Και τώρα, ανθρωπάκο; Λυγίζεις ή συνεχίζεις;

Η αλήθεια είναι πως το βιβλίο αυτό του Hans Fallada ήθελα να το διαβάσω από το 2017, οπότε και εκδόθηκε σε μετάφραση της Ιωάννας Αβραμίδου από τις εκδόσεις Gutenberg. Μου έκανε δε ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός πως ήταν “κολλημένο” στις λίστες με τα ευπώλητα. Ο κόσμος έδειχνε διαρκώς και επιμόνως την προτίμησή του σε αυτό.

Ουδόλως τυχαίο το γεγονός. Το μυθιστόρημα αυτό μοιάζει να αναδύεται από σπλάχνα του σύγχρονου κοινωνικού συστηματος και του εργασιακού μεσαίωνα στον οποίο είμαστε βουτηγμένοι μέχρι τον λαιμό ακόμη και σήμερα.

Κεντρικός πρωταγωνιστής του ο νεαρός Γιοχάνες Πίνεμπεργκ, που στα 22 του χρόνια παντρεύεται την Έμα (το “Μανάρι” του, όπως χαϊδευτικά την αποκαλεί) όταν αυτή μένει έγκυος στο παιδί τους. Ο δρόμος, ωστόσο, δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Η ανεργία μαστίζει μία χώρα που αδυνατεί να πληρώσει τα χρέη της, ενώ οι μισθοί δε φτάνουν ούτε για τα προς το ζην. Την ίδια στιγμή ο ναζισμός εκκολάπτεται σαν το αυγό του…. φιδιού και τα σύννεφα του ολοένα και πυκνώνουν πάνω από την πόλη του Βερολίνου (το κομμουνιστικό κόμμα αγγίζει το 20%, ενώ το ναζιστικό το 30%)

Ο Hans Fallada συνθέτει γλαφυρά ένα κοινωνικό πανόραμα της ήδη τραυματισμένης ακμής της γερμανικής κοινωνίας πριν αυτή καταποντιστεί στα ερείπια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Κάθαρση δεν υπάρχει πουθενά. Ο Γιοχάνες Πίνεμπεργκ στο πρόσωπο του οποίου αντικατοπτρίζεται ολόκληρη η φτωχοποίηση της μεσαίας τάξης είναι στην πραγματικότητα ένας αντιήρωας που μάχεται επί ματαίω σε έναν κόσμο που τον κονιορτοποιεί και τον κρατά διαρκώς κολλημένο στη μιζέρια του.

Στον δρόμο του συναντά διάφορους “σωτήρες”. Κανείς τους δεν ενδιαφέρεται για αυτόν, όλοι κοιτούν το τομάρι τους να σώσουν. Ακόμη και η μητέρα του, παρόλο που είναι οικονομικά άνετη, αρνείται να βοηθήσει το ζευγάρι, ενώ ο σύντροφός της αρκείται σε έναν guest ρόλο περιστασιακού από μηχανής θεού. Και τελικά αυτός όχι μόνο δεν ανέρχεται, αλλά κατακρημνίζεται. εντελώς.

Και αυτός ο ανθρωπάκος… ο ήρωας της ιστορίας στέκεται πάντα στο κέντρο με μία άσβεστη φλόγα αισιοδοξίας να σιγοκαίει μέσα του. Αλλά για πόσο; Πόσες ματαιώσεις μπορεί να βιώσει ένας ήρωας, όπως αυτός της ιστορίας μας; Για πόσο μπορεί να κυνηγά τα όνειρά του, όταν τα πάντα γύρω του καταρρέουν και αυτός ζει υπό τη δαμόκλειο σπάθη της απόλυσης;

Η λογοτεχνική ματιά του Fallada είναι αμιγώς κινηματογραφική, η γραφή γοητευτικά ρεαλιστική, κατά στιγμές άκρατα κυνική με μία υπόγεια σατιρική και χιουμοριστική διάθεση που τη συγκρατεί από το να γίνει μελο. Σε αυτό συμβάλλει σίγουρα το γεγονός πως όταν έγραφε το έργο και ο ίδιος βίωνε μία φάση παρόμοια με τον Πίνεμπεργκ. Είχε απολυθεί από τον εκδοτικό που δούλευε, είχε δημιουργήσει ένα βουνό με χρέη και μόλις είχε γίνει πατέρας. Ίσως γι΄αυτό η ψυχογράφηση των ηρώων είναι τόσο στην εντέλεια δουλεμένη. Οι διάλογοι είναι ζωντανοί, ενώ το ενδιαφέρον στην ανάγνωση συντηρείται αμείωτο και στις 633 σελίδες του βιβλίου. Και μία βαθιά συγκίνηση το διατρέχει από άκρη σε άκρη.

Δεν μπορείς παρά να συμπάσχεις με τους ήρωες και τις ανατροπές που τους συμβαίνουν. Και αυτό γιατί οι αντιστοιχίες με το σήμερα είναι συγκλονιστικές. Όχι μόνο σε ανθρώπινο, αλλά και σε εργασιακό επίπεδο μπορεί κανείς να διακρίνει την αρχή του κακού, της απώλειας της ανθρωπιάς.

Συγκλονιστική, ωστόσο, είναι και η δύναμη της αγάπης του ζευγαριού, της αγάπης που δε λυγίζει ποτέ. Που κρατά ο ένας τον άλλο σφιχτά από το χέρι και τον σηκώνει όταν πέφτει… Γιατί και κάτι πρέπει και να μας σώζει μέσα σε όλη αυτή τη δυστυχία, την ανέχεια, την ανασφάλεια και τον γενικότερο ψυχικό μετεωρισμό.

Ένα σπουδαίο μυθιστόρημα που όσα χρόνια και να περάσουν δεν μπορούν να φθείρουν τη δυναμική του διαχρονικότητα. Και αυτό γιατί αναδεικνύει το μεγαλείο του ηρωισμού στους αντιήρωες του τότε, του τώρα και του αύριο.

Hans Fallada, «Και τώρα, ανθρωπάκο;» Μετάφραση: Ιωάννα Αβραμίδου. Εισαγωγή: Κώστας Κουτσουρέλης. Επίμετρο: Herbert Schwenk. Εκδόσεις Gutenberg. Αθήνα, 2017