Ζμπίγκνιεφ Πράισνερ: “Είμαι εχθρός του συστήματος – Ανόητοι είναι στην εξουσία”

Το δάχτυλό του είναι κατακίτρινο από το κάπνισμα. Δεν βγάζει από το στόμα του την πίπα, την κλασική πίπα, που αναδίδει ο καπνός της επιθετικά το άρωμα άλλων χρόνων, έτη φωτός πριν απ΄το ηλεκτρονικό τσιγάρο. Διαρκώς την ξανανάβει με τον αναπτήρα του. Μπροστά μου, κάδρο, έχοντας πίσω του τον Παρθενώνα, κάθεται ο θεριακλής καπνιστής Ζμπίγκνιεφ Πράισνερ, ο άνθρωπος που δημιούργησε τα μεταφυσικά ηχητικά σύμπαντα στα φιλμ του Κισλόφσκι κι έχει πουλήσει γι’ αυτά εκατομμύρια cd. Το επίτιμο μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, που έχει τιμηθεί με την Αργυρή Άρκτο από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου και δύο βραβεία César από τη Γαλλική Ακαδημία Κινηματογράφου.

Προσπαθώ να ανιχνεύσω, μέσα από το σκαμμένο, «σκληρό», τυπικό πολωνικό πρόσωπό του, που δεν διαφέρει σε τίποτα από αυτό των μεροκαματιάρηδων συμπατριωτών του, που πίνουν μπύρες στη Μιχαήλ Βόδα, πώς γεννάει, πώς δημιουργεί τα μουσικά σύμπαντα που κάνουνε ρεκόρ πωλήσεων. Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό χωρίς να έχει σπουδάσει μουσική; Τι άνθρωπος είναι ο κ. Πράισνερ; Πιστεύει στο Θεό;

Πηγαίνετε ακόμη στη Ρόδο;

Πάντα.Γιατί είναι ένα πολύ ωραίο νησί.

Είχατε δει κι άλλα προτού αγοράσετε το σπίτι εκεί;

Ναι. Είχα επισκεφτεί την Κρήτη, τη Σαντορίνη, την Ύδρα, τη Σύμη και νησιά στο Σαρωνικό. Προτίμησα τη Ρόδο.

Συνθέτετε μουσική και στο νησί;

Συνθέτω. Ενσωματώνομαι πλήρως, δεν επιβάλλομαι στο νησί εγώ!

Ποια πρέπει να είναι η συνθήκη όταν γράφετε μουσική; Θέλετε να επικρατεί σιωπή, να μην υπάρχει ψυχή στο σπίτι, πίνετε καφέ, αλκοόλ, τίποτα…;

Περιμένω το συμβόλαιο. Μόλις το συμβόλαιο φθάσει, κάθομαι και συνθέτω.

Η έμπνευση όμως πώς έρχεται;

Με το συμβόλαιο!

Πατάτε ένα κουμπί…;

Αυτό ακριβώς συμβαίνει. Γίνεται αυτόματα.

Πόσο συνδέονται οι σπουδές που κάνατε και οι σπουδές φιλοσοφίας, με τις μουσικές σας;

Τα πάντα συνδέονται με τη μουσική. Η φιλοσοφία, η ποίηση, η ζωγραφική. Τα πάντα! Αυτό που ξέρω καλά είναι ότι αν θέλεις να είσαι ένας σοβαρός συνθέτης πρέπει να ξέρεις να κάνεις καλά τη δουλειά σου. Κι εγώ έμαθα με τα χρόνια να την κάνω καλά.

Είστε αυτοδίδακτος. Πρόκειται για χάρισμα, για κάτι ενορατικό το ότι μπορείτε να γράφετε και ορχηστρικές μουσικές;

Δεν πιστεύω ότι υπάρχει σχολείο που μπορεί να διδάξει τους μαθητές του να συνθέσουν μουσική. Η σύνθεση είναι μια εσωτερική υπόθεση. Αν διδασκόταν σε σχολεία θα ήταν εύκολο, όλοι θα γίνονταν μουσικοί. ‘Ακουγα πάντα πολύ μουσική. Ξεχώριζα τα όργανα στην ορχηστρική. Στο γυμνάσιο είχα και μουσικό γκρουπ, κι έκανα… πρακτική. Υπάρχει ένα κενό. Μπορεί κάποιος που δεν σπούδασε μουσική να γράφει παρτιτούρα για ορχήστρα; Πόσων ετών ήταν ο Μοτσαρτ;

Συγκρίνετε τον εαυτό σας με τον Μότσαρτ;

‘Οχι, αλλά συνέθετε μουσική στα 6 του!

Εσείς σε ποια ηλικία ξεκινήσατε;

Στο γυμνάσιο, στα 16.

Γιατί δεν πήγατε σε μια μουσική Ακαδημία, αφού είχατε την κλίση;

Δεν υπήρχε εκεί που έμενα.

Ποια ακριβώς είναι η σχέση της μουσική σας με τις σπουδές φιλοσοφίας που κάνατε;

Η μουσική είναι φιλοσοφία, είναι κάτι μυστικό, κάτι μεταφυσικό.

Η μουσική του… ραδιοφώνου είναι φιλοσοφία και μεταφυσική;

Next question!

Από τους φιλοσόφους σε ποιον αναφέρεστε πιο συχνά, ποιος σας έχει επηρεάσει πραγματικά;

Ενας φιλόσοφος τρομερά σημαντικός στοχαστής για το σήμερα. Ο Σενέκας.

Ο λόγος;

Είναι ο φιλόσοφος που είπε «ο μεγαλύτερος κίνδυνος στις ζωές μας είναι η δημαγωγία!».

Αυτό είναι το μείζον πρόβλημα των ημερών;

Απόλυτα!Και ο λαϊκισμός!

Αναφέρεστε στην πολωνική πολιτική σκηνή;

Φυσικά!

Ειδικά στη σημερινή κυβέρνηση σας;

Δεν είναι κυβέρνησή μου. Είναι η κυβέρνηση που εξέλεξε μόλις το 1/8 του πολωνικού λαού και εντούτοις προσπαθεί να πείσει ότι έχει το δικαίωμα να αλλάξει τα πάντα, ακόμη κι το Σύνταγμα. Στην Πολωνία έχουμε δικτατορία, όπως στην Ουγγαρία.

Γιατί οι Ευρωπαίοι στρέφονται σε νεοφασιστικές πολιτικές λύσεις, τύπου Όρμπαν;

Γιατί εμείς, οι καλλιτέχνες, οι διανοούμενοι, οι δημοσιογράφοι, όσοι έχουν τη δύναμη, την επιδραστικότητα, το ταλέντο, προωθούμε τα σκατά! Είναι εύκολο να τους κινήσεις τον κόσμο σαν τις μαριονέτες είτε προς τα δεξιά είτε προς τα αριστερά. Στην Πολωνία περισσότερο από 1 εκ. νέοι μορφωμένοι άνθρωποι μετανάστευσαν στη Αγγλία. Η ευθύνη και για αυτό είναι των διανοούμενων, των καλλιτεχνών και των δημοσιογράφων; Πάντα. Η απελπισία κι η ανεργία σε κάνουν να ψηφίζεις λαϊκιστές. Η Δημοκρατία γεννήθηκε εδώ στην Ελλάδα, αλλά δεν είναι ένα ιδανικό σύστημα. Είδαμε τι παράγει. Κι ωστόσο κανείς δεν επιχειρεί να ανακαλύψει ένα νέο πολιτικό σύστημα!

Πρέπει να ανακαλύψουμε κάτι άλλο πέραν της Δημοκρατίας;

Απολύτως. Στο μέλλον θα το δείτε να συμβαίνει, μπορεί να το προλάβει το παιδί σας.

Ο καθολικισμός τι ρόλο έχει παίξει στη διαμόρφωση της πολωνικής κοινωνίας, σε αυτό που είναι σήμερα;

Είμαι κατά της Εκκλησίας. Πιστεύω στο Θεό, αλλά δεν χρειάζομαι κάποιον μεταξύ μας. Το πρόβλημα με την Εκκλησία, που συνδέεται και με τρομακτικά σκάνδαλα παιδοφιλίας, είναι η τεράστια ισχύ που έχει πάνω στους φτωχούς, τους οποίους χειραγωγεί να ψηφίζει ακραίους. Και καταλήξαμε τα τελευταία δύο χρόνια να μην υπάρχει ανεξάρτητη τέχνη στην Πολωνία. Δεν υπάρχει πια πολιτισμός στην Πολωνία!

Το πολωνικό σινεμά παραμένει ισχυρό, όμως. Διαφωνείτε;

Ένας Παβλικόφσκι ήρθε από το 1994, που ήταν ο Κισλόφκσι. Υπάρχει χάσμα . Και την IDA του Παβλικόφκσι την πλήρωσε και η Αγγλία για να γίνει. Κάθε εξουσία χρειάζεται αυτούς που την υποστηρίζουν. Οι άνθρωποι που βρίσκονται στην εξουσία σήμερα στην Πολωνία θέλουν να φτιάξουν τη δική τους ελίτ .Και αν δεν είσαι μαζί τους, είσαι εναντίον τους.Αν εγώ τους ζητήσω κρατική επιδότηση για να γράψω μια συμφωνία δεν θα την δώσουν ποτέ.

Σας θεωρούν εχθρό τους;

Είμαι εχθρός του συστήματος.

Γιατί δεν εγκαταλείψατε ποτέ την Πολωνία; Μπορούσατε.

Για ποιο λόγο να το κάνω; Επειδή ανόητοι άνθρωποι είναι στην εξουσία; Περιμένω… Φυσικά και δεν είναι μια ευχάριστη κατάσταση. Δουλεύω στο εξωτερικό… ‘

Εχετε πλουτίσει με τις μουσικές σας;

Φυσικά. ‘Ηταν εύκολο. Το άλμπουμ από τη «Διπλή Ζωή της Βερονίκ» πούλησε σχεδόν 2 εκ. αντίτυπα, και δεν ήταν το μόνο. Έχω συνθέσει μουσική για πολλές ταινίες, και γαλλικές και αγγλικές, κι αυτό δεν σταματάει.

Γιατί οι κινηματογραφικές μουσικές σας είχαν τόση απήχηση;

Ίσως οι άνθρωποι νιώθουν τα ίδια συναισθήματα με μένα , όταν τις συνέθετα, ίσως τους αρέσει η σιωπή…

Αναζητάτε ακόμη τον επόμενο Κισλόφσκι; ‘Η συμβιβαστήκατε;

Τίποτα δεν επαναλαμβάνεται ξανά!

Πώς ήταν ως άνθρωπος;

Υπέροχος. Φανταστικός. Πολύ ειλικρινής, με φοβερό χιούμορ. Δούλευε πολύ σκληρά. Από το 1984, που με φώναξε στη Βαρσοβία για να συνθέσω μουσική σε ταινία του και μέσα σε 9 χρόνια, γύρισε 17 ταινίες! Δύο ταινίες τη χρονιά. Αυτό τον σκότωσε. Πέθανε στα 54 κι έμοιαζε με 77. Δούλευε πολύ σκληρά.

Ήταν εύκολος συνεργάτης;

Ως μουσικό μού έδινε την απόλυτη ελευθερία, ζητώντας μου να είμαι πάρα πολύ πολύ υπεύθυνος. Εμπιστευόταν τη δύναμη της μουσικής, και ήξερε πως είναι το μεταφυσικό στοιχείο του σινεμά.

Είναι αλήθεια ότι στις προτάσεις του Χόλιγουντ λέτε μονίμως «όχι»;

Στο ευρωπαϊκό σινεμά είναι ο σκηνοθέτης που αποφασίζει, μόνο. Στο Χόλιγουντ είναι ο παραγωγός α, ο παραγωγός β’, τα στούντιο…, δεν είναι μόνο ο σκηνοθέτης . Είναι τελείως διαφορετική η φιλοσοφία.

Σας αρέσει το αμερικάνικο σινεμά;

Ο «Noνός», το «Αποκάλυψη τώρα». Σκορτσέζε, Κόπολα, Κιούμπρικ.

Το όνειρο να παίξετε μουσικές σας στην Ακρόπολη, το εγκαταλείψατε;

Όχι! Ακόμη θέλω να παίξω στη Ακρόπολη μια όπερά μου. Θα δούμε.

‘Εχετε μελοποιήσει Παλαμά. Είχατε πει ότι θα συνεχίσετε με τον Καβάφη. Τι συνέβη;

Προσπάθησα πάρα πολύ να τον μελοποιήσω, το όνειρό μου ήταν να μελοποιήσω το «Περιμένοντας τους Βαρβάρους», αλλά στο τέλος το πήρα απόφαση ότι είναι παντελώς αδύνατο!

Αν δεν γράφατε μουσική τι θα κάνατε;

Θα είχα γίνει αρχιτέκτονας.

*Οι συναυλίες με μουσικές του Ζμπίγκνιεφ Πράισνερ , στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, θα δοθούν στις 3 και 4 Νοεμβρίου. Συμμετέχουν οι: Lisa Gerrard, η Μαρία Φαραντούρη και η Νέα Συμφωνική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης μαζί με την Μικτή Χορωδία «Νίκος Αστρινίδης». Στο πόντιουμ θα είναι ο ίδιος ο συνθέτης.