κοντά στα ερείπια ενός αρχαίου παλατιού. Ο αδερφός της Ίων, συγκάτοικος, σύμμαχος και αντίπαλός της. Ένας μυστηριώδης ανώνυμος Άντρας, που επιστρέφει χρόνια μετά από μια θυελλώδη ερωτική νύχτα που πέρασε εκεί. Ένα παραλίγο ειδύλλιο, ένας ανεξιχνίαστος φόνος κι ένας βίαιος, εντελώς παράλογος χωρισμός. Ένα ιδιότυπο διακειμενικό παιχνίδι με την επιστροφή του ομηρικού Οδυσσέα στην Πηνελόπη του.
Ο Θανάσης Δήμου σκιαγραφεί τους χαρακτήρες του έργου αυτού και τη δυναμική τους: “Θα έλεγα ότι πρόκειται για θεατρικά πρόσωπα κι όχι για χαρακτήρες – αν οι χαρακτήρες μας παραπέμπουν στον, ας τον πούμε, ρεαλισμό. Από πολύ νωρίς ο Σκουρλέτης μας οδήγησε προς τα εκεί. Νομίζω ότι αυτή είναι και η πρόθεση του συγγραφέα.

Η Αγνή, ένα πρόσωπο που βγαίνει από την μυθική Πηνελόπη, και ο Ίων ο αδερφός της κλεισμένοι σε ένα παρακμιακό απομακρυσμένο ξενοδοχείο, όπου η Αγνή έχει συγκεντρώσει ενθύμια από όλους τους παλιούς πελάτες (εραστές της;), μονολογούν παραληρηματικά, συγκρούονται με λύσσα μιλώντας για το παρελθόν τους και περιμένουν έναν αινιγματικό άντρα, παλιό εραστή της Αγνής (πρόσωπο που παραπέμπει στον μυθικό Οδυσσέα). Καθώς ο Άντρας θα εμφανιστεί διεκδικώντας κι αυτός, κάτι οι σκελετοί του παρελθόντος θα βγουν στο φως.

Τα πρόσωπα παραπέμπουν στα μυθικά τους πρότυπα (Οδυσσέας, Πηνελόπη κ.λ.π.) αλλά κάθε άλλο παρά ηρωικά είναι. Είναι αντιήρωες που ο καθένας κουβαλά τη σκόνη της ταλαιπωρίας του. Και παρά την μπεκετική ακινησία που τους περιβάλλει κάτι διεκδικούν μέχρι την τελευταία στιγμή της ύπαρξης τους. Η επιλογή και μόνο του σκηνοθέτη να παιχτούν όλοι οι ρόλοι από άντρες αυτό το εξυπηρετεί. Ή το να παίξω εγώ ας πούμε έναν πρόσωπο βγαλμένο από το μύθο του Οδυσσέα. Υπάρχει μια ειρωνεία, ένας σχολιασμός του κλισέ του μύθου”.

Να φεύγουμε ή να μένουμε;

“Μάθε με να φεύγω”: Τι συμβολίζει ο τίτλος αυτός; Γιατί πρέπει να μάθουμε να φεύγουμε;

Ξέρετε αυτή η φράση “Μάθε με να φεύγω” αρθρώνεται στο έργο μας από την Αγνή – Πηνελόπη απευθυνόμενη στον Άντρα – ξεπεσμένο Οδυσσέα. Μια μορφή δηλαδή που είτε στον Όμηρο είτε στον Καβάφη, είτε στον Καμπανέλλη, είτε στον Τζόυς είναι συνώνυμη της φυγής και του ταξιδιού. Είναι αυτός που έφευγε κι εκείνη που έμενε και περίμενε.
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η απάντηση του όπως την έγραψε ο Άκης Δήμου: “Κανείς δεν φεύγει. Όλοι μένουν. Και αυτοί που έφυγαν μένουν πιο πολύ”.

Πιστεύετε πως τελικά μπορούμε να μάθουμε να φεύγουμε; Ή πάντα κάπου μένουμε χωρίς καν να το συνειδητοποιούμε;

Θυμάμαι τον Γιώργο Μοσχίδη που μου είχε πει κάποτε ότι πάντα ήθελε να φεύγει. Δηλαδή να φεύγει κανονικά, να ανοίγει την πόρτα και να φεύγει. Μάλιστα αυτή του η ανάγκη τον οδήγησε σχεδόν παιδί – τέλη δεκαετίας του ’40 – να ακολουθήσει ένα θεατρικό μπουλούκι και να περιφέρεται στη Μακεδονία. Του άρεσε ότι μόλις τελείωνε η παράσταση τα μάζευαν και φεύγανε. Κάποια στιγμή γνώρισε κάποιον άνθρωπο που του έμαθε ότι κάποιος μπορεί να φεύγει ακόμα κι όταν κάθεται σε μια πολυθρόνα.

Θυμάμαι ακόμα τους καθημερινούς ασήμαντους ανθρώπους του Σιμενόν (ενός συγγραφέα που πολύ αγαπώ) που κάποια στιγμή φεύγουν από τη δουλειά τους, από το σπίτι τους, από τη ζωή τους κι ανοίγονται στο άγνωστο. Πολλοί από αυτούς ξαναγυρίζουν αλλιώς. Άλλοι φτάνουν στο τέλος του δρόμου.

Νομίζω ότι το φεύγω, το ταξίδι (όχι ο τουρισμός, αυτή η κατάρα της εποχής μας) μας φέρνει πιο κοντά με τον εαυτό μας. Με έναν εαυτό ίσως που ξέρουμε μόνο ένα μέρος του. Όταν παιδί στο αρχαίο Θέατρο Φιλίππων είδα με τον πατέρα μου μια Αριστοφανική κωμωδία του Θεάτρου Τέχνης “έφυγα”. Έφυγα όταν διάβασα Τη ζωή στον καθαρό αέρα του Reiser. Όταν έφηβος είδα το “Ντόλτσε Βίτα” του Φελίνι “έφυγα”. Όταν διάβασα το Ταξίδι στην “Άκρη της Νύχτας” του Σελίν το ίδιο (πάλι το ταξίδι στη μέση) .

Αν ρωτάτε εμένα λοιπόν, δεν είμαι και πολύ περιπετειώδης τύπος. Έχω κάνει πολλά ταξίδια πολυθρόνας.

Το στοιχείο του queer

Στο έργο ακόμη και οι γυναικείοι χαρακτήρες παίζονται από άνδρες. Το στοιχείο του queer είναι πολύ έντονο στο θέατρο τα τελευταία χρόνια. Αυτό τι σημαίνει για εσάς;

Ο Σκουρλέτης είναι ένας δημιουργός που φέρει έναν πολύ συγκεκριμένο κόσμο, πολύ δικό του και πολύ προσωπικό και που πάντα διαπραγματεύεται στα έργα του. Ο διάλογος με την παράδοση, με τον μύθο της ελληνικότητας στο σήμερα, το λαϊκό και το λόγιο, ο αισθητισμός και το ευτελές είναι μέρος αυτού του κόσμου. Φυσικά και το στοιχείο το, ας το πούμε, queer. Η επιλογή του όμως πάει πολύ πιο μακριά νομίζω. Είναι μπεκετική. Δηλαδή μια ματιά υπαρξιακή με τα υλικά του υπαρξιακού του Μπέκετ. Τα θεατρικά πρόσωπα είναι κουρασμένοι άχρονοι κλόουν. Κομπάρσοι του Φελίνι.

Θα θυμάστε πόσο αποκαλυπτική για το έργο του Ρίτσου υπήρξε η ερμηνεία του Βασίλη Παπαβασιλείου στην Ελένη. Και τον αναφέρω γιατί μας απασχόλησε στην πρόβα. Νομίζω ότι αυτή η αφαίρεση που γίνεται με το ανατεθούν οι ρόλοι σε άντρες τονίζει κάτι που υπάρχει και στο έργο. Ότι οι ρόλοι (στο θέατρο της ζωής) αλλάζουν πιθανόν, αλλά το ανθρώπινο αίνιγμα παραμένει το ίδιο: Η φθαρτότητα του έρωτα, το βάρος του χρόνου, η μνήμη, ο θάνατος ακόμη και το παιχνίδι των φύλων.

Πιστεύω επίσης ότι αυτή η επιλογή οδηγεί το έργο εκεί που ανήκει. Στο κωμικό και το τραγικό. Όχι στο δραματικό.

Τα υλικά του μπουλβάρ, ενός θεάτρου που έχει στοιχεία ρεαλισμού και φαντασίας, τα υλικά των παλιάτσων που είπαμε και πιο πάνω, τα υλικά του θεάτρου του στόμφου, η εξωστρέφεια της oπερατικης άριας και η ακρίβεια της μουσικής παρτιτούρας μας απασχόλησαν. Πασχίσαμε για ένα είδος στυλιζαρίσματος. Ενός ουσιαστικού στυλιζαρίσματος που οδηγεί στην συμπύκνωση του ύφους αλλά και της ουσίας του έργου. Τα πρόσωπα του έργου φέρουν αυτή τη θεατρικότητα και δεν τη σχολιάζουν. Προσπαθούμε να την υποστηρίζουμε με πάθος γιατί αυτή θα δώσει σε αυτά τα ”γκροτέσκα” πρόσωπα την εσωτερική τους τραγικότητα. Είναι μια λεπτή ισορροπία. Και μια απόλαυση αν το πετυχαίνουμε”.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Κείμενο: Άκης Δήμου
Σκηνοθεσία: Γιάννης Σκουρλέτης
Σκηνογραφία: Νίκος Παπαδόπουλος
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Φωτισμοί: Κωνσταντίνος Σκουρλέτης
Σύμβουλος δραματολογίας: Ασημένια Ευθυμίου
Συντονισμός παραγωγής: Γιώργος Παπαδάκης
Φωτογραφίες: Εβίτα Σκουρλέτη, Αλέξανδρος Σκουρλέτης
Video: Γιώργος Αποστολόπουλος
Βοηθοί Σκηνοθέτη: Αλίκη Πιτσινίγκου, Διονύσης Νικολόπουλος

Παίζουν (με αλφαβητική σειρά): Στέλιος Δημόπουλος, Θανάσης Δήμου, Χάρης Χαραλάμπους-Καζέπης