Παντελής Φλατσούσης: “Με ενδιαφέρει να καταλάβω και να αποτυπώσω τη ζωή”

Ο σκηνοθέτης Παντελής Φλατσούσης έχει ξεχωρίσει για την προσέγγισή του στο θέατρο, καθώς αναζητά νέες φόρμες ενός «θεάτρου του πραγματικού» και διερευνά τη σχέση του θεατρικού συμβάντος με την τεχνολογία. Συχνά υπογράφει ο ίδιος τα κείμενα των παραστάσεων που σκηνοθετεί, δημιουργώντας ένα πολυσύνθετο καλλιτεχνικό αποτύπωμα. Αυτή τη φορά, στο Υποσκήνιο Β΄ της Αίθουσας Αλεξάνδρα Τριάντη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, μεταφέρει το εμβληματικό μυθιστόρημα του Gustave Flaubert, Αισθηματική Αγωγή (1869), προσδίδοντάς του μια σύγχρονη ματιά.

Μέσα από την αφηγηματικότητα και τη χρήση βίντεο, ο Παντελής Φλατσούσης αναπλαισιώνει το κλασικό έργο, δημιουργώντας παραλληλισμούς μεταξύ των ιστορικών συγκυριών της εποχής του Flaubert και της σημερινής πραγματικότητας. Αποτέλεσμα η παράσταση “H αισθηματική αγωγή· ερευνώντας ένα αρχείο ρωγμών”  που βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Gustave Flaubert

Ο Παντελής Φλατσούσης εξηγεί στο NEWS 24/7 τι ήταν αυτό που τον ώθησε ώθησε να επιλέξει την Αισθηματική αγωγή του Gustave Flaubert για θεατρική μεταφορά. Σημειώστε πως η μετάφραση είναι του Παναγιώτη Μουλλά. Η διασκευή έγινε από τον Παντελή Φλατσούση και την Παναγιώτα Κωνσταντινάκου, η οποία υπογράφει επίσης τη δραματουργία. “Αρχικά πρέπει να πω, ότι όταν πρωτοδιάβασα την Αισθηματική Αγωγή, κάπου την άνοιξη του 2012, δεν μου είχε αρέσει ιδιαίτερα. Δεν συνδεόμουν με το θέμα της, δεν το καταλάβαινα. Έπρεπε να περάσουν χρόνια, εμπειρία ζωής και άλλα διαβάσματα, για να επιστρέψω σε αυτό το μεγάλο μυθιστόρημα της ευρωπαϊκής και γαλλικής λογοτεχνίας. Γιατί η θεματική του, που είναι σαφέστατα η ματαίωση —η ματαίωση των ονείρων μιας γενιάς, όποια κι αν ήταν αυτά τα όνειρα αυτών των ετερόκλητων ατόμων που συνηθίζουμε να αποκαλούμε γενιά, ομαδοποιώντας τους—, αν και είναι με έναν τρόπο οικουμενική, είναι και μια διάσταση της ζωής που ένα άτομο, νομίζω, κάπως στην πιο, ας το πούμε έτσι λίγο λόγια, ύστερη νιότη του έρχεται σε επαφή. Το κατάλαβα, λοιπόν, αρκετά χρόνια μετά.

Και η αλήθεια είναι ότι, με έναν τρόπο, μπορεί να δει κανείς μια συνομιλία, έναν διάλογο με τη σημερινή γενιά των millenials, αλλά και γενικώς με τις γενιές που δραστηριοποιούνται και ζουν σε εποχές επιταχυμένου ιστορικού χρόνου· γιατί τότε το ζήτημα των ατομικών και συλλογικών ματαιώσεων γίνεται πολύ εντονότερο, αφού στην πραγματικότητα παράγονται πολύ περισσότερες προσδοκίες από αυτές που μπορούν να καταναλωθούν σε όλα τα πεδία της δραστηριότητας. Βέβαια, δεν κάνουμε μια ευθεία μεταφορά στο σήμερα, αλλά στην ουσία αναζητούμε τον τρόπο να ανοίξουμε διάλογο μεταξύ δύο διαφορετικών ιστορικών συγκυριών. Και για μένα αυτή η λειτουργία, αυτή η προσπάθεια του να μιλήσουμε με ένα κείμενο παρελθοντικό για το σήμερα, είναι που μέσα από μια παραβολική λειτουργία μπορεί να μας κάνει να επανανοηματοδοτήσουμε και να επανεπενδύσουμε το σήμερα.

Φυσικά, είναι ωραίο να βρεις έναν τρόπο να πεις ιστορίες του σήμερα, όσο κι αν είναι ολισθηρό το έδαφος και πρέπει να βρεις τρόπους να μιλήσεις για κοντινά βιώματα. Όμως το κοίταγμα στον ατομικό και συλλογικό καθρέφτη του χθες συχνά μας κάνει να καταλαβαίνουμε, ή για να το πω πιο σωστά, να επανεφευρίσκουμε το τι είμαστε σήμερα. Και βέβαια εμπεριέχει και τον χρόνο που μεσολαβεί, γιατί στην περίπτωσή μας έχουν μεσολαβήσει σχεδόν 200 χρόνια· δεν έχει νόημα μια σύγκριση ή μια αναλογία των εποχών. Έχει νόημα ένας διάλογος των διαφορετικών συγκυριών.

Υπάρχουν, όμως, και ακόμα δύο άξονες που με τράβηξαν στην Αισθηματική Αγωγή: από τη μία, η συνεχής διαπλοκή ατομικού με συλλογικό, η διαρκής αλληλοδιείσδυση της μικρής ιστορίας με τη μεγάλη Ιστορία —κάτι που με ενδιαφέρει πάρα πολύ στη δουλειά μου— και, από την άλλη, η κινηματογραφικότητά του. Ο Φλωμπέρ, μάλλον, θα έκανε σινεμά αν είχε γεννηθεί 40 χρόνια μετά. Βέβαια, συχνά η τάση να δανείζεσαι τη γλώσσα μιας άλλης τέχνης, ενώ ασκείς μια διαφορετική, είναι που δίνει στο έργο τέχνης τη δυναμική του. Ο Φλωμπέρ, ίσως χωρίς να το ξέρει, ήθελε να κάνει σινεμά στη λογοτεχνία. Εγώ, με έναν τρόπο, κάνω σινεμά στο θέατρο. Κάπως, εδώ, ταιριάξαμε, ενώ γενικότερα δε νομίζω ότι θα έκανα και καλή παρέα με τον Φλωμπέρ!”

Ποια είναι η πρόκληση του να συνδυάζει τη γλώσσα της εποχής του Flaubert με μια σύγχρονη θεατρική φόρμα; Ποια είναι η σημασία της χρήσης βίντεο και πολυμέσων στη σκηνοθετική προσέγγιση του Παντελή Φλατσούση;
“Ένα τόσο μεγάλο λογοτεχνικό έργο δεν είναι εύκολο να μεταφερθεί στη σκηνή. Ή για να γίνω πιο ακριβής, δεν είναι εύκολο να βρει το άτομο ή η ομάδα που το μεταφέρει τη δική τους ματιά πάνω σε αυτό. Είναι ένα ισχυρό υλικό. Το παράδοξο, βέβαια, με τη μεταφορά λογοτεχνικών έργων στη σκηνή (ή και στην οθόνη, πιθανότατα) είναι ότι, για να αποτυπωθεί το πνεύμα του έργου στη μεταφορά του, θα πρέπει να γίνει κατά τη διάρκεια της διασκευής του η μεγαλύτερη δυνατή διαδρομή μακριά από αυτό, και μετά να επιστρέψει κανείς εκεί, εκ νέου.

Αυτό επιχειρήσαμε. Και σίγουρα η χρήση μέσων τονίζει αυτό που έλεγα πριν: τη διαχρονική ανάγνωση. Επίσης, ειδικά το live video που εκτεταμένα έχουμε στην παράστασή μας έχει μια ιδιαιτερότητα: ταυτόχρονα δημιουργεί εγγύτητα στο σκηνικά δρων πρόσωπο, ενώ την ίδια στιγμή αποστασιοποιεί. Αυτή είναι η λειτουργία στην παράστασή μας και αυτή είναι μια βασική λειτουργία αυτού του μέσου, την οποία επιδιώκω στις παραστάσεις μου”.

Τι συμβολίζει όμως ο τίτλος του Flaubert “Αισθηματική Αγωγή”; Και τι το “ερευνώντας ένα αρχείο ρωγμών”;

“Πιο παλιοί από τον Φλωμπέρ φιλόσοφοι μπορεί να την ονομάζουν ”Ηθική”. Όχι με την έννοια της ηθικολογίας, αλλά με την έννοια της διαμόρφωσης των ατόμων. Είναι, λοιπόν, όλη η διαμόρφωση μιας γενιάς. Αλλά το ενδιαφέρον στην Αισθηματική Αγωγή είναι ότι αυτή η διαμόρφωση έρχεται από τις ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές συγκυρίες της εποχής. Είμαστε πια, όταν γράφει ο Φλωμπέρ, στον 19ο αιώνα, οπότε η αλληλεπίδραση αυτών των πεδίων αρχίζει να γίνεται αντιληπτή. Έχουμε, λοιπόν, την ίδια στιγμή μια πολυεπίπεδη αγωγή: αγωγή έμφυλη, ερωτική, συναισθηματική, κοινωνική, πολιτική. Ένας τρόπος —ή, για την ακρίβεια, πολλαπλοί τρόποι— του ατομικού και συλλογικού διαβιείν, ας το πούμε έτσι λίγο λόγια!

Και μέσα από το λογοτεχνικό βλέμμα του Φλωμπέρ καταγράφεται μια ολόκληρη εποχή. Είναι με αυτόν τον τρόπο αυτό το μυθιστόρημα ένα αρχείο. Και κάθε έργο τέχνης, με αυτόν τον τρόπο, είναι ένα αρχείο, αλλά ακόμα περισσότερο ως ”σύμπτωμα” της εποχής στην οποία έχει παραχθεί. Φέρει την εποχή του όχι μόνο στο τι αποτυπώνει, αλλά και στο τι βλέμμα ρίχνει σε όσα αποτυπώνει, και στη φόρμα του, στους τρόπους από και με τους οποίους έχει παραχθεί. Είναι αρχείο, λοιπόν, όπως και όλοι, με αυτούς τους τρόπους, είμαστε κινούμενα και ζωντανά αρχεία.

Γιατί ένα αρχείο δεν είναι ένα αυστηρά ταξινομημένο περιβάλλον, αλλά μια συσσώρευση μνήμης, σε διαρκή κατάσταση ταξινόμησης, άρα και μόνιμης αναταξινόμησης, όπου, στην πραγματικότητα, μνήμες, εμπειρίες και βλέμματα σωρεύονται άτακτα και συχνά ξεχνιούνται αρχειοθετημένες, περιμένοντας μια στιγμή να τις ανασύρει, να τις επανεπενδύσει με νόημα και να τις κάνει σύγχρονες, αυτό που θα λέγαμε ”επίκαιρες”.

Με αυτόν τον τρόπο με απασχολεί η έννοια του αρχείου εδώ, και για αυτό υπάρχει η έννοια του στον υπότιτλο, μαζί με την έννοια της ρωγμής. Μιας ρωγμής τόσο στο συνεχές του χρόνου, όσο και στα ίδια τα άτομα και τις προσωπικές και ιδιωτικές σχέσεις μεταξύ τους.
Και, βέβαια, με αυτή την έννοια με απασχολεί η έννοια του αρχείου γενικώς στη δουλειά μου, γιατί μπορεί κανείς να βρει θεματικές συγγένειες με την παράσταση Μετά το τέλος του κόσμου: ένα αρχείο ματαιωμένων σχεδίων που είχαμε κάνει το 2022, με τον Άτλαντα της δεκαετίας του 2000 που κάναμε στην Κεντρική Σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά (2024), ακόμα και με το Εθνικό Ντεφιλέ (2021), γιατί και εκεί όλο το πρωτότυπο κείμενο που είχε φτιαχτεί ήταν βασισμένο σε έρευνα ιστορικού αρχείου. Αλλά ενός αρχείου, όπως το περιγράφω παραπάνω: ζωντανού.

Προσωπικά με ενδιαφέρει η ζωή: να την καταλάβω και να την αποτυπώσω, να μιλήσω για την εμπειρία. Αυτά τα αρχεία με ενδιαφέρουν. Όχι να ψάξω σε σκονισμένα αρχεία για να επαληθεύσω τις απόψεις μου για κάποιο παρελθόν. Αυτά είναι δουλειά άλλων πεδίων, δεν είναι κάτι που με ενδιαφέρει να κάνω εγώ”.