Α. Τσουκαλά: Η αστυνομική βία είναι θρασύδειλη και βασίζεται στην ατιμωρησία

Η έρευνα της Αναστασίας Τσουκαλά “Η συστημική φύση της αστυνομικής βίας στην Ελλάδα” (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος) είναι αυτό που μαρτυρά ο απολύτως εύστοχος τίτλος του: Το πειστήριο που αποδεικνύει ότι η αστυνομική βία στη χώρα έχει λάβει συστημικά χαρακτηριστικά.

Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο NEWS 24/7 η συγγραφέας (βασική ερευνήτρια στο Universite Paris Cite), τονίζει πάντως ότι η κατάσταση σχετικά με το εν λόγω πρόβλημα είναι αναστρέψιμη αρκεί να υπάρξει βούληση. Το ποιων η βούληση θα παίξει κομβικό ρόλο αναλύεται παρακάτω.

Αν κάτι προκύπτει ξεκάθαρα από το βιβλίο είναι η ατιμωρησία των παρανομούντων αστυνομικών. Πού τελικά την αποδίδετε; Είναι μια κατάσταση παγιωμένη που δεν μπορεί να αντιστραφεί ή το αντίθετο;

Όσο εδραιωμένη και αν είναι, η κατάσταση είναι πάντα αναστρέψιμη. Το πλέγμα σχέσεων αστυνομίας-κυβέρνησης-δικαιοσύνης που διαιωνίζει την αστυνομική βία είναι σήμερα κυρίαρχο λόγω της αδιαφάνειας της ύπαρξης και λειτουργίας του. Τα πορίσματα της έρευνας κατέστησαν ορατή την παθογένεια και ανέδειξαν τα τρωτά της σημεία. Εναπόκειται πλέον σε εμάς να προβούμε στις κατάλληλες νομικές ενέργειες ώστε να περιορίσουμε την ασυδοσία της ΕΛ.ΑΣ.

Στο βιβλίο θίγετε αυτό που ονομάζετε “γκρίζα ζώνη”,  την πιθανότητα να δρα στο πλάι της ΕΛΑΣ ένα είδος παρακράτους το οποίο στοχεύει σε διαφόρων ειδών προβοκάτσιες. Πόσο δύσκολο ήταν να προσεγγίσετε ερευνητικά αυτό το κομμάτι και σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε;

Όπως μου είχε πει πέρυσι ένας ταξιτζής με τον οποίο συζητούσα αυτό το θέμα, «Ποιος έχει κατέβει τρεις φορές στο δρόμο, έχει κοιτάξει γύρω του και δεν έχει καταλάβει;» Καμία ερευνητική δυσκολία δεν υπάρχει, αρκεί να πας σε διαδήλωση και να παρατηρήσεις τι ακριβώς συμβαίνει αν η διαδήλωση γίνει συγκρουσιακή. Το ερώτημα είναι μάλλον γιατί αυτό δεν καταγγέλλεται συστηματικά από τα ουσιαστικά θύματα αυτής της πρακτικής, δηλαδή πολιτικές παρατάξεις, εργατικά σωματεία, οργανώσεις και συλλογικότητες που συμμετέχουν σε διαδηλώσεις.

Το βιβλίο πάντως παρέχει νομικές πληροφορίες, ίσως άγνωστες στο ευρύ κοινό, που ανοίγουν το δρόμο για νομικές ενέργειες προς αναζήτηση ευθυνών των αστυνομικών που επιτίθενται, ή των επικεφαλής τους που διατάσσουν ή ανέχονται επιθέσεις σε ασκεπείς ειρηνικούς διαδηλωτές στο όνομα κάποιων «επιθέσεων» που γίνονται από μονίμως ασύλληπτους κουκουλοφόρους.

Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο σας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αστυνομία στην Ελλάδα, έτσι όπως είναι δομημένη, δύσκολα μπορεί να υπάρξει χωρίς το “βίαιο” κομμάτι της. Είναι ακριβές αυτό;

Αυτή η μορφή βίας είναι θρασύδειλη, βασίζεται στην ατιμωρησία. Εάν μειωθεί το εύρος της ατιμωρησίας, η βία θα υποχωρήσει νομοτελειακά. Από την άλλη, αυτή η μορφή βίας απορρέει εν μέρει από την πρόδηλα αντισυνταγματική και παράνομη εμπλοκή μηχανοκίνητων ομάδων στην αστυνόμευση διαδηλώσεων. Είναι ενδεικτικό ότι κανένα αναπτυγμένο κράτος δεν έχει υιοθετήσει παρεμφερή τακτική αστυνόμευσης διαδηλώσεων λόγω της εγγενώς υψηλής επικινδυνότητάς της.

Παρά τις όποιες επιφυλάξεις μας για τις κατά καιρούς αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, θεωρώ ότι δύσκολα θα απορριπτόταν μια προσφυγή από εργατικά σωματεία και/ή φοιτητικούς συλλόγους που θα ζητούσαν την ακύρωση της σχετικής υπουργικής απόφασης.

Αλήθεια, τι θα συμβουλεύατε έναν πολίτη ο οποίος έχει πέσει θύμα αδικαιολόγητης αστυνομικής βίας; Μπορεί να διεκδικήσει το δίκιο του αποτελεσματικά στο ελληνικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης;

Θα εστιάσω σε ένα από τα προβληματικά σημεία της ποινικής δικαιοσύνης, τη ψευδορκία. Ακόμα και όταν είναι σαφές ότι οι αστυνομικοί ψεύδονται, επειδή π.χ. το υπάρχον βιντεοληπτικό υλικό διαψεύδει την ένορκη κατάθεσή τους, οι εισαγγελείς κατ’ αρχήν δεν ασκούν δίωξη για ψευδορκία. Όταν διαπιστώνεται αυτό κατά τη διάρκεια της προκαταρκτικής εξέτασης, θα μπορούσε ο συνήγορος του θύματος να ζητήσει ρητά την άσκηση δίωξης και, σε περίπτωση άρνησης, να ζητήσει τουλάχιστον τον πειθαρχικό έλεγχο του εισαγγελέα.

Το ίδιο μπορεί να συμβεί και όταν εκδικάζεται η υπόθεση. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και όταν το θύμα αντιμετωπίζει ταυτόχρονα ψευδείς κατηγορίες, π.χ. τραυματισμό αστυνομικών. Αυτό θα έθετε τόσο τους εισαγγελείς όσο και τους επίορκους αστυνομικούς ενώπιον των ευθυνών τους, μεταβάλλοντας τις ισορροπίες κατά τη διαδικασία απονομής ποινικής δικαιοσύνης.

Επειδή έχετε τη σχετική εμπειρία ήθελα να σας ρωτήσω αν πράγματι το φαινόμενο της αστυνομικής βίας οφείλεται και στην ελλιπή εκπαίδευση των Ελλήνων αστυνομικών και τι θα μπορούσε να αλλάξει σ’ αυτό το κομμάτι.

Δεν γνωρίζω αν οι αστυνομικές διμοιρίες είναι επαρκώς εκπαιδευμένες και στην πράξη αποκλίνουν από την εκπαίδευσή τους ή απειθαρχούν, οι ειδικοί φρουροί πάντως είναι σίγουρα ελλιπώς εκπαιδευμένοι. Σε κάθε περίπτωση, η ανεπαρκής εκπαίδευση συμπλέει με πολλές σοβαρές παραβιάσεις των κανόνων εμπλοκής που συχνά δεν διερευνώνται πειθαρχικά.

Η αναζήτηση όμως των πειθαρχικών ή ακόμα και ποινικών ευθυνών των ανώτερων αξιωματικών που όφειλαν να διατάξουν τη διενέργεια πειθαρχικής έρευνας ώστε να τιμωρηθούν οι εκάστοτε δράστες και/ή οι επικεφαλής τους προσκρούει στο γεγονός ότι οι κανόνες εμπλοκής είναι απόρρητοι. Θεωρώ ότι αυτό το απόρρητο πρέπει να καταργηθεί.

Καμία επιχειρησιακή σκοπιμότητα δεν εξυπηρετείται διατηρώντας απόρρητο το ότι π.χ. απαγορεύεται στους αστυνομικούς να χτυπούν κεφάλια διαδηλωτών ή να ρίχνουν δακρυγόνα και βομβίδες κρότου-λάμψης από κοντινή απόσταση, σε ευθεία βολή ή εντός εσωτερικών χώρων. Το απόρρητο αυτών και άλλων παρεμφερών κανόνων εμπλοκής δεν εξυπηρετεί ούτε την ασφάλεια δικαίου, ούτε την ανθρώπινη ασφάλεια. Εξυπηρετεί μόνο την ασφαλή διαιώνιση της αστυνομικής βίας.

Σε ποιο βαθμό εμπλέκεται το κομμάτι της ιδεολογίας στο φαινόμενο της αστυνομικής βίας στην Ελλάδα; Έχουν οι Έλληνες αστυνομικοί συγκεκριμένο φαντασιακό το οποίο “υπηρετούν” μέσα από τη βίαιη δράση τους;

Τα πορίσματα της έρευνας δείχνουν ότι η παράνομη αστυνομική βία είναι ένα κράμα φαντασιακού αστυνομικής παντοδυναμίας, σε βάρος της κοινωνίας και της πολιτείας, και πολιτικών/κοινωνικών στερεότυπων βασισμένων στο φαντασιακό της ανωτερότητας, το οποίο κατασκευάζεται ανά περίπτωση με κριτήρια ιδεολογικά, έμφυλα, σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή φυλετικά/εθνοτικά.