Σοφία Βγενοπούλου: “Το θέατρο είναι από τις λίγες συλλογικές βιωματικές εμπειρίες που μας έχουν απομείνει”

Η Σοφία Βγενοπούλου είναι η ψυχή του Μικρού Εθνικού και της Εφηβικής του Σκηνής. Από το 2017 διατηρεί την ευθύνη της και προσπαθεί να βρει τρόπους και μέσα έτσι ώστε να ιντριγκάρει και να διατηρήσει το ενδιαφέρον των νέων παιδιών στο θέατρο. Παραστάσεις, εργαστήρια και δράσεις του Μικρού Εθνικού έχουν τη δική της σφραγίδα. Μία μεγάλη ευθύνη, καθώς απευθύνεται και αναφέρεται στο πιο δύσκολο και απαιτητικό κοινό, στα παιδιά και τους εφήβους.

Η ίδια παράλληλα εργάζεται ως παιδοψυχίατρος εστιάζοντας στην ψυχοθεραπεία εφήβων και στην υποστήριξη γονέων, οπότε γνωρίζει τον κόσμο των πιο νέων ανθρώπων και από τις δύο πλευρές…

Στόχος της νέας χρονιάς στην παιδική και την εφηβική σκηνή του Εθνικού είναι σύμφωνα με την Σοφία Βγενοπούλου το να “υποδεχτούμε τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό θεατών κάθε γενιάς και να καταφέρουμε να τους συγκινήσουμε, να προκαλέσουμε διάλογο, να αναδείξουμε το θέατρο σαν χώρο όπου χωράνε οι αγωνίες τους, και χώρο που αφουγκράζεται και συνομιλεί με το τι συμβαίνει στην ζωή τους”.

Και συνεχίζει, κάνοντας έναν μικρό απολογισμό για τα μέχρι σήμερα πεπραγμένα “ο απολογισμός περιλαμβάνει την παράσταση της δημοφιλούς παιδικής μας σκηνής και το πρόγραμμα Το θέατρο στο Νέο Σχολείο, χάρη στο οποίο κάναμε δύο παραστάσεις στην εφηβική σκηνή, και μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών προγραμμάτων με αφορμή τις παραστάσεις αυτές.

Συνολικά συμμετείχαν σε όλα τα παραπάνω περίπου 25000 θεατές όλων των ηλικιών, εκατοντάδες θεατροπαιδαγωγοί και εκπαιδευτικοί, είτε παρακολουθώντας την παράσταση, είτε συμμετέχοντας με τα 20 σχολεία από την περιφέρεια στον κορμό του προγράμματος, είτε με τις επισκέψεις μας στα σχολεία για τα εργαστήρια, είτε με δράσεις όπως το στούντιο συγγραφής για το εφηβικό θέατρο, είτε με σεμινάρια επιμόρφωσης και για εκπαιδευτικούς αλλά και για καλλιτέχνες.

Ήταν μια πολύ ευρεία και πολυδιάστατη εμπλοκή όχι μόνο των νέων της χώρας, αλλά και των ανθρώπων του περιβάλλοντός τους, και θα έλεγα ένα μοντέλο για το πώς θα μπορούσε η πολιτιστική ζωή του τόπου και η εκπαίδευση να συμβαδίζουν.

Ένα μοντέλο που μπορεί να βελτιωθεί πολύ βεβαίως, και στον γενικό μου απολογισμό το μόνο που με απασχολεί είναι αυτό. Φαίνεται ότι και η νέα γενιά έχει ανάγκη από θεατρικές σκηνές που μιλάνε για την εμπειρία της, και οι άνθρωποι που δουλεύουν με τους νέους έχουν μεγάλη ανάγκη από στήριξη, από έμπνευση και από επιμόρφωση.

Καλλιτέχνες με μεγάλη ευαισθησία δοκιμάζονται στο θέατρο για νέους και παραδίδουν υπέροχες δουλειές. Πώς θα το τροφοδοτήσουμε αυτό; Πώς θα το καλλιεργήσουμε; Πώς θα γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτιστικού και εκπαιδευτικού έργου μας; Και να αναφέρω και τα 35 εργαστήρια για περίπου 600 ερασιτέχνες από 3 έως 87 ετών που λειτουργούν εβδομαδιαία στην διάρκεια της ακαδημαϊκής χρονιάς”.

Φέτος, προχωρήσατε σε μια διπλή ανάθεση στον Κρις Κούπερ, έναν σπουδαίο καλλιτέχνη που έχει συνεργαστεί παλαιότερα και επί σειρά ετών με το θέατρο Πόρτα και τα εργαστήρια του και ακολούθως με το Εθνικό θέατρο με το οποίο συνεργάζεται επί δύο συναπτά χρόνια. Έτσι θα δούμε έργα του και στην παιδική και στην εφηβική σκηνή. Πώς φτάσατε σε αυτήν την επιλογή;

Είχαμε την χαρά να έχουμε τον Κρις Κούπερ στο πλευρό μας τα δύο τελευταία χρόνια στο πλαίσιο του προγράμματος που προανέφερα και να πλουτίσουμε όλοι από την τεράστια εμπειρία, την βαθιά του γνώση και την ευαισθησία του για το θέατρο από και για νέους. Αυτό οδήγησε στην ανάθεση της διασκευής του Πινόκιο που συμφωνήσαμε για πολλούς λόγους με τον Γιάννη Μόσχο ότι θα μπορούσε να είναι πολύ επίκαιρο έργο για την εποχή που διανύουμε, και ότι ο Κρις, καθώς έχει καταθέσει με μεγάλη ευαισθησία και διασκευές και πρωτότυπα θεατρικά έργα, θα ήταν πολύ κατάλληλος. Επιπλέον έχει διδάξει και επιμορφώσει γενιές νεαρών θεατών και είναι δάσκαλος, ίσως και μέντορας πολλών καλλιτεχνών στο μικρό σύμπαν του θεάτρου για νέους.

Ήταν καιρός να δούμε δουλειά του σε μια μεγάλη σκηνή. Σε δεύτερο χρόνο και ενώ γνωρίζαμε ότι θα ήταν για κάποιο χρονικό διάστημα μαζί μας, ήρθε η σύμπραξη με την Unicef, το πρόγραμμα ΚΑΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ, που είχε βασικό ζητούμενο να γραφτεί ένα πρωτότυπο έργο μέσα από βιωματικά εργαστήρια με έφηβους πρόσφυγες από εμπόλεμες ζώνες και φάνηκε σαν μια ευκαιρία που δεν έπρεπε να χαθεί το να δουλέψουμε μαζί πάνω σ’ αυτό το κείμενο, γιατί ο πόλεμος, οι πολιτικές της εκπαίδευσης, η συνοχή της κοινωνίας και το προσφυγικό ζήτημα έχει μεγάλο ειδικό βάρος σε όλη την δουλειά του Κούπερ, και ταυτόχρονα είναι ένα πολύ ευαίσθητο ζήτημα. Ήταν η συγκυρία τέτοια που μας επέτρεψε με δύο έργα και δύο παραστάσεις να σφραγίσουμε αυτά τα δύο χρόνια συνεργασίας κατά την γνώμη μου με τον καλύτερο τρόπο για τις δυο σκηνές μας.

Αλήθεια, τι είναι αυτό που θαυμάζετε στον Κρις Κούπερ και έχετε αυτή τη μακρά και φέτος και αποκλειστική συνεργασία μαζί του;
Θαυμάζω πολλά και έχει υπάρξει σπουδαίος δάσκαλος για μένα και συνοδοιπόρος σε πολλές ανησυχίες και αποφάσεις, αλλά κυρίως θαυμάζω τον πραγματικό και απόλυτο σεβασμό στους νέους ανθρώπους, και ακόμα περισσότερο την τρυφερότητά του προς αυτούς.

Τον έχω παρακολουθήσει στενά να δουλεύει με παιδιά και εφήβους και με έχει συγκινήσει η βαθιά συναισθηματική του έγνοια γι αυτούς. Αντιλαμβάνεται για τους ανθρώπους τους δεσμούς που μας ενώνουν, τις ομοιότητές μας, αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως ένα μέρος που θα μπορούσαμε όλοι να είμαστε συνδεδεμένοι και από κοινού εργαζόμενοι για το γενικότερο καλό. Και αυτό είναι η δική μου παρηγοριά μπροστά στον ζόφο της εποχής.

Στα Όρια, λοιπόν, στην Εφηβική Σκηνή. Γιατί το έργο αυτό αφορά στους εφήβους; Τι πραγματεύεται και πώς το προσεγγίσατε;
Μαλλον πρέπει να λέμε ό,τι αφορά και τους εφήβους μαζι με όλες τις γενιές θεατών, γιατί, όπως συχνά λέω, είναι φυσικό να αφορά τους έφηβους ένα έργο που τους βάζει στο κέντρο των προβληματισμών του, αλλά στο δικό μου μυαλό και στη δουλειά μου, ποτέ δεν είναι αποκλειστικά αυτό το κοινό στόχος.

Πώς ανταπεξέρχεται ένα παιδί που αναγκάζεται να μεγαλώσει πρόωρα, να αναλάβει ευθύνες, όπως η επιβίωση η δική του και δικών του ανθρώπων; Πώς είναι να πρέπει να εγκαταλείψεις την τοσο σημαντική ακόμα ασφάλεια του σπιτιού σου πρόωρα επίσης; Πώς δεν απελπίζεσαι;
Τι γίνεται με αυτή την πληγή που κουβαλάς; Πόσες τέτοιες πληγές μπορεί πια να χωρέσει η κοινωνία μας; Η ανθρωπότητα θα τις φροντίσει; Κι αν όχι, διανοούμαστε τι μας περιμένει; Τι δύναμη εχει η φαντασία ως καταφύγιο; Ποιοι είναι αυτοί που εκμεταλλεύονται τον φόβο και χτίζουν πάνω σε αυτόν αφηγήματα και τρόπους αποπροσανατολισμού;

Τα δικά μας τραύματα και αγωνίες μάς εμποδίζουν να δουμε τα τραύματα των άλλων. Ίσως να είναι χρήσιμο όλοι να τα ξανασκεφτούμε αυτά μέσα από μια ιστορία, ειδικά αυτές τις μέρες που χιλιάδες επιπλέον νέοι άνθρωποι θα ξεριζωθούν, γιατί τα παιδιά μας, μη γελιόμαστε, αυτή την τραυματισμένη κοινωνία παραλαμβάνουν. Σκεπτόμενη όλα αυτά βέβαια, πρέπει επίσης να σας πω ότι με αυτά που συμβαίνουν αυτό τον καιρό, καθώς η ζωή ξεπερνά το θέατρο, καθημερινά η σκέψη μου γυρνάει γύρω από το τι να πεις και πώς να το πεις. Πώς μπορεί κανείς να πει οποιαδήποτε ιστορία και να κάνει οποιαδήποτε παράσταση και να έχει την ευαισθησία που αρμόζει και τον σεβασμό που αρμόζει; Και αισθάνομαι πολύ μικρή μπροστά σε αυτό και σαν άνθρωπος και σαν καλλιτέχνης, έχω μεγάλη αγωνία και είναι από τις λίγες φορές στην ζωή μου που εχω αισθανθεί έτσι…

Πινόκιο στην παιδική σκηνή του Εθνικού. Μιλήστε μας για τη διασκευή του Κρις Κούπερ. Πού διαφέρει από το έργο του Κολόντι;
Στη διασκευή του ο Κούπερ έχει διατηρήσει και αναδείξει όλα τα διαχρονικά ζητήματα στο κλασικό έργο: τι σημαίνει για ένα παιδί να έρχεται αντιμέτωπο με έναν κόσμο ενηλίκων που συχνά δε βγάζει νόημα. Την αναπόφευκτη σύγκρουση ανάμεσα στην παιδική αθωότητα και την ενήλικη ματιά στον κόσμο, την συχνή εκμετάλλευση της αθωότητας αυτής αλλά και την ανθεκτικότητα των παιδιών.

Το θάρρος που επιδεικνύουν στο ταξίδι του να ανακαλύψουν ποιοι πραγματικά είναι, να διαμορφώσουν τη δική τους συνείδηση και των δικό τους ηθικό κώδικα. Κι όλα αυτά τα έχει πλέξει με απαράμιλλη μαεστρία, αλλά και χιούμορ με κάποια σύγχρονα και πιεστικά ζητήματα, όπως η οικολογική καταστροφή, η δυσκολία να περιηγηθεί κανείς σε δύο κόσμους ταυτόχρονα, τον ψηφιακό και τον πραγματικό, ανάμεσα σε ανθρώπους που άλλο είναι και άλλο φαίνονται, εν τέλει σε μία ενοποιημένη παγκόσμια κοινωνία που μεταβάλλεται με ασύλληπτη ταχύτητα, όπου το χρήμα αποτελεί υπεραξία και η συνεχής διάσπαση της προσοχής μας είναι επιβεβλημένο μοντέλο ζωής.

Μετά από τόσα χρόνια ως καλλιτεχνική υπεύθυνη του Μικρού Εθνικού σε τι συμπέρασμα έχετε καταλήξει για την παιδαγωγική σχέση θεάτρου και παιδιών;
Πολλά έχουν γίνει και συζητηθεί τα τελευταία χρόνια. Ουτε οι σκέψεις μου ούτε και το πάθος μου χωράνε εύκολα σε αυτές τις σελίδες, αλλά θα προσπαθήσω να το συνοψίσω στο εξής: αν ο άνθρωπος δεν μάθει τον εαυτό του και τον κόσμο μέσα από το βίωμα, αν μείνει εγκλωβισμένος στο βασίλειο του κρανίου του, επιφανειακά ικανοποιημένος μέσα στα σύγχρονα κάστρα της μοντέρνας ζωής μας και στην ψευδή αυτάρκειά του πίσω από τις οθόνες, θα γίνει ο πιο επικίνδυνος εχθρός του εαυτού του και ο φορέας διάφορων καταστροφών, στην κοινωνική, ψυχολογική, κλιματική, πολιτική -και σε κάθε σφαίρα- εμπειρίας. Και το θέατρο είναι από τις λίγες συλλογικές βιωματικές εμπειρίες που μας έχουν απομείνει και πρέπει να είναι μέρος της εκπαίδευσης..

Θα επιμείνω στους εφήβους. Πώς τους νιώθετε σαν κοινό; Πέτυχε το στοίχημα που είχατε θέσει να τους φέρετε στο θέατρο;
Βεβαίως. Φτάνει; Όχι! Θελω κι άλλο! Εφηβικές σκηνές όσες και περίπτερα, το θέατρο στο σχολείο και όχι μόνο στα σχολεία που πήγαμε εμεις τα τελευταία 5 χρόνια, χρειάζονται κι άλλες παραστάσεις εντελώς απαλλαγμένες από διδακτικές ή μαρκετίστικες επιταγές και άλλα πολλά… άλλα τους φέραμε στο θεατρο, ναι! Και είναι από τις πιο ευτυχισμένες στιγμές της καριέρας μου οι γεμάτες σκηνές του Εθνικού τα τελευταία χρόνια. Κλείνουν τα φώτα και ξεσπάνε σε χειροκροτήματα και κλάματα πλήθος νεαρών θεατών. Και τα εργαστήριά μας, τόσα νέα παιδιά που ανεβαίνουν στην σκηνή και δίνουν μαθήματα θάρρους και αυθεντικότητας με τις δουλειές που ετοιμάζουν κάθε χρόνο. Συγκίνηση, αυτό χρειάζεται.

Αναρωτιέμαι πολλές φορές γιατί είναι τόσο άτονες ή ανύπαρκτες οι θεατρικές ομάδες στα δημόσια γυμνάσια και στα λύκεια. Έχετε σκεφτεί ποτέ να μεταφέρετε τα εργαστήριά σας σε δήμους και σχολεία; Να κάνετε ένα άνοιγμα εξωστρέφειας;
Μα το εχουμε κανει με το πρόγραμμα ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Χαίρομαι που το ρωτάτε και υπάρχει ενδιαφέρον για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, για το οποίο σημειωτέον ακόμα δεν έχει ανανεωθεί η χρηματοδότησή του. Την τελευταία πενταετία, λοιπόν, πήγαμε σε 100 συνολικά σχολεία σε 7 περιφέρειες της χώρας, επιμορφώθηκαν πάνω από 350 εκπαιδευτικοί και καλλιτέχνες, τα εκπαιδευτικά προγράμματα που συνόδευαν την παράσταση πήγαν σε 400 άλλα σχολεία, κάναμε δύο στούντιο συγγραφής θεατρικού έργου για εφήβους με την συμμετοχή πάλι σχολείων. Αλλά ξέρετε, δεν εχει τραβήξει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον του Τύπου.

Είναι η πρώτη φορά που με ρωτάνε για εκπαιδευτικά προγράμματα και την σχετική εξωστρέφεια, συχνά ακούω ότι το εκπαιδευτικό ρεπορτάζ δεν ενδιαφέρει το ιδιο με το καλλιτεχνικό. Όντως ποτέ δεν έγινε ένα ρεπορτάζ γι αυτό το πρόγραμμα και ας ταξίδευαν κάθε εβδομάδα οι ηθοποιοί του Εθνικού σε 20 προορισμούς με ό,τι μπορείτε να φανταστείτε -αυτοκινητο, αεροπλάνο, πλοία σε απόμακρα νησά-  από τη Χίο στην Κέρκυρα και από το Καρπενήσι στην Κρήτη. Ίσως λοιπόν να είναι αυτή μια καλή αρχή να δώσουμε περισσότερο φωνή στο θέατρο στην εκπαίδευση.

Τέλος, πώς βλέπετε το Μικρό Εθνικό στο μέλλον; Τι θα θέλατε να κάνετε επιπλέον και τι προσδοκάτε;
Όλα λίγο καλύτερα και λίγο περισσότερο, βήμα βήμα. Και όσες περισσότερες συνεργασίες και συμπράξεις γινεται, με όλο και περισσότερους νέους και έμπειρους καλλιτέχνες και οργανισμούς, προκειμένου να χτίσουμε μια στιβαρή σχέση μεταξύ πολιτιστικής ζωής- εκπαίδευσης και νέων. Και πολύ σημαντικό επίσης να ελκύσει όλο αυτό το κομμάτι της θεατρικής παιδείας νέους καλλιτέχνες.