Σοφία Βγενοπούλου: “Τα παιδιά μπορούν να γιατρευτούν από το θέατρο”

Η Σοφία Βγενοπούλου είναι ίσως ο πιο κατάλληλος άνθρωπος να μιλήσει κάποιος για το εφηβικό θέατρο., καθώς είναι η ψυχή του Μικρού Εθνικού και της Εφηβικής του Σκηνής. Είναι ο άνθρωπος που από το 2017 βρίσκεται πίσω από τις παραστάσεις, τα εργαστήρια και τις δράσεις που απευθύνονται στους στους εφήβους. Εξαιρετικά δύσκολος ρόλος, καθώς έχει να κάνει με το πιο απαιτητικό κοινό. Αυτό που δε χαρίζεται πουθενά και είναι ο πιο σκληρός κριτής.

Στόχος της; Να δοθεί χώρος για νέες σκέψεις στου νέους. Έννοια της; Πώς το θέατρο και μάλιστα το θέατρο και μέσα στο σχολικό περιβάλλον μπορεί να ενεργοποιήσει τα παιδιά και να τους δώσει αυτό τον χώρο να γράψουν τις δικές τους νέες αφηγήσεις.

Η ιστορία της στον χώρο του εφηβικού θεάτρου είναι μεγάλη: Το 2005 ήταν συν-ιδρύτρια της θεατρικής ομάδας GRASSHOPPER, και της GRASSHOPPER youth που πρωτοπόρησε στην Ελλάδα στο εφηβικό θέατρο. Με αυτή την ιδιότητα έχει σκηνοθετήσει περισσότερες από 25 παραστάσεις από, με και για έφηβους, συχνά σε συνδυασμό με ειδικά σχεδιασμένα εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία, σε υποβαθμισμένες περιοχές, σε ιδρύματα, σε συνεργασία με υπηρεσίες για έφηβους παραβάτες, και σε ειδικά εκπαιδευτικά πλαίσια. Ακολούθησαν διάφορες σκηνοθεσίες της για εφήβους, ενώ το 2011 εμπνεύστηκε την ιδέα ενός φεστιβάλ εφηβικού θεάτρου με νεοσύστατες θεατρικές ομάδες εφήβων και με παράλληλο στόχο την δημιουργία σύγχρονης δραματουργίας για νέους. Το Φεστιβάλ Εφηβικού Θεάτρου υιοθετήθηκε την επόμενη χρονιά από την Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και έγινε θεσμός που διήρκεσε 7 χρόνια και φιλοξένησε χιλιάδες εφήβων. Παράλληλα εργάζεται ως παιδοψυχίατρος εστιάζοντας στην ψυχοθεραπεία εφήβων και στην υποστήριξη γονέων.

Οι έφηβοι του σήμερα

Ποιοι θεωρούνται έφηβοι σήμερα;
Σε γενικες γραμμές γνωρίζουμε πως πλέον η έναρξη της εφηβείας είναι γύρω στα 10,6 έτη για τα κορίτσια και 11,4 έτη για τα αγόρια. Όπως καταλαβαίνετε δεν υπάρχουν κανόνες, ένας μέσος όρος είναι αυτός. Κατά τη γνώμη μου στο μόνο που βοηθάει είναι στο να επισημοποιεί για εμάς τους ενήλικες ότι οι ορμόνες της εφηβείας κυκλοφορούν πια και όπως κυκλοφορούν και αλλάζουν το σώμα, κυκλοφορούν και στο νευρικό σύστημα και επηρεάζουν το συναίσθημα, τον τρόπο σκέψης, τις αντιδράσεις.

Πότε ένα παιδί μπορεί να κάνει τη μετάβαση από το παιδικό στο εφηβικό θέατρο. Ρωτώ πολλά παιδιά από την Τετάρτη- Πέμπτη δημοτικού δηλώνουν πως δε θέλουν να παρακολουθούν πια παιδικές παραστάσεις…
Γιατί τείνουμε να βάζουμε στεγνά ηλικιακά όρια, ενώ ξέρουμε ότι ούτε όλοι οι σκηνοθέτες επιλέγουν έργα και δουλεύουν με τον ίδιο τρόπο, ούτε όλες οι παιδικές ή οι εφηβικές παραστάσεις φτιάχνονται με τα ΄ίδια κριτήρια, καλλιτεχνικά, εμπορικά κλπ.

Οι παιδικές παραστάσεις που αρέσουν σε μένα είναι αυτές που επειδή μιλάνε μέσα από τη ματιά ενός παιδιού και αντανακλούν τον κόσμο τους με όλες του τις αντιφάσεις και τις πολυπλοκότητες καθώς μεγαλώνουν, είναι μια πολύτιμη εμπειρία για όλη την οικογένεια. Ωστόσο, φυσικά και σε αυτή τη μετάβαση που περιγράφετε, ο έφηβος έχει ανάγκη πια και μάλλον εμπλέκεται πολύ περισσότερο όταν μια παράσταση του δίνει τη δυνατότητα να αναγνωρίσει στη σκηνή τον ίδιο και την εμπειρία του. Νομίζω ότι αυτή η ερώτηση απαντιέται μόνο από τους ίδιους τους θεατές.

Θέατρο κακό και διδακτισμός

Πόσο κακό κάνει στους εφήβους το μέτριο και το κακό παιδικό θέατρο με το οποίο «υπερτροφοδοντούται» από μωρά;
Το κακό θέατρο γενικώς κάνει κακό στο ίδιο το θέατρο και στους θεατές και πολύ περισσότερο προφανώς στους νέους οι οποίοι δεν είναι ένα κοινό που κάνει παραχωρήσεις, ούτε απασχολείται να είναι «ευγενικό», αντιθέτως είναι σκληροί κριτές και καλά κάνουν οι νεαροί θεατές.

Ωστόσο θα σας έλεγα ότι περισσότερο κακό ακόμα κάνει η προσπάθεια -κυρίως το εφηβικό θέατρο – να εξυπηρετεί τον διδακτισμό και συγκεκριμένα πολλές φορές μαθήματα που διδάσκονται στα σχολεία. Οι τεχνικές εκπαιδευτικού δράματος είναι πολύ χρήσιμες και έφεραν μεγάλη και σημαντική επανάσταση στην παιδεία παγκοσμίως. Η θεατρική εμπειρία δεν μπορεί – είτε πρόκειται για έργα που βλέπουν είτε για έργα που εμπλέκονται οι ίδιοι ως δημιουργοί- να είναι αποκλειστικά «εκπαιδευτικού» ενδιαφέροντος.

Η εκπαίδευση συμβαίνει μέσα από την αισθητική εμπειρία στην τέχνη, και όχι μέσα από την εστίαση στο περιεχόμενο που ελπίζουμε να περάσουμε με ένα εναλλακτικό τρόπο για να γίνει πιο ελκυστικό. Δίνει αρκετή πληροφορία το σχολείο, φτάνει.

Το στοίχημα είναι τι θα γίνει αυτή η πληροφορία, πώς θα χρησιμοποιηθεί και θα διοχετευτεί από υπεύθυνους και ενσυνείδητους πολίτες μέσα σε μια κοινωνία. Θα έλεγα ότι ο διδακτισμός είναι αυτό με το οποίο υπερτροφοδοτούνται οι έφηβοι.

Ας περάσουμε σε κάτι πιο προσωπικό σας: Ποια ήταν η δική σας εμπειρία σαν παιδί και εφηβη και πώς λειτουργήσατε στα δικά σας παιδιά;
Δεν είναι εύκολο να αποτιμήσεις ούτε την εφηβεία σου ούτε την εμπειρία σου σαν γονιός σε μια σελίδα…ούτε μαλλον και σε ένα ολόκληρο βιβλίο. Ας το προσπαθήσω όμως. Μεγάλωσα με πολλή αγάπη, μάλλον σαν ένα αρκετά ικανό παιδί που έπρεπε να κάνει κάτι σημαντικό στα μάτια όλων. Τελικά κατάφερα αυτό να μην με συμπιέσει πολύ, και ό,τι εμπόδια συνάντησα, απλά αποδείκνυαν συνεχώς πόσο ταγμένη ήμουνα σε αυτά που με συγκινούσαν εμένα.

Η εκπαίδευση συμβαίνει μέσα από την αισθητική εμπειρία στην τέχνη, και όχι μέσα από την εστίαση στο περιεχόμενο που ελπίζουμε να περάσουμε με ένα εναλλακτικό τρόπο για να γίνει πιο ελκυστικό. Δίνει αρκετή πληροφορία το σχολείο, φτάνει.

Είχα λατρεία στο θέατρο και τον χορό από παιδί και είχα αποφασίσει ότι θα γίνω παιδοψυχίατρος από τα 14 χρόνια μου. Ήξερα δηλαδή μέσα μου ότι η τέχνη είναι το καταφύγιο που χρειαζόμουνα και το καταφύγιο που ήθελα να προσφέρω νωρίς. Και πήγαν πολύ ομαλά τα πράγματα. Κοιτάζοντας πίσω δεν θα μπορούσα να είχα κάνει τίποτα διαφορετικά.

Σαν γονιός πέρασα τις ωραιότερες στιγμές της ζωής μου με τα έφηβα παιδιά μου, ακόμα περνάω, δεν έχω τελειώσει με αυτό το κεφάλαιο, αλλά η μεγαλύτερη και συχνά αξεπέραστη πρόκληση ήταν και είναι ακόμα, να χωνέψω ότι είναι αυτόνομες υπάρξεις, συχνά πολύ διαφορετικοί από αυτό που περίμενα ή είχα φανταστεί, ακόμα κι από αυτό που ονειρευόμουν. Και να δω τους ανθρώπους που ξεδιπλώνονται μπροστά μου με περιέργεια, υπομονή, να συμμετέχω σε αυτή την διαδικασία όσο πιο πολύ μπορώ σαν τροφή γι αυτούς και εφαλτήριο να απογειωθούν…για όπου θέλουν να βρεθούν οι ίδιοι. Καθόλου εύκολο.

Η άνοιξη “ξυπνά” στο Εθνικό

Πώς επιλέξατε το φετινό πρόγραμμα της Εφηβικής Σκηνής του Εθνικού;
Το “Ξύπνημα της Άνοιξης” είναι ένα αριστούργημα που έρχεται από το 1896 αν δεν κανω λαθος, κι όμως είναι τόσο καθηλωτικό πάντα. Και οι Ιστορίες για να μην κοιμάσαι αντανακλούν ένα προσωπικό ενδιαφέρον που έχω με το αφηγηματικό θέατρο και νέες αναγνώσεις των ιστοριών με τις οποίες έχουμε γενιές και γενιές μεγαλώσει.

Άρα, κάπου οι ιστορίες αυτές κρύβουν ανάγκες πολύ καθολικές για παρηγοριά και για υπέρβαση μπροστά σε δύσκολα κατώφλια θα έλεγα, γιατί ένα τέτοιο δύσκολο κατώφλι στην ζωή είναι και η εφηβεία.

Τι θα δούμε στο Ξύπνημα της Άνοιξης και γιατί αφορά τους εφήβους; Ποια θέματα αγγίζει το έργο αυτό;

Το έργο διαπραγματεύεται της αφύπνιση τα σεξουαλικότητας, γενικά το ένστικτο, και πώς οι νέοι άνθρωποι δίνουν μια μάχη να διαπραγματευτούν αυτό το ξύπνημα μέσα σε μια πραγματικότητα. Δεν μπορώ να φανταστώ κάτι που αφορά περισσότερο τους έφηβους από αυτό.

Επίσης να πω ότι είμαστε στο 2022 και ο δυτικός κόσμος έχει αρχίσει να διαπραγματεύεται το δικαίωμα μιας γυναίκας στην έκτρωση. Πόσο κρίμα, αλλά και πόσο αναγκαίο να πρέπει να μιλήσουμε για ένα τέτοιο θέμα πάλι και για τις συνθήκες στις οποίες οφείλουμε να διασφαλίζουμε για μια νέα γυναίκα. Αλλά πρέπει, γιατί όλοι έχουμε αδερφές, κόρες, συντρόφους.

Όταν ο έφηβος έχει τον χώρο να γίνει συνδημιουργός, αλλάζει τελείως η αντίληψή του για το θέατρο. Και αυτό μάλλον είναι πιο εύκολο και πιο εφικτό από πολλές εφηβικές σκηνές στην Αθήνα. Ένα καλά διαρθρωμένο κει οργανωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα στα σχολεία μπορεί να αλλάξει την αντίληψη όλης της σχολικής κοινότητας για το θέατρο.

Είδαμε τους δείκτες της περσινής χρονιάς της εφηβικής σκηνής του ΕΘ και τους χιλιάδες των εφήβων που παρακολούθησαν τις παραστάσεις της. Ωστόσο, πόσοι από αυτούς τους εφήβους ήρθαν αυτοβούλως στο θέατρο; Ενεταξαν δηλαδή από μόνοι τους την εφηβική σκηνή στις εξόδους τους;
Αυτό δεν μπορώ να σας το πω…αλλα δεν φαντάζομαι να ήρθαν και με το ζόρι κάπου 15000 θεατές και μαθητές όλη την χρονιά….εκπαιδευτικά προγράμματα και παραστάσεις μαζι. Οι αναμνήσεις που κρατάω είναι από το σκοτάδι στο φινάλε της παράστασης που άνοιγαν τα φωτα και έβλεπα ένα θέατρο όρθιο με δακρυσμένους εφήβους να χειροκροτούν.

Και προχθες στην πρώτη παράσταση του “Ξυπνήματος” βρέθηκα μπροστά σε μια νεαρή που είχε κλεισει τα μάτια της και έλεγε «αφήστε με να το ξαναδώ τώρα, τώρα θα μπορούσα να το δω μία ακόμα φορά». Μεμονωμένες αντιδράσεις, που όμως δείχνουν ότι τα παιδιά μπορουν να γιατρευτούν από το θεατρο. Ελπιζω κανένας έφηβος και κανένας θεατής γενικά να μην πιέζεται να έρχεται στο θέατρο. Καθόλου δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο, ούτε και το επιδιώκουμε.

Τις υπόλοιπες παραστάσεις του Εθνικού, τους “Βρυκόλακες” του Ίψεν ή τα “Φώτα της Πόλης” θα μπορούσαν να τους παρακολουθήσουν έφηβοι ή και οικογένειες ακόμη;
Μα φυσικά! Πώς αλλιώς; Αυτό δεν είναι και ένας από τους στόχους άλλωστε, να αγαπήσουν τα παιδιά το θέατρο μέσα από παραστάσεις που καθρεφτίζουν τη ζωή τους, να μην τα χάσουμε ως μια τέχνη ελιτίστικη, διδακτική και βαρετή, και μετά….αν έχεις πιει νερό από την βρύσουλα και έχεις ξεδιψάσει ξέρεις τι να κανεις και πώς να ψαξεις κι άλλες παρόμοιες εμπειρίες.

Νομίζω ότι οι έφηβοι θα αγαπήσουν το καλό θέατρο γενικά. Και όπως είναι φυσικό θα αγαπήσουν ακόμα περισσότερο μια παράσταση στην οποία αναγνωρίζουν κάθε στιγμή τον εαυτό τους, την εμπειρία τους. Ένας άλλος τρόπος που εμείς έχουμε καλλιεργήσει πολύ είναι η βιωματική εμπειρία στα εργαστήριά μας και στα εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία όλης της Νότιας Ελλάδας.

Στην πρώτη παράσταση του “Ξυπνήματος” βρέθηκα μπροστά σε μια νεαρή που είχε κλεισει τα μάτια της και έλεγε «αφήστε με να το ξαναδώ τώρα, τώρα θα μπορούσα να το δω μία ακόμα φορά». Μεμονωμένες αντιδράσεις, που όμως δείχνουν ότι τα παιδιά μπορουν να γιατρευτούν απο το θεατρο.

Όταν ο έφηβος έχει τον χώρο να γίνει συνδημιουργός, αλλάζει τελείως η αντίληψή του για το θέατρο. Και αυτό να ξέρετε ότι μάλλον είναι πιο εύκολο και πιο εφικτό από πολλές εφηβικές σκηνές στην Αθήνα. Ένα καλά διαρθρωμένο κει οργανωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα στα σχολεία μπορεί να αλλάξει την αντίληψη όλης της σχολικής κοινότητας για το θέατρο. Δείτε μόνο τι λένε τα παιδιά και οι εκπαιδευτικοί που έχουν συμμετάσχει στο πρόγραμμα ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ στην ιστοσελίδα του προγράμματος.

Πόσο δύσκολο είναι να έχει κάποιος όραμα σήμερα με τους σύγχρονους εφήβους που στην πλειοψηφία τους είναι κολλημένοι στα κινητά τους; Το δικό σας προσωπικό όραμα ως υπεύθυνης της εφηβικής σκηνής το είχατε περιγράψει όταν ιδρύθηκε, επι διεύθυνσης Στάθη Λιβαθινου, που σας επέλεξε για την Πρώτη Κρατική Σκηνή της χωρας. Τώρα ποιο είναι; Παραμένει ίδιο;

Ναι, λίγο πολύ…το μεγαλύτερο μέρος αυτής της πενταετίας δυστυχώς πέρασε δύσκολα, με την πανδημία και τη διακοπή κάθε επικοινωνίας με το κοινό μας. Και κατά γενική ομολογία η εκπαιδευτική και ιατρική κοινότητα αναγνωρίζει μεγάλη κρίση στην ψυχική υγεία και στη δυνατότητα των παιδιών να βρουν τρόπο να έχουν όραμα, να νιώθουν ότι μπορούν να έχουν επιδραστικότητα ως κανονικοί άνθρωποι κι όχι ως «όχι ακόμα ενήλικες»…

Στην αναμονή… Οπότε ίσως τώρα έχω μεγαλύτερη έννοια για το πώς το θέατρο και μάλιστα το θέατρο και μέσα στο σχολικό περιβάλλον μπορεί να ενεργοποιήσει τα παιδιά και να τους δώσει αυτό τον χώρο να γράψουν τις δικές τους νέες αφηγήσεις. Γιατί μόνο τότε, όταν γράφουμε νέες ιστορίες, μπορούμε και κάνουμε καινούργιες σκέψεις, και νιώθουμε ζωντανοί και ζωτικό κομμάτι του πολιτισμού και της κοινωνίας. Αυτή είναι η αγωνία και το όραμά μου μαζί. Να δώσουμε χώρο για νέες σκέψεις στου νέους.

Τι θα συμβουλεύατε τους γονείς και εκπαιδευτικούς σήμερα που τόσα και τόσα «δύσκολα» παρακολουθεί -σχεδόν άφωνη- η κοινωνία μας;
Δεν είμαι σίγουρη ότι μπορώ να δώσω γενικές συμβουλές… μπορώ όμως να μοιραστώ μαζί σας αυτό που λέω εγώ στον εαυτό μου, όταν νιώθω να χάνω τη μάχη με τη φρίκη και την αγωνία για όλα όσα λέτε, λέω ότι υπάρχει αυτός ο κόσμος τώρα και ένας άλλος που είναι ένα βήμα μακριά, και ανάμεσά τους ένα κενό, ένα πέρασμα.

Είτε θα διαλέξουμε να σερνόμαστε σε αυτόν μαζί με απ’ ότι φαίνεται αποτυχημένες ιδέες και αξίες, είτε θα αποφασίσουμε να αλλάξουμε και θα δουλέψουμε σκληρά για να φανταστούμε τις αλλαγές και να τις κάνουμε να συμβούν κατ’ αρχάς δίπλα μας και βλέπουμε μετά για τη μεγάλη εικόνα…

Η πρόβα και η παράσταση είναι μια συλλογική δημιουργική διαδικασία για μένα που μου επιτρέπει να ονειρεύομαι κάτι τέτοιο και να το δοκιμάζω καθημερινά. Εύχομαι σε κάθε παιδί να παρέχεται μια ευκαιρία να φαντάζεται και να επινοεί τον εαυτό του και τον κόσμο που θέλει, γιατί είναι το πρώτο βήμα για να αλλάξει ο κόσμος, να αλλάξουμε εμείς και το περιβάλλον στο οποίο κινούμαστε.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις