Το έγκλημα των Τεμπών “ανεβαίνει” στο θεατρικό σανίδι – Καταθέσεις ψυχής από συγγενείς και επιζώντες

28 Φεβρουαρίου 2023. Ώρα 23:21. Ο επιβατικός συρμός Intercity 62 (IC62) που μεταφέρει περισσότερους από 350 επιβάτες, εκτελώντας το δρομολόγιο Αθήνα-Θεσσαλονίκη, συγκρούεται μετωπικά με την εμπορική αμαξοστοιχία 63503, που εκτελεί το δρομολόγιο Θεσσαλονίκη-Λάρισα. Οι φλόγες, τα εκτροχιασμένα βαγόνια, εκ των οποίων κάποια έχουν μετατραπεί σε άμορφες μάζες, και το “πάρε με όταν φτάσεις”- που από παραίνεση ρουτίνας μετατρέπεται σε “σημείο” συνάντησης της θλίψης- σημαίνουν μονάχα ένα πράγμα: η μεγαλύτερη σιδηροδρομική τραγωδία της χώρας είναι γεγονός.

Συνολικά 57 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους και δεκάδες ακόμα τραυματίζονται. Για πολλούς ο χρόνος σταματά σε εκείνο το ζοφερό βράδυ. Για άλλους συνεχίζει με σκοπό την απόδοση δικαιοσύνης. Έναν χρόνο και κάτι μήνες αργότερα, μαρτυρίες επιζώντων και συγγενών των θυμάτων της τραγωδίας, αλλά και μηχανοδηγών που γνώριζαν τις παθογένειες του ελληνικού σιδηροδρόμου μετουσιώνονται σε θεατρική πράξη για να δημιουργήσουν το πρώτο θέατρο – ντοκουμέντο για τα Τέμπη με τίτλο «Εικοστή Ογδόη», το οποίο παρουσιάζεται στη Θεσσαλονίκη και το θέατρο Αμαλία.

Η ιδέα για το έργο “γεννήθηκε” στο μυαλό της σκηνοθέτιδας Γενοβέφας Κτενίδου όταν η ίδια άρχισε να νιώθει, μόλις έξι μήνες μετά από το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα, πως η σκόνη του εγκλήματος έχει αρχίσει να “κατακάθεται”.

«Τον Αύγουστο του 2023 είχα την αίσθηση πως η κοινωνία έχει ξεχάσει τα Τέμπη κι αυτή η ιδέα με τρέλαινε, δεν μπορούσα να το δεχθώ. ‘Ηθελα να κάνω κάτι για αυτό και σε μία συζήτηση ένας συνάδελφός μου μου είπε πως αυτό πρέπει να γίνει θέατρο – ντοκουμέντο», λέει η ίδια στο NEWS 24/7.

«Είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους, ένα μέγα κοινωνικό ζήτημα. Προσέγγισα λοιπόν τη Μαρία Καρυστιανού, την πρόεδρο του Συλλόγου “Τέμπη 2023” και ήταν θετική στην πρότασή μου. Το συζήτησε με το ΔΣ του Συλλόγου και ήρθαμε σε επαφή. Κάποιοι συμφώνησαν να δώσουν συνεντεύξεις προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στην θεατρική παράσταση, ενώ μας δώσανε συνέντευξη και άτομα που δεν είναι μέλη του Συλλόγου», προσθέτει η κ. Κτενίδου.

Έγκλημα Τεμπών: Οι καταθέσεις ψυχής στο θεατρικό σανίδι

Η σκηνοθέτιδα πραγματοποίησε περίπου 20 συνεντεύξεις με επιζώντες, συγγενείς θυμάτων και μηχανοδηγούς. Από αυτές μεταφέρονται επί σκηνής 10 μαρτυρίες μέσω 9 χαρακτήρων: δύο μανάδων, ενός πατέρα, ενός αδερφού, ενός συζύγου, ενός μηχανοδηγού και τριών επιζώντων.

«Στη σκηνή βλέπουμε ανθρώπους που ενσαρκώνουν τους χαρακτήρες των συνεντευξιαζόμενων χωρίς όμως να τους μιμούνται. Εμείς θέλουμε την ουσία των μαρτυριών. Οι μαρτυρίες παρουσιάζονται επί σκηνής μέσα από τα μάτια μίας γυναίκας θεατή, η οποία αρχικά παρακολουθεί την επικαιρότητα με μία αποστασιοποίηση, αλλά στην πορεία συνειδητοποιεί πόσα κοινά έχει με αυτούς που χάθηκαν, με εκείνους που έζησαν και πώς θα μπορούσε να είναι κι εκείνη στη θέση αυτών των ανθρώπων. Κατά τη διάρκεια της παράστασης ευαισθητοποιείται όλο και περισσότερο μέχρι που θέλει να δράσει, να αλλάξει τη σκέψη της και να βοηθήσει ώστε να αλλάξει και η κοινωνία», αναφέρει η κ. Κτενίδου.

Στις καταθέσεις ψυχής που συγκέντρωσε η σκηνοθέτιδα περιλαμβάνονται, όπως λέει, «τα πάντα». «Τα πρώτα λεπτά με τα κακά μαντάτα για τους συγγενείς που έχασαν τους δικούς τους, τα πρώτα τηλέφωνα που δείχνουν ότι κάτι δεν πάει καλά, ότι συνέβη κάτι κακό, τις πρώτες στιγμές για τους επιζώντες που βγήκαν από τα συντρίμμια, που βρέθηκαν δίπλα στον χάρο άλλα του ξέφυγαν, την κηδεία με το μεγάλο ζήτημα που είχε τεθεί για το αν θα ανοίξουν τα φέρετρα και τις συγκλονιστικές περιγραφές, το μετατραυματικό στρες των επιζώντων, τις τύψεις και τις ενοχές που ένιωθαν επειδή έζησαν ενώ άλλοι σκοτώθηκαν. Παράλληλα, παρακολουθούμε τη διαχείριση πένθους από διαφορετικά άτομα: η μία μάνα λέει ότι δεν μπορεί να τρέξει για τίποτα και ευχαριστεί όσους παλεύουν για την δικαίωση και η άλλη μάνα λέει “χτυπήθηκα, πείσμωσα, έκανα τον πόνο μου δύναμη και είπα ότι θα κάνω ότι μπορώ για να τιμωρηθούν οι ένοχοι”.

Θίγω επίσης το θέμα της συγκάλυψης, το ζήτημα της αργής δικαιοσύνης, το πόσο δύσκολο είναι να αγγίξεις τα υψηλά πολιτικά πρόσωπα που ευθύνονται για την τραγωδία. Στην παράσταση θα ακουστούν και πράγματα που δεν έχουν βγει στα ΜΜΕ γιατί μου μίλησαν άτομα που δεν έχουν μιλήσει πουθενά αλλού. Τον πρώτο καιρό που έκανα τις συνεντεύξεις αισθανόμουν σαν να πήγαινα σε σπίτια οικογενειών μου, αισθάνθηκα δικούς μου τους ανθρώπους που μου μίλησαν και κουβαλούσα μαζί μου, συνεχώς, όσα μου έλεγαν».

“Να αναλάβουμε κι εμείς τις ευθύνες μας”

Με γνώμονα τον σεβασμό προς εκείνους που χάθηκαν, τους επιζώντες και τους συγγενείς των θυμάτων, η Γενοβέφα Κτενίδου μεταφέρει στο θεατρικό σανίδι όσα της εκμυστηρεύτηκαν οι συνεντευξιαζόμενοι ελπίζοντας αυτές οι τόσο προσωπικές μαρτυρίες και η ωμότητα της πραγματικότητας να “μετακινήσουν” κάτι στην ψυχή του θεατή και να περάσει από την παθητικότητα στη δράση.

«Θα ήθελα ο θεατής να φύγει από την παράσταση με τη διάθεση και την αποφασιστικότητα να κάνει μία αλλαγή στη ζωή του, αν θεωρεί ότι χρειάζεται. Δεν μπορεί για άλλη μία φορά να αφήνουμε τους άλλους να φταίνε και εμείς να βγάζουμε την ουρά μας απέξω. Κάποια στιγμή πρέπει να αναλάβουμε κι εμείς τις ευθύνες μας. Είμαστε ενήλικες, είμαστε πολίτες ενός κράτους, σχετιζόμαστε με άλλους ανθρώπους και αν μη τι άλλο οφείλουμε να γίνουμε και υπεύθυνα όντα. Θα επιτρέψουμε να συμβούν κι άλλα πράγματα ή θα πατήσουμε πόδι; Με ενδιαφέρει να φύγει προβληματισμένος ο θεατής και έπειτα αποφασισμένος. Μία επιζώσα που βρέθηκε στην συνέντευξη Τύπου είπε ότι δεν έχει δουλέψει καθόλου από τότε που έγινε, προσπαθεί να φτιάξει ξανά τη ζωή της και θέλει να ασχολείται μόνο με τα όνειρά της. Είναι 25 χρόνων και αντιμετωπίζει κάτι άλλο. Οφείλουμε να έχουμε δεδομένα κάποια πράγματα για να αφήσουμε χώρο στο όνειρο, στη δημιουργία, σε άλλα πράγματα. Μακάρι να μην υπήρχε λόγος να κάνω θεατρικό για τα Τέμπη αλλά δυστυχώς υπάρχει», λέει η σκηνοθέτιδα.

“Το έργο δεν έγινε για να θεραπευτούμε”

Ανάμεσα στους συνεντευξιαζόμενους βρίσκεται και ο Χρήστος Κωνσταντινίδης, ο σύζυγος της Βασιλικής Χλωρού που άφησε την τελευταία της πνοή στα Τέμπη.

«Μίλησε όλη η οικογένειά μας στην κυρία Κτενίδου. Θέλησε να δει πώς το βιώσαμε, το συναισθηματικό φορτίο που υπήρχε τις πρώτες ώρες, πώς το εκλάβαμε μετά, τι ήταν για εμάς ο άνθρωπος που έφυγε», λέει ο ίδιος στο NEWS 24/7.

Ο κ. Κωνσταντινίδης βλέπει στην παράσταση κάποιον να ενσαρκώνει τον ίδιο αλλά και όλες τις «ανείπωτες», όπως τις χαρακτηρίζει, καταστάσεις που βίωσαν οι επιζώντες και οι συγγενείς των θυμάτων.

«Όχι ότι είναι εύκολο να παρακολουθήσεις κάτι από τον χαρακτήρα σου, αλλά εμείς το έχουμε βιώσει. Το έργο δεν έγινε για να θεραπευτούμε, αλλά για να θεραπευτεί ο κόσμος, να έρθει σε ανάταξη, να βάλει ο καθένας τον εαυτό του είτε στη θέση τη δική μας, είτε στη θέση των τραυματιών και να σκεφτεί. Μπορεί να μοιάζει με ένα έργο που περιλαμβάνει πολύ θρήνο αλλά δεν είναι έτσι. Έχει μία ψυχολογική φόρτιση και θα αγγίξει τον θεατή ο τρόπος που θα πρέπει να έχει συμμετοχή. Αυτό είναι το δύσκολο αλλά ο σκοπός της παράστασης είναι να πάμε στα δύσκολα, στην επόμενη μέρα. Όταν θα φύγει ο κόσμος από το θέατρο να το δουλέψει μέσα του, να αγκαλιάσει τους ανθρώπους του, γιατί δεν ξέρουμε τι μας περιμένει αύριο, να γίνουμε καλύτεροι γιατί μπορεί από τις κινήσεις μας κάποιοι να βρεθούν είτε νεκροί είτε τραυματίες», επισημαίνει ο κ. Κωνσταντινίδης.

Χρήστος Κωνσταντινίδης: “Η Βάσω ήταν η Εύα μου”

Όπως αναφέρει ο ίδιος, η ερώτηση που του θέτουν συχνά σχετικά με τις προσδοκίες του από τη δικαιοσύνη για το έγκλημα στα Τέμπη συνδέεται με το τι προσδοκά ο καθένας από αυτή την υπόθεση και από την παράσταση που θα δει.

«Μετά από 15 μήνες αυτό που έχω εισπράξει εγώ δεν είναι ό,τι καλύτερο. Και από πλευράς υπηρεσιών σε όλο το φάσμα, είτε είναι η ψυχολογική υποστήριξη που μας είπαν, είτε είναι το κράτος που δεν μας “αγκάλιασε”, είτε είναι οι δικαστικές αρχές που την ώρα του εγκλήματος διέπρατταν άλλα εγκλήματα, είτε είναι οι ιατροδικαστικές υπηρεσίες, οι πραγματογνώμονες, η αστυνομία και η πυροσβεστική. Μιλάω φυσικά για τις διευθύνσεις και όχι για το απλό προσωπικό. Αυτό που με εξοργίζει είναι, πέρα από το ότι ήξεραν για τα προβλήματα και δεν έκαναν τίποτα πριν το έγκλημα, ότι δεν βρέθηκε ένας άνθρωπος να κάνει “καλή ρουφιανιά”. Να μετανοήσει και να πει ήμουν ο τάδε, στο τάδε πόστο, πήρα μία εντολή να κάνω αυτό, το έκανα και δεν έπρεπε να γίνει γιατί ήταν λάθος. Σε οποιοδήποτε πόστο. Όλοι θεωρούν δηλαδή επί 15 μήνες ότι έπραξαν σωστά. Για αυτό είναι πολύ δύσκολη η απάντηση όταν μας ρωτούν τι προσδοκούμε από την δικαιοσύνη. Να πω ότι περιμένω πως η δικαιοσύνη θα σταθεί στο ύψος της ενώ επί 15 μήνες δεν το βλέπω;

Βέβαια, δεν είναι όλοι το ίδιο. Υπάρχουν και καλοί άνθρωποι, απλώς έχουν ξεχαστεί ή μπορεί να έχουν αλλοιωθεί και πρέπει να ξαναπλαστούν. Αυτό θα γίνει μόνο μέσα από μία δίκαιη δικαιοσύνη. Υπάρχουν καλοί άνθρωποι και το θέμα είναι να τους κεντρίσουμε όπως κάνει το έργο. Φεύγοντας από το θέατρο οι θεατές θα κουβαλήσουν μαζί τους μία βαριά σφαίρα, ένα βαρίδιο αλλά θα τους απελευθερώσει από τα δεσμά τους, από τους φόβους του.(…) Mακάρι να καταφέρουμε να συμπαρασύρουμε τους καλούς ανθρώπους, σε όποια θέση κι αν βρίσκονται, να ξυπνήσουν την καλοσύνη που έχουν μέσα τους και να γίνουμε ξανά άνθρωποι γιατί αυτό είναι που μας λείπει», επισημαίνει ο κ. Κωνσταντινίδης.

«Το έργο περνά πολλά μηνύματα. Τη Δευτέρα έγινε η τελετή ταφής της Βάσως και την Κυριακή είχα πάει στη Λάρισα να δω τη σορό. Είχα πει πως δεν κάνω τελετή ταφής αν δεν έβλεπα τη σορό. Είμαι από τους “τυχερούς” του εγκλήματος στα Τέμπη, γιατί τα παιδιά μου είναι μεγάλα και γιατί παρέλαβα ολόκληρη τη σορό της γυναίκας μου. Ετοιμαζόμασταν για την τελετή και είπα στα παιδιά μου δύο πράγματα: ότι είναι “τυχερά” γιατί κηδεύουν εκείνα τη μητέρα τους και όχι το αντίθετο και ότι σημασία στη ζωή δεν έχει ο προορισμός, αλλά το ταξίδι. Το ταξίδι λοιπόν συνεχίζεται με έναν επιβάτη λιγότερο και με όλα τα καλά που μας άφησε αυτός ο επιβάτης. (…)Το παραπάνω δεν παίζει όλο στην παράσταση εκτός από τον άνθρωπό μου που θα τον δω ολόκληρο. Η Βάσω άφησε δύο πράγματα παρακαταθήκη: τη δοτικότητα που είχε σαν άνθρωπος, η Βάσω δεν φίλτραρε τη βοήθειά της προς τους άλλους, και την πεποίθηση του αγώνα μέχρι το τέλος.

(…) Κάτι που αναφέρεται και μέσα στην παράσταση είναι το εξής: Ρώτησαν έναν σοφό άνθρωπο πού είναι η ευτυχία, ο παράδεισος; Κι απάντησε “εκεί που είναι η Εύα μου”. Για μένα η Βάσω ήταν η “Εύα” μου. Τα όνειρα και την οικογένειά μου τα έκανα με τη Βάσω. Αυτό πρέπει να εισπράξει και ο θεατής: να δημιουργήσει τον δικό του παράδεισο μέσα από αυτόν που θεωρεί ότι είναι η “Εύα” του. Εμείς πρέπει να φτιάχνουμε τον παράδεισό μάς», καταλήγει ο κ. Κωνσταντινίδης.

Τις μαρτυρίες τους για την παράσταση παραχώρησαν οι: Μαρία Καρυστιανού, Σμαρώ Οικού, Κανέλλα Ανδρεάδου, Χρήστος Κωνσταντινίδης, Ευάγγελος Βλάχος, Ελίνα Νασουφίδου, Αλεξάνδρα Τσακίρη, Δημήτριος Κωσταρέλος, Κωνσταντίνος Τοπουζίδης, Αλέξανδρος Ιορδανίδης.