Το “άγνωστο” ενεργό ρήγμα του Ωρωπού που “κοιμάται” εδώ και 80 χρόνια

Μεσημέρι Παρασκευής 19 Ιουλίου 2019 και τα 5,2 Ρίχτερ ταρακουνούν το λεκανοπέδιο της Αττικής. Σεισμός μετρίου μεγέθους για τους επιστήμονες αλλά η δόνηση είναι τόσο αισθητή που δεν αργεί να ξυπνήσει τις μνήμες του 1999 και τις καταστροφικές συνέπειες του φονικού σεισμού της Πάρνηθας. Ευτυχώς αυτή τη φορά πήγαν όλα καλά. Οι κατασκευές πια έχουν γίνει καλύτερες, οι προδιαγραφές έχουν γίνει αυστηρές και πλέον η Αττική αντέχει “με ευκολία” -εξαιρουμένων παλαιών εγκαταλελειμμένων σπιτιών- τέτοιες δονήσεις. Οι σεισμολόγοι συμφωνούν πώς τα επίκεντρα των δύο σεισμών δεν απέχουν μεταξύ τους, άρα έχουν ένα κοινό: σχετίζονται και τα δύο με το ρήγμα της Φυλής που “πολιορκεί” από τα βόρεια την Αθήνα.

Αυτό το ρήγμα τραβά δικαίως το ενδιαφέρον πολιτών και επιστημονικής κοινότητας. Δεν είναι όμως το μόνο που πρέπει να μας απασχολεί. Και ας ξεκαθαρίσουμε κάτι όχι να μας τρομοκρατεί, αλλά να μας απασχολεί ώστε να μελετούμε, να προφυλασσόμαστε, να προετοιμαζόμαστε έναντι υπαρκτών κινδύνων. Άλλωστε χωρίς γνώση και προετοιμασία το μόνο που θα καταφέρουμε κάθε μεγάλη φυσική καταστροφή (σεισμοί, πλημμύρες, φωτιές) απλά να μετράμε θύματα και κατεστραμμένες υποδομές. “Αν δεν πληροφορούσαμε θα προσφέραμε κακή υπηρεσία. Είναι κοινωνική ευθύνη των επιστημόνων” μας λέει ο επιστημονικός συνεργάτης της ΕΕ και της Unesco και μέλος της Επιτροπής Εκτίμησης Σεισμικού Κινδύνου του ΟΑΣΠ, καθηγητής Γεράσιμος Παπαδόπουλος. Με την πολύτιμη βοήθειά του θα δούμε τα ρήγματα που διέρχονται την Αττική και τι συμβαίνει κυρίως με την περιοχή του Ωρωπού που στο παρελθόν έχει παρουσιάσει αξιοσημείωτη δραστηριότητα.

Οι σεισμικές εστίες που απειλούν την Αττική εντοπίζονται κυρίως στη μεγάλη ζώνη ρηγμάτων που ξεκινά από τον ανατολικό Κορινθιακό κόλπο (ρήγμα Αλκυονίδων) και κατευθύνεται προς τα ανατολικά μέχρι τον νότιο Ευβοϊκό κόλπο. Η ζώνη αυτή περνά από τις Ερυθρές, τη Θήβα, τον Αυλώνα και καταλήγει στον Ωρωπό. Στη ζώνη αυτή έγιναν μεγάλοι και πολύνεκροι σεισμοί στο παρελθόν, π.χ. το 1858, 1928, 1981 στην Κορινθία και αν. Κορινθιακό, το 1853, 1893 και 1914 στην περιοχή της Θήβας.

Η περίπτωση του Ωρωπού

Το ρήγμα αυτό μήκους 60 χιλιομέτρων καταλήγει στην περιοχή του Ωρωπού. Δύο συγκεκριμένες σεισμικές δονήσεις έχουν ένα παραπάνω ενδιαφέρον, με την πρώτη να συμβαίνει το μακρινό 1785. “Η εκτίμηση που έχουμε γι’ αυτό το σεισμό είναι πώς υπολογίζεται γύρω στους 6 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ. Είναι ένας υπολογισμός σαφώς κατ’ εκτίμηση και με μεγάλο σφάλμα καθώς εκείνη την εποχή τα όργανα μέτρησης, η τεχνολογία και η μεθοδολογία διαφέρουν σε σχέση με σήμερα” εξηγεί ο κ.Παπαδόπουλος.

Για τον δεύτερο ισχυρό σεισμό της περιοχής γνωρίζουμε σαφώς περισσότερα γιατί έγινε το 1938, δηλαδή 81 χρόνια πριν. “Η περιοχή του Ωρωπού επλήγη από ισχυρό σεισμό μεγέθους 6 στην κλίμακα Richter στις 20 Ιουλίου του 1938. Από το σεισμό αυτό καταστράφηκαν δημόσια κτίρια, φυλακές και πολλές κατοικίες στον Ωρωπό και τρία χωρία. Σκοτώθηκαν 18 άνθρωποι, οι τραυματίες ξεπέρασαν τους 100 και οι άστεγοι τους 8000. Ο σεισμός προκάλεσε πολλές εδαφικές αστοχίες, όπως κατολισθήσεις και ρωγμές στο έδαφος. Η σιδηροδρομική γραμμή κοντά στη Μαλακάσα εβλάβη και διακόπηκε η συγκοινωνία. Ρωγμές σε σπίτια παρατηρήθηκαν μέχρι το Καπανδρίτι και την Ερέτρια. Στις 27 Ιουλίου του 1938 έγινε ισχυρός μετασεισμός με μέγεθος 5 Ρίχτερ” σημειώνει ο κ.Παπαδόπουλος.

Τα ιστορικά στοιχεία είναι σαφώς ενδιαφέροντα πώς όμως μπορούν να αξιοποιηθούν; “Δεν υπάρχει επισταμένη παρακολούθηση της συγκεκριμένης περιοχής σήμερα, διότι οι 150 μόνιμοι σεισμογραφικοί σταθμοί που διαθέτουμε είναι αδύνατον να καλύψουν όλη την επικράτεια. Σαφώς στη συγκεκριμένη περιοχή του Ωρωπού αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι υπάρχει μία μικροσεισμική δραστηριότητα όπως σε κάθε ρήγμα. Θα ήταν χρήσιμη μια λεπτομερής παρακολούθηση, ωστόσο αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κάποιος ειδικός λόγος να εγκαταστήσουμε εκεί φορητά μηχανήματα” μας απαντά ο κ.Παπαδόπουλος και η ερώτηση πρέπει να γίνει πιο σαφής.

Υπάρχει περίπτωση να γίνει μεγάλος σεισμός στην περιοχή; “Πρέπει να σημειώσουμε πώς για κάθε ρήγμα ο σεισμικός κύκλος δεν είναι ίδιος. Μπορούμε να υπολογίζουμε με επιφύλαξη το μήκος του σεισμικού κύκλου αλλά τα στοιχεία που έχουμε δεν είναι ακριβή. Άρα δεν είναι εύκολο να απαντήσουμε. Βέβαια, πρόκειται για ένα ενεργό ρήγμα και τα 6 Ρίχτερ είναι το ελάχιστο μέγεθος που μπορεί να δώσει η περιοχή. Άρα κάποτε, όταν το ρήγμα ενεργοποιηθεί , αναμένουμε παρόμοιο ή και μεγαλύτερο μέγεθος. Αυτό μπορούμε να το πούμε με ασφάλεια”.

“Ο σεισμός του 1999 ήταν ένας σεισμός μετρίου μεγέθους είδαμε όμως τις συνέπειες που είχε. Αυτό σημαίνει πώς η Αττική είναι εκτεθειμένη γιατί στη Αττική βρίσκεται ο μισός πληθυσμός της χώρας και η οικονομική δραστηριότητα. Αν και από τότε υπήρξε βελτίωση των υποδομών, αυστηρότερες προδιαγραφές και μεγαλύτερη δυνατότητα σωστικών μέσων, εμείς οφείλουμε να προσδιορίζουμε τους κινδύνους μακριά από την κινδυνολογία. Ένας σεισμός είναι μία εστία που μας καθοδηγεί και οφείλουμε να εξετάζουμε τους σεισμούς όχι μεμονωμένα και την περίπτωση της Αττικής να τη δούμε συνολικά ώστε να υπάρχει σωστή ενημέρωση και προετοιμασία” καταλήγει ο κ.Παπαδόπουλος.