Πόσο ανόμοιοι αισθανόμαστε με τα αδέλφια μας, αλλά και πόσες κρυμμένες ομοιότητες ανακαλύπτουμε;

Ο Κώστας Βασαρδάνης σκηνοθετεί το κοινωνικό δράμα του Άθολ Φούγκαρντ «Χαίρετε κι Αντίο» στο θέατρο Φούρνος, με τον ίδιο και την Βίκυ Καλπάκα στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Ο Άθολ Φούγκαρντ είναι ο σημαντικότερος εν ζωή αγγλόφωνος συγγραφέας της Νοτίου Αφρικής, βραβευμένος μεταξύ άλλων, με το Bραβείο Tony το 2011 για το σύνολο της προσφοράς του. Είναι γνωστός για τα πολιτικά του έργα ενάντια στο καθεστώς του Απαρχάιντ. Η βασισμένη σε δικό του βιβλίο ταινία “Tsotsi” σε σκηνοθεσία του Gavin Hood, κέρδισε το βραβείο Όσκαρ ξενόγλωσσου φιλμ το 2006.

Η τριανταπεντάχρονη Έστερ Σμιτ επιστρέφει μετά από χρόνια απουσίας στο πατρικό της σπίτι στο Πορτ Ελίζαμπεθ της Νότιας Αφρικής για να διεκδικήσει το μερίδιο από την κληρονομιά της οικογενειακής περιουσίας. Εκεί συναντά τον αδερφό της Τζόνυ και μέσα σε μια νύχτα, ξεδιπλώνεται όλο το τραυματικό παρελθόν των δύο προσώπων, το οποίο έχει οδηγήσει σε ένα εξίσου αδιέξοδο παρόν.

Πόσο ανόμοιοι αισθανόμαστε με τα αδέλφια μας, αλλά και πόσες κρυμμένες ομοιότητες ανακαλύπτουμε ότι υπάρχουν εν τέλει;

“Με γοήτευσε στο έργο αυτό τόσο το περιεχόμενο όσο και η μορφή του. Σε μεγάλο βαθμό πρόκειται για μία οικογενειακή ιστορία. Οι αναφορές όλων μας στις οικογένειές μας είναι πολλές. Η αγάπη, τα ελλείμματα αυτής, η σχέση του κάθε παιδιού με τον κάθε γονιό. Ποιος ήταν ο ευνοούμενος της μαμάς ή του μπαμπά; Η σχέση των αδελφών μεταξύ τους. Πόσο ανόμοιοι αισθανόμαστε με τα αδέλφια μας, αλλά και πόσες κρυμμένες ομοιότητες ανακαλύπτουμε ότι υπάρχουν εν τέλει” αναφέρει χαρακτηριστικά στο NEWS 24/7 ο Κώστας Βασαρδάνης.

Και συνεχίζει: “στο έργο αναφέρονται η λέξη μίσος και τα παράγωγά της εικοσιπέντε φορές. Δεχόμαστε να δούμε τα αντικρουόμενα συναισθήματα που έχουμε κάποιες φορές για ένα κοντινό μας πρόσωπο; Αυτά όλα θίγονται στο «Χαίρετε κι Αντίο» με μια γλώσσα λιτή, σχεδόν κινηματογραφική, παρόλο που το έργο είναι γραμμένο πριν από εξήντα χρόνια. Αυτή όμως η σχεδόν νατουραλίστικη φόρμα κατά στιγμές μπολιάζεται από στίξεις μιας πιο συμπυκνωμένης γραφής. Τα πρόσωπα μονολογούν θαρρείς και δεν τους ακούει ο άλλος χαρακτήρας επί σκηνής. Απευθύνονται στο κοινό; ‘Η στον εαυτό τους μεγαλόφωνα; Κρυμμένες αναλογίες αφθονούν επίσης στο κείμενο του Φούγκαρντ.

Μια φράση την οποία λέει ένας χαρακτήρας, την επαναλαμβάνει, μία ή και περισσότερες φορές, μερικές σελίδες παρακάτω αποκαλύπτοντας την πραγματική της σημασία και την ψυχική της ρίζα. Όλα αυτά βέβαια αναδεικνύονται από τη μετάφραση του έργου. Τον σεβασμό και τη μελέτη του πρωτοτύπου. Η μετάφραση του Αλέξη Ρίγλη είναι κατά τη γνώμη μου θαυμάσια”.

Τα δύο αδέλφια…

“Η ‘Εστερ κι ο Τζώνυ Σμιτ. Δυο αδέλφια. Μεγαλωμένα σε συνθήκες ανέχειας σε αυτήν την πόλη της Νότιας Αφρικής, το Πόρτ Ελίζαμπεθ. Τη νύχτα, κατά την οποία διαδραματίζεται το έργο, συναντιούνται μετά από δεκαπέντε χρόνια. Η ‘Εστερ λίγο μεγαλύτερη από τον αδελφό της. Εκρηκτική, επιθετική, διεκδικεί όσα θεωρεί ότι της ανήκουν από την οικογενειακή περιουσία. Θέλοντας επί της ουσίας να της δοθεί ό,τι στερήθηκε όταν ήταν κορίτσι. Σε επίπεδο βαθύτερο. Ψυχικό.

Ο Τζώνυ από την άλλη, ηπιότερος φαινομενικά, χαμηλότερων τόνων, λιγότερο επαναστατική φύση, έχει ζήσει μια ζωή κοντά στον πατέρα του, ο οποίος τραυματίστηκε σε εργατικό ατύχημα. Κατά στιγμές ο τρόπος που μιλάνε τα δυο αδέλφια μεταξύ τους έχει κάτι τόσο αναγνωρίσιμο, οικείο. Αλλά και σε άλλες στιγμές μοιάζουν τόσο ξένοι ο ένας για τον άλλον…. Αγαπιούνται; Αποστρέφονται ο ένας τον άλλον; Μοιάζει να συμβαίνουν και τα δύο ταυτόχρονα. Ο Φούγκαρντ δεν ωραιοποιεί, δεν στρογγυλεύει τα πράγματα. Το τέλος του έργου σκληρό και ανθρώπινο ταυτόχρονα” αναφέρει ο Κώστας Βασαρδάνης.

Με ποιους τρόπους το “Χαίρετε κι Αντίο” αντανακλά το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της Νότιας Αφρικής κατά την εποχή που γράφτηκε;

Θα έλεγα με έναν τρόπο υπαινικτικό. Υπάρχουν π.χ νύξεις για το Απαρτχάιντ, το οποίο δεν ονομάζεται όμως ποτέ. Καθοριστικό ρόλο παίζουν επίσης στο έργο οι κοινωνικές ανισότητες της χώρας και της εποχής. Τα δυο αδέλφια μιλάνε συχνά για τη μίζερη παιδική τους ηλικία, ο Τζώνυ έχοντας κατά κάποιον τρόπο συνθηκολογήσει με αυτήν, η ‘Εστερ όχι.

Η μνήμη και το τραύμα

Ποιος ο ρόλος της μνήμης και του τραύματος του παρελθόντος στη διαμόρφωση της ταυτότητας και των κινήτρων μας;

“Δύσκολη ερώτηση. Νομίζω για τον κάθε άνθρωπο διαφορετικός. Στο «Χαίρετε κι Αντίο» μοιάζει το παρελθόν, πρόσφατο αλλά και απώτερο, να έχει εισβάλει κανονικότατα στο παρόν. Να το έχει, σχεδόν κυριολεκτικά, στοιχειώσει. Τα πρόσωπα αγωνίζονται ενάντια στα τραύματά τους, αλλά όταν ο κλοιός σφίγγει αναγκάζονται να μιλήσουν γι’ αυτά, να τα αντιμετωπίσουν, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι καταφέρνουν στ’ αλήθεια να τα διαχειριστούν ή να τα ξεπεράσουν.

Ανακαλύπτουν, όσο το έργο εξελίσσεται, ότι οι πληγές από το παρελθόν είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοί οι ίδιοι. Κατά πόσον άρα είναι διατεθειμένοι να τα αποχωριστούν; Ίσως όμως και μόνο το γεγονός ότι μιλάνε γι’ αυτά, ότι τα επικοινωνούν μεταξύ τους να είναι μια κάποια ανακούφιση. Μια κάποια λύση”.

Στο σημείωμά σας κάνετε λόγο για τον “Τέταρτο τοίχο” …

“Ο Τέταρτος τοίχος στη γλώσσα του θεάτρου είναι μια διατύπωση, η οποία ανήκει στον Κωνσταντίν Στανισλάφσκι, τον μεγάλο Ρώσο δάσκαλο και σκηνοθέτη. Αν σκεφτούμε την αρχιτεκτονική της σκηνής, είναι σαν να λείπει απ’ αυτήν ο τέταρτος τοίχος ενός δωματίου μέσα στο οποίο τα θεατρικά πρόσωπα δρουν. Αυτός λοιπόν ο τοίχος λείπει ούτως ώστε να μπορεί το κοινό να παρακολουθεί την παράσταση.

Στο ρεαλιστικό θέατρο, όμως, οι ηθοποιοί κατά τον Στανισλάφσκι θα έπρεπε να παίζουν σαν να μην τους παρακολουθεί το κοινό. Σαν να ζουν τη ζωή τους ως αληθινοί άνθρωποι. Σαν δηλαδή ο τέταρτος τοίχος να μην είχε «γκρεμιστεί». Όταν λοιπόν ο τέταρτος τοίχος «πέφτει», η συνθήκη του ρεαλισμού κατά κάποιον τρόπο παύει να ισχύει. Τα πρόσωπα μοιάζει να απευθύνονται στο κοινό με έναν πιο ποιητικό, συμπυκνωμένο τρόπο. Με μεγαλύτερη θεατρικότητα. Για να επιστρέψουν στο δωμάτιό του σπιτιού τους μετά από λίγο και να συνεχίσουν να συνομιλούν μεταξύ τους σαν να μην τους παρακολουθεί ο θεατής”.