Το γάλα στα ρωσικά ακούγεται “μαλακό” – Και οι ήρωές του εξηγούν το γιατί

Όσοι πρωτοείδαμε το “Γάλα” του Βασίλη Κατσικονούρη το 2006 στο θέατρο Χώρα από το Εθνικό Θέατρο, είχα μείνει άναυδοι με τη ρεαλιστικότητα της γραφής του, με την ερμηνεία του Κωνσταντίνου Παπαχρόνη και με την παράσταση που είχε σκηνοθετήσει ο Νίκος Μαστοράκης. Δεν είναι τυχαίο που θεωρείται έργο – σταθμός του νεοελληνικού θεάτρου, πως το έχουν δει σε όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό παραπάνω από 500.000 θεατές και που έχει σαρώσει όλα τα θεατρικά βραβεία. Το ότι η παράσταση αυτή επανέρχεται στη σκηνή του Θεάτρου Σταθμός – είκοσι χρόνια από τη συγγραφή του έργου, δεκαεπτά από το πρώτο του ανέβασμα και δέκα μετά το τελευταίο του είναι αν μη τι άλλο συγκινητικό.

Το γάλα στα ρωσικά ακούγεται «μαλακό»

Έτσι, περίεργα, μια άλλη ελληνική λέξη, σπαρμένη μέσα σε μια άλλη γλώσσα, δίνει εκεί, στο ξένο χωράφι, πολύ πιο άμεσα και ανάλαφρα την αίσθηση του πράγματος, απ’ ότι η αντίστοιχη που το ονοματίζει στα ελληνικά. Γι’ αυτήν ακριβώς την αίσθηση θέλει να μιλήσει «Το γάλα» και οι ήρωες του. Μια μητέρα από την πρώην Σοβιετική ένωση και οι δυο της γιοι συνθέτουν μια συγκλονιστική οικογενειακή ιστορία όπου φωτίζεται δεξιοτεχνικά από τον συγγραφέα ο συναισθηματικός κόσμος των ηρώων και οι ανησυχίες τους, όπως αυτές πηγάζουν μέσα από το κοινωνικό τους περιβάλλον, αλλά κυρίως η αίσθηση που έχει κανείς πως όλα μέσα του μαλακώνουν και ζεσταίνονται, όταν σταματάει πια να κλαίει και να πονάει γιατί δέχεται την τροφή του. Αγαπιέται… Κι όταν αυτό δε συμβαίνει, τότε νιώθει ξένος. Σαν πρόσφυγας ανάμεσα σε δύο πατρίδες. Ξένες κι αυτές.

Τη σκηνοθεσία υπογράφουν η Ερμίνα Κυριαζή, η οποία σκηνοθέτησε την περασμένη σεζόν και το πιο πρόσφατο έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Τσιτάχ. Η ερημιά του τερματοφύλακα», και ο Μάνος Καρατζογιάννης με μακρά θητεία στο ελληνικό έργο. Η παράστασή αφιερώνεται στη μνήμη του Κωνσταντίνου Παπαχρόνη που, φέτος, στις 2 Δεκεμβρίου, συμπληρώνονται 15 χρόνια απ’ τον θάνατό του και που ήταν ο πρώτος που ερμήνευσε το ρόλο του Λευτέρη το 2006 στην παράσταση του Εθνικού Θεάτρου.

Η Στέλλα Γκίκα που πρωταγωνιστεί στην παράσταση αναφέρει για το έργο αυτό του Βασίλη Κατσικονούρη πως “την πρώτη φορά που διάβασα το «Γάλα» μετα την πρόταση που μου έγινε να παίξω την Ρίνα, την Μάνα του έργου, εντυπωσιάστηκα με την γλώσσα του. Τόσο ζωντανή! Ο λόγος άμεσος, ζωηρός, αληθινός με την ελλειπτικότητα που έχουμε όταν μιλάμε ανεπιτήδευτα, έμοιαζε περισσότερο με απομαγνητοφώνηση παρά με γραπτό λόγο. Η στίξη του κειμένου καθοδηγεί τον ηθοποιό στο ζητούμενο της σκηνής, στον ψυχισμό του χαρακτήρα. Αυτό με έκανε από την πρώτη στιγμή να νιώσω μια συγγένεια,μια οικειότητα με τον κόσμο του Βασίλη Κατσικονούρη. Επομένως, να νιώσω ασφάλεια. Κι αυτό είναι σπουδαίο όταν έχεις να δουλέψεις με έναν χαρακτήρα σαν αυτό της Ρίνας. Τόσο «πλούσιο» σε συναισθήματα και αποχρώσεις.

Ύστερα, το θέμα που πραγματεύεται, αυτό της Πατρίδας, με την ευρύτερη σημασία της λέξης, μια Σκέπη ας πούμε, μια περιοχή πνευματική όπου δεν θα νιώθεις πια ξένος, μόνος και φοβισμένος. Κι αυτό είναι κατά τη γνώμη μου το μεγαλύτερο πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνίας μας. Είμαστε «ασκεπείς». Ξεγυμνωμένοι από αξίες και ιδεολογίες, πασχίζουμε να βρούμε την ταυτότητά μας σε έναν ωκεανό επιλογών, επιθυμιών και δυνατοτήτων. Όμως χωρίς όρια δεν μπορείς να βρεις τον δρόμο σου, να είσαι ελεύθερος. Η μνήμη σε ελευθερώνει μας λέει ο Κατσικονούρης. Προσωπικά, με συγκινεί βαθιά.

Και κυρίως με γοητεύει η ποίηση του έργου, που καταφέρνει να αναδυθεί μέσα από τον καθημερινό λόγο χωρίς καμιά καλλιέπεια ή επιτήδευση. Η ποίηση που έχει η αλήθεια και ο αγώνας των απλών ανθρώπων να μην παραιτούνται από την ανάγκη για ομορφιά”.

Οι ήρωες του έργου

Η Eρμίνα Κυριαζή σκηνοθετεί την παράσταση και αναφέρει για τους ήρωες του έργου “η Ρήνα, η μητέρα του Λευτέρη και του Αντώνη, μετανάστης από τη Γεωργία με Ρωσική καταγωγή έρχεται με την οικογένεια της στην Ελλάδα για μια «καλύτερη» ζωή. Ο πατέρας πεθαίνει και αναλαμβάνει να μεγαλώσει τα παιδιά της, μόνη της. Γυναίκα δυνατή και με έναν τρόπο πρωτόγονη, διχασμένη από τα «πρέπει» και τα «θέλω». Παλεύει να επιβιώσει σε έναν κόσμο άνισο και εχθρικό με πρώτο της μέλημα τα αγόρια της να γίνουν και να είναι Έλληνες ακόμα και αν αυτό απαιτεί να εξαφανιστούν οι μνήμες μιας ολόκληρης ζωής, είναι έτοιμη να πληρώσει το τίμημα. Τα καταφέρνει άραγε; ‘Άλλοτε τρυφερή, άλλοτε σκληρή, άλλοτε χειριστική και πιεστική η Κυρά-Ρήνα με τη βαθιά αγάπη και το χιούμορ της μας αιφνιδιάζει και μας συγκινεί.

Ο μεγάλος αδερφός, ο Αντώνης, άνθρωπος φαινομενικά σκληρός και απόλυτος, φιλόδοξος και ρεαλιστής. Θέλει να πετύχει με όποιο κόστος. Ορθολογιστής και κυνικός εκ πρώτης όψεως αναλαμβάνει το ρόλο του πατέρα και δεν έχει καμία ένσταση να εναρμονιστεί στην πατριαρχική κοινωνία που τον προσδιορίζει. Δε θέλει να θυμάται τίποτα από αυτά που μπορεί να τον παρακινούσαν να θυσιάσει την πορεία προς την «επιτυχία». Θέλει να παντρευτεί Ελληνίδα, να κάνει λεφτά και αυτό είναι και η φροντίδα που θεωρεί πως οφείλει απέναντι στη μητέρα και στον αδερφό του. Μπερδεμένος και ευαίσθητος από ένα άλλο πρίσμα και βαθιά μοναξιασμένος. Από το πρόσωπο του προκύπτει ξεκάθαρα η τοποθέτηση πως όλα είναι θέμα επιλογών ή μήπως δεν είναι;

Ο Λευτέρης, ο μικρός, η μνήμη, η ευαισθησία, η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, η σιωπή, η παιδικότητα, η αγάπη. Ένα παιδί, ένας κόσμος, άφοβος, αθώος ένθεος. Ένα καθάριο πλάσμα που ήρθε στον κόσμο για να τον κάνει καλύτερο. Στα μάτια των πολλών φαντάζει «διαφορετικός». Η ανθρωποφαγία και η περιθωριοποίηση δείχνει το πρόσωπο της και τον τοποθετεί εκεί που κοινωνικά ανήκει στα «απορρίμματα» , δεν είναι χρήσιμος, δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό, δεν είναι «στέρεος» και σκληρός. Προστατεύει τις μνήμες του, την ντόπια λαλιά του, επιθυμεί το «φυσιολογικό» σε έναν κόσμο αφύσικο. «Να αγαπά και να αγαπιέται.»

Η Νατάσα. Το κορίτσι από την επαρχία, το καλοκουρδισμένο κορίτσι του νεόπλουτου μπαμπά που δεν έχει κανένα όνειρο. Δεν της έμαθε κανείς να ονειρεύεται. Έχει την κοινωνική της θέση και είναι αρκετό θέλει να παντρευτεί, να κάνει παιδιά, να πηγαίνει σε καλά εστιατόρια και να ζει το «όνειρο» του Νεοέλληνα. Πόσο καταλυτικό ρόλο θα παίξει η γνωριμία της με το Λευτέρη; Θα μετακινηθεί από τα πιστεύω της ή θα παγιοποιηθεί μέσα της η επιλογή να ζει στον «καλοκουρδισμένο» κόσμο της;”

Τι συμβολίζει το “Γάλα”; Και τι τα δύο αδέλφια;

Ο Δημήτρης Πασσάς απαντά πως “όπως αναφέρει ο ίδιος ο Κατσικονούρης, το έργο μιλά για αυτή την αίσθηση που έχει κανείς όταν αισθάνεται αποδοχή, ότι αγαπιέται. (Η λέξη ‘γάλα’ στα ρωσικά προφέρεται ‘μαλακό’). Για αυτή την απαλότητα, την θαλπωρή, όταν όλα μέσα μας μαλακώνουν, ζεσταίνονται, όταν ο πόνος ξεχνιέται. Για αυτή την φευγαλέα στιγμή ευτυχίας, το δύσκολο ανάμεσα: ανάμεσα στο οδυνηρά όμορφο παρελθόν και το άγνωστο τρομακτικό μέλλον.

Τα δυο αδέρφια, από διαφορετικούς δρόμους πασχίζουν να κατακτήσουν κάτι από αυτή τη στιγμή. Ο Αντώνης, άνθρωπος του παρόντος, του μόχθου, της πραγματικότητας, ξέρει ότι το γάλα της μάνας, η απέραντη ανιδιοτελής και ιδανική αγάπη, είναι πράγματα φευγαλέα. Με απλότητα και ψυχραιμία απαντά σε οσα τον ρωτάει η ζωή, έστω ένα ξερό ‘δεν ξέρω’. Παίρνει αυτό που μπορεί και προχωράει.

Ο Λευτέρης, από την άλλη, δεν σταματά να ρωτά, να ρωτά. Παλεύει να χωρέσει όλες τις πιθανότητες – και κυρίως όλες τις μνήμες – στο ανήσυχο μυαλό του. Τα θέλει όλα, δεν καταλαβαίνει, σαν παιδί, τι σημαίνει συμβιβασμός. Ξέρει (και έχει δίκιο) ότι όλα θα μπορούσαν να είναι κι αλλιώς: κι αυτή είναι η αρρώστια του. Θυμάται τα πάντα, ξεχνάει όμως, ότι τα πάντα περνούν”.

Πόσο εύκολα μπορεί να ενσωματωθεί κάποιος στην ελληνική κοινωνία; Είτε είναι ξένος, είτε διαφορετικός, είτε ψυχικά ασθενής;

Η Ελένη Σακκά αναφέρει: Η ενσωμάτωση στην ελληνική κοινωνία ήταν ανέκαθεν μια προκλητική διαδικασία, καθώς η κοινωνία δεν ήταν ιδιαίτερα έτοιμη απέναντι σε οποιαδήποτε μορφή διαφορετικότητας. Σίγουρα τα τελευταία χρόνια η κατάσταση έχει βελτιωθεί, όμως θα χρειαστεί ακόμη μεγάλη προσπάθεια μέχρι να αγκαλιάσουμε το διαφορετικό.

Μία παράσταση για τον Κωνσταντίνο Παπαχρόνη

Η παράσταση αυτή αφιερώνεται αφιερώνεται στη μνήμη του Κωνσταντίνου Παπαχρόνη που, φέτος, στις 2 Δεκεμβρίου, συμπληρώνονται 15 χρόνια απ’ τον θάνατό του και που ήταν ο πρώτος που ερμήνευσε το ρόλο του Λευτέρη το 2006 στην παράσταση του Εθνικού Θεάτρου. Την είχατε δει αυτήν την παράσταση; Γιατί θεωρείται ορόσημο για το ελληνικό θέατρο;

Ο Mάνος Καρατζογιάννης αναφέρει: “Τον Κωνσταντίνο τον θυμάμαι πρώτη φορά στο μάθημα του Ντίνου Δημόπουλου. Πήγαινα σχολείο και είχα πάει να δω τις εξετάσεις των σπουδαστών στο Εθνικό Θέατρο γιατί ήθελα να γίνω ηθοποιός. Ξεχώριζε από τότε… Τον θυμάμαι ντυμένο στα μαύρα με μια μακριά κοτσίδα. Έπαιζε το “Μίλα μου σαν τη βροχή” του Ουίλλιαμς…

Μετά από χρόνια συνεργαστήκαμε σε ένα σήριαλ στο Μέγκα, το “Και πάλι από την αρχή”. Δεν είχα δει την παράσταση εκείνη την πρώτη για το “Γάλα” γιατί υπηρετούσα στο στρατό. Θυμάμαι όμως πως μιλούσε όλη η Αθήνα για την ερμηνεία του Κωνσταντίνου όπως και για όλη την παράσταση. Κάθε πρώτο ανέβασμα άλλωστε συστήνει το έργο και συντελεί στη μυθολογία του, που εδώ είναι πολύ πλατιά βέβαια. Περιλαμβάνει την ατμοσφαιρική παράσταση του Μαστοράκη, τη μεγάλη επιτυχία της Άννας Βαγενά, παραστάσεις στην Κύπρο και σε όλον τον κόσμο και φυσικά τη μεταφορά του στον κινηματογράφο.

Ο ξαφνικός και άδικος θάνατος ενός τόσο νέου και ταλαντούχου ανθρώπου, όπως ο Κωνσταντίνος Παπαχρόνης, στοίχειωσε τη γενιά μου κι όλο το ελληνικό θέατρο. Από πλευράς μας, στο Θέατρο Σταθμός, είναι το λιγότερο που θα μπορούσαμε να κάνουμε”.