Πώς έγινε το “Game of Thrones” το τελευταίο (;) παγκόσμιο τηλεοπτικό φαινόμενο

Ένα από τα συναρπαστικά πράγματα με την εξέλιξη της τηλεοπτικής σειράς είναι το πώς -λόγω της φύσης του μέσου- αντανακλά παράλληλα και την εξέλιξη της ίδιας της επικοινωνίας με ένα μοναδικά άμεσο τροπο. Το πόσο γρήγορα μπορούμε να συζητήσουμε για μια εξέλιξη, το πόσοι άνθρωποι εμπλέκονται στη συζήτηση, ακόμα και το πού και υπό ποιες συνθήκες συμβαίνει η ίδια η συζήτηση- όλα αυτά είναι παράγοντες που καθώς αλλάζουν οι δεκαετίες και οι τεχνολογίες, μεταβάλλονται διαρκώς.

Τηλεοπτικά φαινόμενα πάντοτε είχαμε, αλλά σαν το “Game of Thrones” ούτε υπήρξαν ποτέ, ούτε θα υπάρξουν ξανά. Και το ίδιο ισχύει και για προκατόχους σαν το “Lost”.

Τι ορίζει όμως ένα μαζικό τηλεοπτικό φαινόμενο έτσι όπως χρησιμοποιείται σε αυτή τη συζήτηση; Για κάθε γενικά εμφανίζονται πολλές καθοριστικές σειρές που μπορεί μετέπειτα να αποτελούν σημείο αναφοράς, όμως κάθε περίοδος έχει πάντα το ένα, μεγάλο, κυρίαρχο, αδιαμφισβήτητο τηλεοπτικό φαινόμενο, τη σειρά βλέπουν πραγματικά πάρα πολλοί άνθρωποι (άρα δε μιλάμε ποτέ για καλτ, αγαπημένες σειρές λίγων παθιασμένων φανς τύπου “Battlestar Galactica” ή “Community, ούτε για αγαπημένες της κριτικής σαν το “Mad Men” ή το “Wire”), κι ακόμα κι αν δεν την βλέπουν πρέπει το στίγμα της στην κουλτούρα να είναι τόσο μεγάλο που να νιώθεις σα να τη βλέπεις ούτως ή άλλως.

Πώς ήταν πάντα η επίδραση του Darth Vader ή του Ντον Κορλεόνε τόσο μεγάλη που μεγαλώνοντας όλοι μας νιώθαμε πως ξέρουμε τι είναι το “Star Wars” και ο “Νονός” ακόμα και πριν τα δούμε; Για τέτοιο πράγμα μιλάμε. Ακόμα κι ανάμεσα στις εκατοντάδες σειρές που αναλύονται μανιωδώς ανά πάσα στιγμή, υπάρχουν κάποιες τόσο μαζικές και γιγάντιες, που αφήνουν κάτι παγκόσμια αναγνωρίσιμο ως αποτύπωμα. Οι πάντες μπορούν να αναγνωρίσουν μια αναφορά “Game of Thrones” ή μια αναφορά στα μεταφυσικά μυστήρια του “Lost” ή μια αναφορά στην 6άδα διακριτών χαρακτήρων του “Friends” γιατί ακόμα κι αν κανείς δεν έβλεπε ποτέ “Friends” θα έχει καταλάβει τι είναι ο Τσάντλερ κι η Μόνικα. Μπορεί να μην έχεις δει ποτέ στη ζωή σου “Δυναστεία” αλλά η Αλέξις της Τζόαν Κόλινς είναι από τα πιο αναγνωρίσιμα πρόσωπα στην ιστορία της ποπ κουλτούρας.

ΟΙ ΠΡΟΚΑΤΟΧΟΙ

Η δύναμη ενός τέτοιου φαινομένου μπορεί να φαίνεται κι από το πώς περνούσε τα σύνορα ακόμα και εποχές που κάτι τέτοιο ήταν πολύ δύσκολο. Το “I Love Lucy”, μάλλον η καθοριστική σειρά των ‘50s, είχε για πρωταγωνίστρια τη Λουσίλ Μπολ και ακόμα και σήμερα τα ονόματα Λούσι και Ρίκι Ρικάρντο φέρουν μια κάποια αναγνωρισιμότητα. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν οι διασημότερες αμερικάνικες σειρές ήταν σόου σαν το “Andy Griffith Show” ή το “M*A*S*H” (του οποίου το φινάλε παραμένει, και θα παραμείνει για πάντα, εκ των πραγμάτων) το #1 σε θεαματικότητα επεισόδιο στην ιστορία της τηλεόρασης. Οι σειρές αυτές κουβαλούσαν θεματικές και εικονογραφία πολύ κοντά στον αμερικάνικο ψυχισμό και τους προβληματισμούς των δεκαετιών τους: στα ‘60s ο Άντι Γκρίφιθ έπαιζε τον σερίφη σε μια μικρή κοινότητα, εκπροσωπώντας μια ιδέα ‘αμερικανικότητας’ που η counterculture των ‘60s άρχισε να θέτει υπό αμφισβήτηση, ενώ στα ‘70s η στρατιωτική μαύρη κωμωδία διαδραματιζόταν μεν στη διάρκεια του πολέμου της Κορέας από το ‘50 ως το ‘53, όμως παιζόταν κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ. Συμπτωματικά ή -μάλλον- όχι, κι οι δύο αυτές σειρές έχουν στο DNA τους μια κάποια διάθεση για επιστροφή (ή παραμονή) στα ‘50s.

Καθώς η παγκόσμια διάδοση των σειρών άρχισε να γίνεται ευκολότερη και τόσο η ίδια η αμερικάνικη κουλτούρα όσο και η παγκόσμια γνώμη για τις ΗΠΑ μεταστρέφεται δραματικά μετά τα ‘70s, είναι συνεπές πως έξαφνα αρχίζουμε να βλέπουμε ως κυρίαρχα τηλεοπτικά φαινόμενα, δύο ακραίας υπερβολής σαπουνόπερες που μετατρέπουν την Αμερική σε camp καρτούν. Το “Ντάλας” και η “Δυναστεία” είχαν παρόμοιες πορείες στα ‘80s, με θεαματικότητες που ξεκίνησαν από τα ψηλά 10άρια φτάνοντας ως 25+ εκατομμύρια στο αποκορύφωμά τους και στο #1 της τηλεθέασης, κι αυτό μόνο στην Αμερική. Οι δύο αυτές σειρές κατάφεραν να ταξιδέψουν παγκόσμια, οι ήρωές του γίναν εξώφυλλα σε κάθε είδους περιοδικά, η Αλέξις έγινε camp icon, οι ειδήσεις μιλούσαν για το θρυλικό cliffhanger του πυροβολισμού του Τζέι Αρ.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο που αυτές οι σαπουνόπερες, μίλια μακριά από τον σαφώς πιο ήπιο ή μαύρα ενδοσκοπικό τόνο των προκατόχων τους, φώναζαν στο μεγάφωνο για την Αμερική των φανταχτερά νεόπλουτων οικογενειών και για ερωτικές ίντριγκες και πάσης φύσεως δολοπλοκίες με φόντο τη μεγάλη ανήθικη πετρελαιοβιομηχανία. Η Αμερική ήταν ένα μεγάλο καρτούν κι όλος ο κόσμος δε μπορούσε να σταματήσει να κοιτάει.

H περίοδος των σίτκομ επέστρεψε με το “Seinfeld” στα τέλη των ‘80s (διάσημα, “ένα σόου για το τίποτα”) και φυσικά με τα “Φιλαράκια”, μάλλον το μεγαλύτερο παγκόσμιο χιτ της αμερικάνικης τηλεόρασης ως εκείνο το σημείο. Μετά την πτώση του Τείχους και ενώ η Δύση ζούσε σε μια πλαστή οικονομική ευημερία, φαινόταν πως ίσως να μη χρειαστούμε ποτέ ξανά την πολιτική. Όλα είχαν λυθεί! Αυτές -θέλαμε να- ήταν οι ζωές μας.

Το “Lost” ήρθε στα μέσα των ‘00s να εκφράσει όμως δύο πράγματα. Πρώτον, την αγωνία για το γύρισμα της χιλιετίας, όταν οι βεβαιότητες άρχισαν να καταρρέουν η μία μετά την άλλη. Φυσικά ένα σόου γεμάτο μυστήρια άρρηκτα συνδεδεμένα με τις εμπειρίες ενός εντυπωσιακά παγκόσμιου καστ χαρακτήρων θα κέρδιζε το ενδιαφέρον της Αμερικής και όλου του πλανήτη. Το “guys, where are we?” από το φινάλε του πιλότου θα μπορούσε να εκφράζει μια παγκόσμια απορία καθώς με μια μίξη έκπληξης και ενδιαφέροντος συνειδητοποιούσαμε πως ναι, το 2000 πέρασε, το μέλλον είναι εδώ, αλλά δε μοιάζει με όσα μας είχαν υποσχεθεί μισό αιώνα πριν.

Δεύτερον, το νέο δεδομένο της άμεσης παγκόσμιας σύνδεσης χάρη στις μεγάλες ταχύτητες του ίντερνετ σήμαινε πως πλέον δε θα περιμέναμε τους τυπωμένους τηλεοπτικούς οδηγούς της επόμενης βδομάδας για να δούμε να συζητιέται κάποια ανατροπή του περασμένου επεισοδίου. Η σειρά-φαινόμενο πάνω στη γέννηση των DSL συνδέσεων θα ήταν εκείνη που θα έσπρωχνε τον κόσμο να συνδεθεί (κι άλλο), να αναλύσει πλάνα, να ψάξει θεωρίες. Το “Lost” ήταν ένα παγκόσμιο αίνιγμα, με χαρακτήρες προερχόμενους από κάθε γωνιά του πλανήτη, που μίλησε στο είναι ανθρώπων -ταιριαστά- σε όλο τον πλανήτη.

ΓΙΑΤΙ “GAME OF THRONES”;

Χάρη στη μετάβαση του “Lost” και των εν γένει αβέβαιων ‘00s, τα ‘10s του “Game of Thrones” βγάζουν απόλυτο νόημα. Ο κόσμος άρχισε να ξανασχηματίζεται πολιτικά, κι αυτό που αντικρύσαμε ήταν σκληρό. Το τέλειο μέλλον δε θα ερχόταν ποτέ. Όπως και με το “Lost”, η Αμερικάνικη τηλεόραση πλέον εξάγει ένα τηλεοπτικό προϊόν που δεν διαθέτει τίποτα διακριτά αμερικάνικο στην εικονογραφία του ή στην καρδιά του. Για πρώτη φορά, εξάγει κάτι πλέον που ως κύριο χαρακτηριστικό του έχει την πολιτική ίντριγκα.

Η μέινστριμ επιτυχία του “Lost”, οι οσκαρικοί θρίαμβοι του “Lord of the Rings” και η μετέπειτα άνοδος των κινηματογραφικών και τηλεοπτικών υπερηρώων είχαν προετοιμάσει πλήρως το έδαφος για τη σαρωτική επιτυχία μιας fantasy σειράς ακόμα και σε ένα παντελώς mainstream κοινό, που 20 χρόνια νωρίτερα δε θα ακουμπούσε τέτοιο υλικό ούτε με σκουπόξυλο. Το “Lost” δούλεψε επειδή έντυσε (αρχικά) το sci-fi του κάτω από ένα πέπλο μυστηρίου και έμφασης στο δράμα των επιμέρους χαρακτήρων, αλλά το “Game of Thrones” ακόμα κι όσο αποκαλύπτεται περισσότερο ως fantasy, όσο μοστράρει τους δράκους και τα ζόμπι πάγου, τόσο το στάτους του ενισχύεται.

Είναι μια σειρά που επίσης μπορούσε να παίξει το ιντερνετικό παιχνίδι, έστω και με έναν περίεργο και αντιφατικό τρόπο. Η ύπαρξη των βιβλίων του Τζορτζ Ρ.Ρ. Μάρτιν σήμαινε πως για τις πρώτες 4-5 σεζόν η -απαραίτητη- ιντερνετική συζήτηση αφορούσε αναλύσεις και συζητήσεις σε σχέση με το ορίτζιναλ κείμενο, πώς η σειρά απομακρύνεται ή παραμένει πιστή και Τι Σημαίνει Αυτό. Κι όταν η σειρά προσπέρασε το κείμενο, το ίντερνετ εξερράγη γύρω από αυτήν, καθώς πλέον τα πάντα παίζουν, αναλύσεις, θεωρίες, συγκρίσεις- όλα τα παράλληλα ίντερνετ συγκεντρώθηκαν σε ένα.

Ακόμα, το “Game of Thrones” ως αγνό παιδί της πρεστίζ εποχής της τηλεόρασης, έχει κάτι που κανένας από τους προκατόχους του δεν διέθετε ποτέ: δομή αργής τηλεόρασης. Είναι μια δομή τηλεοπτικής αφήγησης πλέον πολύ συνηθισμένη, αλλά που σπάνια συναντούσες πριν το 2000. Στην παλιά τηλεόραση κάθε επεισόδιο όφειλε να βγάζει νόημα ως αυτόνομη οντότητα- ακόμα και το βασισμένο στον περίπλοκο εσωτερικό του μύθο, “Lost”, έδινε σε κάθε του επεισόδιο ένα συγκεκριμένο focus, έναν χαρακτήρα που θα δώσει στο κεφάλαιο την αίσθηση αρχής, μέσης, τέλους. Το “Game of Thrones” λειτουργεί γνωρίζοντας πως ποτέ κανείς δεν θα χρειαστεί να δει ένα αυτόνομο επεισόδιο. Κινείται αργά από τοποθεσία σε τοποθεσία, σπάνια δίνοντας σε επιμέρους επεισόδια κάποια εσωτερική νοηματική συνέπεια ή αρχή-μέση-τέλος. (Όταν το κάνει, δίνει αριστουργήματα, όπως το “Blackwater”.) Αυτό συντηρεί την ιντερνετική συζήτηση ζωντανή τόσο επειδή όλοι συνεχίζουν να μιλάνε για τα πάντα και δεν είναι ποτέ μονοθετική η κουβέντα, αλλά κι επειδή η στήριξη στις Μεγάλες Στιγμές σημαίνει πως η σειρά εκμεταλλεύεται την σύγχρονη ιντερνετική τάση προς τη σύντομη διάδοση πληροφορίας. Οι ατάκες, οι σοκαρισμένες αντιδράσεις, τα gifs, τα screenshots, είναι οι νέες θεωρίες. Το “Game of Thrones” έχει και τα gifs, και τα σοκ, και τις θεωρίες.

Όσο για την ίδια της την καρδιά, η σειρά μιλά σε ένα παγκόσμιο πολιτικοκοινωνικό άγχος, ζώντας και αναπνέοντας σε έναν κόσμο αρκετά μακρινό αλλά και αρκετά κοντινό στον δικό μας ώστε οι ηθικές αναλογίες να μοιάζουν αληθινές. Ξεπεσμένοι βασιλιάδες, πολιτικοί που συντηρούν δύναμη με κάθε κόστος, το άγχος των συνόρων, η διαφθορά της πρωτεύουσας, οι παλιές δοξασίες που επιστρέφουν με τρόπο είτε θρυλικό είτε τρομακτικό, οι διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους γυναίκες ηρωίδες επιβιώνουν σε μια σκληρή πατριαρχική κόλαση- τα πάντα στο Γουέστερος αντηχούν σε κάτι αληθινό και σημερινό. Όλοι οι μεγάλοι χαρακτήρες διαθέτουν στις τακτικές εξουσίας τους κάποια πτυχή σύγχρονης πολιτικής ιδεολογίας, εξ ου και το σόου αναλύεται ακόμα και σε πανεπιστήμια με πολιτικούς όρους.

Και σαπουνόπερα, και δράκοι, και πολιτική ίντριγκα, και συναρπαστικοί απολύτως διακριτικοί μεταξύ τους κεντρικοί χαρακτήρες (ειρωνικά, μιας και στην αρχή ένα συχνό παράπονο ήταν πως τους μπερδεύουμε όλους μεταξύ τους), και διαρκής επιθυμία για θεωρίες και αναγνώσεις επί αναγνώσεων. Το “Game of Thrones” ήταν πάντοτε κατασκευασμένο για να καθηλώσει κάθε είδος θεατή των ‘10s, με τον ολοκληρωτικό τρόπο που μόνο ένα αγνό φαινόμενο θα μπορούσε, και καμία σειρά υπολογιστικά κατασκευασμένη για να εκμεταλλευτεί μια συγκεκριμένη κατάσταση- αυτές οι σειρές ποτέ δε γίνονται αγνά παγκόσμια φαινόμενα.

ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΓΟΥΕΣΤΕΡΟΣ, ΤΙ;

Κανείς μας δε μπορεί να προβλέψει το επόμενο μεγάλο φαινόμενο ή αν θα υπάρχει καν ένα τέτοιο. Φυσικά θα υπάρξουν πολλές σειρές που θα πουληθούν στη δύναμη του “Game of Thrones”, όπως υπήρξαν αμέτρητες που πουλήθηκαν στη δύναμη του “Lost” ή πιο πριν των “Friends”, κλπ. Πολλές από αυτές θα γίνουν επιτυχίες, πολλές θα είναι καλές, αλλά καμία δε θα γίνει το ένα μεγάλο παγκόσμιο φαινόμενο.

Στην πραγματικότητα, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς μπορεί να μοιάζει κάτι τέτοιο σήμερα. Χάρη στην επικράτηση του Netflix και του strreaming μοντέλου, οι σειρές πλέον καταναλώνονται κατά βάση σε πακέτα σεζόν, με κάθε κομμάτι θεατών να βλέπει τα δικά του αγαπημένα. Το Netflix όχι μόνο δεν προσφέρει την ίδια κεντρική σελίδα επιλογών στους πάντες, αλλά ακόμα και τις ίδιες σειρές τις δείχνει με διαφορετικές εικόνες-εξώφυλλα (και, εσχάτως, με διαφορετική σειρά επεισοδίων!) ώστε να ταιριάζουν περισσότερο ατομικά στον κάθε θεατή. Πώς θα μπορέσουν ξανά όλοι να βλέπουν μαζί το ίδιο πράγμα, και μάλιστα κατ’εξακολούθηση, κάτι για το οποίο το streaming μοντέλο αδιαφορεί; Ναι, όλοι μιλάνε για το “Stranger Things” όταν φτάνει η πρεμιέρα της νέας σεζόν του, αλλά για τους επόμενους 10 μήνες είναι σα να μην έχει υπάρξει ποτέ.

Μπορεί μια οργανική παγκόσμια επιτυχία σαν το “Casa de Papel” να είναι το επόμενο Αδιαμφισβήτητα Τεράστιο Πράγμα; Η 3η σεζόν φτάνει φέτος το καλοκαίρι, σε έναν κόσμο μετά το τέλος του “Game of Thrones”. Ποια θα είναι αντίδραση, και πόσο θα διαρκέσει εφόσον δε θα υπάρχει η τεχνητή ανάγκη για εβδομαδιαίες επιστροφές στον κόσμο της σειράς; Ή της όποιας επόμενης μεγάλης σειράς;

Θα είμαστε εδώ για να το ανακαλύψουμε, καθώς και ό,τι έρθει μετά. Για την ώρα, το “Game of Thrones” είναι έτοιμο για τον πανάξιο τελευταίο γύρο του θριάμβου του.

*Η τελευταία σεζόν του “Game of Thrones” κάνει πρεμιέρα στις 14 Απριλίου στα κανάλια Novacinema και τα επεισόδια θα είναι διαθέσιμα μέσω την υπηρεσιών Nova On Demand και Nova Go.