Ανάμεσα στον Τραμπ και τα καρτέλ του Μεξικού

Η γραμματέας του δικαστηρίου στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια κατεβαίνει από την έδρα, κρατώντας δύο παιδικά κουκλάκια. Τα δίνει στο μωρό που βρίσκεται στο εδώλιο. Το ύφος της είναι βλοσυρό. Μοιάζει απλώς να θέλει ξεφορτωθεί το συνεχόμενο κλάμα του μωρού. Τα κουκλάκια φαίνεται ότι βρίσκονται μόνιμα στο δικαστήριο για αυτές τις περιπτώσεις, οι οποίες δεν είναι σπάνιες.

Η μητέρα και ο πατέρας του μωρού, περίπου 20 χρονών, το κρατούν αγκαλιά και ταυτόχρονα προσπαθούν να πείσουν το δικαστήριο ότι δικαιούνται άσυλο στις ΗΠΑ. Ξέρουν ότι οι πιθανότητες να το καταφέρουν είναι ελάχιστες, όμως είναι η στιγμή που, αφού έφυγαν από την πατρίδα τους, το Ελ Σαλβαδόρ και διέσχισαν την Γουατεμάλα και το Μεξικό, έχουν επιτέλους φτάσει ενώπιον της αμερικανικής δικαιοσύνης. Δεν έχουν δικηγόρο, συνεπώς πρέπει να διατηρήσουν την συγκέντρωσή τους για να παραθέσουν τα επιχειρήματά τους και ταυτόχρονα να καθησυχάζουν το μωρό τους.

Η πολιτική «Remain in Mexico» που έχει εφαρμόσει ο Ντόναλντ Τραμπ, τους ανάγκασε, όπως και περίπου 50.000 ακόμη ανθρώπους από τις χώρες τις κεντρικής Αμερικής, να παραμείνουν για μήνες στην επικίνδυνη μεξικάνικη πλευρά των συνόρων, περιμένοντας να κληθούν από το δικαστήριο για να καταθέσουν την αίτηση ασύλου και να εξεταστεί η περίπτωσή τους.

Τα Πρωτόκολλα Προστασίας Μεταναστών (MPP) όπως ονομάζεται επίσημα η αμερικάνικη πολιτική που εφαρμόζεται από τις αρχές του 2019, προβλέπει πως όσοι ζητούν άσυλο στα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικό δεν θα έχουν την ευκαιρία να εισέλθουν στη χώρα. Αφού φτάνουν στα σύνορα, καταγράφονται από την Αστυνομία, παίρνουν σειρά προτεραιότητας και στη συνέχεια παραμένουν στην μεξικάνικη πλευρά για μήνες, μέχρι να ειδοποιηθούν ώστε να κατατεθεί και να εξεταστεί η αίτησή τους.

Από τις 21 ως τις 27 Οκτωβρίου του 2019, το αμερικανικό τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας, οργάνωσε μια αποστολή με σκοπό να εξετάσει τις συνέπειες της πολιτικής που εφαρμόζεται για δέκα μήνες. Μαζί με την επικεφαλής της Διεθνούς Αμνηστίας στις ΗΠΑ, Μάργκαρετ Χουάνγκ, στην αποστολή βρίσκονταν ο ομόλογός της από την Ελλάδα, Γαβριήλ Σακελλαρίδης και οι διευθυντές της Αμνηστίας από το Μεξικό, το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά και την Κένυα. Η εξαμελής ομάδα επισκέφθηκε δύο συνοριακά σημεία. Το πρώτο ήταν το δυτικότερο σύνορο, στο Σαν Nτιέγκο της Καλιφόρνια που συνορεύει με την Τιχουάνα από την πλευρά του Μεξικό. Το δεύτερο ήταν στα ανατολικά, το Μπράουνσβιλ που συνορεύει με το Ματαμόρος. Στη συνέχεια, συναντήθηκε στο Σαν Ντιέγκο με τον πρόξενο του Μεξικό, ο οποίος είπε πως η χώρα προσπαθεί να βρει τρόπο να αντιμετωπίσει το ζήτημα, ενώ στο Μπράουνσβιλ έγινε συνάντηση και με τον Τζόναθαν Χέιγες, διευθυντή της υπηρεσίας Επανεγκατάστασης Προσφύγων, στον οποίο τα μέλη της αποστολής, διαμαρτυρήθηκαν για τα κέντρα κράτησης ανηλίκων που βρίσκονται στο αμερικάνικο έδαφος.

«Η πολιτική των ΗΠΑ είναι ανάλογη με αυτή που προσπαθεί να δημιουργήσει η Ευρώπη. Έχει φτιάξει μια “μπροστινή αυλή” στο Μεξικό, όπως η Ευρώπη προσπαθεί να κάνει κάτι αντίστοιχο στην Τουρκία και τη Λιβύη» λέει στο News 247 ο Γαβριήλ Σακελλαρίδης ο οποίος τονίζει πως η πολιτική που εφαρμόζεται στα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικό, καταπατά όλα τα δικαιώματα των προσφύγων παραβαίνοντας οποιαδήποτε έννοια μεταναστευτικού και προσφυγικού δικαίου. «Μιλώντας με τους αιτούντες άσυλο, έκανα διαρκώς τις αναγωγές. Ένιωθα πως βρίσκομαι στην Μόρια και ακούω τις ίδιες ιστορίες προσφυγιάς αλλά στην ισπανική γλώσσα. Άνθρωποι που προσπαθούν να ξεφύγουν από βίαιες περιοχές της κεντρικής Αμερικής αναζητώντας ασφαλείς συνθήκες ζωής για αυτούς και τις οικογένειές τους» συμπληρώνει. «Ωστόσο, ενώ στην Ελλάδα οι αριθμοί είναι μεγαλύτεροι και η κατάσταση είναι τραγική στα νησιά, η βασική διαφορά είναι πως στα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικό, ο κίνδυνος για τη ζωή των αιτούντων άσυλο είναι πολύ μεγάλος λόγω των καρτέλ. Εκεί εκατοντάδες άνθρωποι χάνονται από το “οπτικό μας πεδίο”. Είναι πλήρως παραδομένοι στις διαθέσεις των καρτέλ».

Προσπαθώντας να γλιτώσουν από τα καρτέλ

«Δεν θέλουμε να ξαναγυρίσουμε στο Μεξικό. Χθες μας απήγαγαν στο Νουέβο Λαρέδο (πόλη στο Μεξικό)» αφηγήθηκε μια οικογένεια από τη Νικαράγουα στους ανθρώπους της Διεθνούς Αμνηστίας. «Καθώς ερχόμασταν, μια ομάδα ανθρώπων μας άρπαξε και μας ρωτούσε πληροφορίες για εμάς. Μας παράτησαν αργότερα στο κέντρο της πόλης όταν κατάλαβαν ότι δεν είχαμε χρήματα». Η οικογένεια επιβίωνε για δύο μήνες χάρη στα χρήματα που τους έστελνε μια αλληλέγγυα οικογένεια αμερικανών, από αυτές που βοηθούν με δική τους πρωτοβουλία τους αιτούντες άσυλο στα σύνορα.

Ένα ποσοστό της τάξης του 70% από όσους μίλησαν με την αποστολή της Διεθνούς Αμνηστίας, είχαν να διηγηθούν μια ιστορία απαγωγής ή απειλής στην μεξικάνικη πλευρά των συνόρων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΜΚΟ, Human Rights First, μόνο τον Οκτώβριο υπήρξαν περισσότερες από 340 αναφορές για βιασμούς, απαγωγές, βασανιστήρια και άλλες επιθέσεις εναντίον αιτούντων άσυλο που επεστράφησαν στο Μεξικό.

Τα καρτέλ διαφεντεύουν την περιοχή κοντά στα σύνορα. Τα τελευταία χρόνια, έχοντας αντιληφθεί τα κέρδη που μπορούν να έχουν από τους πρόσφυγες που φτάνουν στα συνοριακά σημεία, εκμεταλλεύονται την κατάσταση.

Η δράση τους είναι πολύπλευρη. Συχνά απαγάγουν αιτούντες άσυλο προσπαθώντας να αποσπάσουν χρήματα από τους ίδιους ή από τις οικογένειές τους, από τις οποίες ζητούν λύτρα για να τους επιστρέψουν. Άλλοτε, πραγματοποιώντας επιθέσεις στους άτυπους καταυλισμούς και τα καταφύγια που περιμένουν οι αιτούντες άσυλο, παίρνουν νεαρές κοπέλες και τις εκδίδουν αποκομίζοντας χρήματα. Σε άλλες περιπτώσεις, εκμεταλλευόμενοι την ανέχεια όσων έχουν φτάσει στα σύνορα, τους εμπλέκουν στα κυκλώματα ναρκωτικών υποσχόμενοι να τους δώσουν ένα μεροκάματο. Τέλος, έναντι αδρής αμοιβής υπόσχονται πως μπορούν να περάσουν τους πρόσφυγες μέσα στις ΗΠΑ παράνομα, λειτουργώντας ως διακινητές, εκμεταλλευόμενοι πως η αμερικάνικη πολιτική δίνει σε ελάχιστους πλέον την ευκαιρία να πάρουν άσυλο.

Συνεπώς, οι επιστροφές αιτούντων στο Μεξικάνικο έδαφος, τους καθιστά απολύτως ευάλωτους απέναντι στα διάφορα καρτέλ, ενώ είναι χαρακτηριστική η έλλειψη στοιχείων για το που βρίσκεται μεγάλος αριθμός των ανθρώπων που τελικά επεστράφησαν στο Μεξικό, αφού τα ίχνη τους έχουν χαθεί.

Καταφύγια και ανοργάνωτοι καταυλισμοί

Με την κυβέρνηση του Μεξικό να μην έχει αναλάβει πρωτοβουλίες για την διαχείριση του πληθυσμού που παραμένει στα σύνορα, οι συνθήκες διαβίωσης είναι ανοργάνωτες και βασίζονται σε εθελοντικές πρωτοβουλίες. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, βασικός χρηματοδότης της οποίας είναι η αμερικανική κυβέρνηση, έχει μεν παρουσία, η οποία όμως είναι μάλλον ισχνή, καθώς δεν έχει αναλάβει την δημιουργία οργανωμένων καταυλισμών, ενώ η UNICEF βρίσκεται επίσης στην περιοχή.

Ο μεγαλύτερος αριθμός των αιτούντων άσυλο που βρίσκονται στα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικό, προέρχεται από το βόρειο τρίγωνο της κεντρικής Αμερικής, δηλαδή την Γουατεμάλα, το Ελ Σαλβαδόρ και την Ονδούρα. Εκτός αυτών, αρκετοί προέρχονται από την Κούβα, τη Βενεζουέλα αλλά και χώρες της Αφρικής, όπως το Καμερούν.

Στην Τιχουάνα (Μεξικό), αρκετοί αιτούντες άσυλο φιλοξενούνται σε καταφύγια που έχουν δημιουργήσει κοινότητες καθολικών. Εκεί γίνεται προσπάθεια να εξυπηρετούνται οι βασικές τους ανάγκες, όπως ο ύπνος, η υποτυπώδης ιατρική περίθαλψη, η διατροφή και η καθαριότητα. Βασίζονται είτε σε φιλαθρωπίες, είτε σε χρήματα από την επίσημη καθολική εκκλησία. Αυτά τα καταφύγια ωστόσο φιλοξενούν συνήθως 100 με 200 ανθρώπους το καθένα, ενώ στην περιοχή δρα το “Cartel de Tijuana”, το οποίο στο παρελθόν έχει χαρακτηριστεί ένα από τα πιο βίαια του Μεξικό.

Από την άλλη πλευρά, στο Ματαμόρος (Μεξικό), στο ανατολικό άκρο της συνοριακής γραμμής, το οποίο χωρίζεται με το Μπράουνσβιλ (ΗΠΑ) από το ποτάμι Ρίο Γκράντε, πλάτους λίγων μέτρων, δεν υπάρχουν καταφύγια. Έτσι, οι αιτούντες άσυλο έχουν δημιουργήσει έναν άτυπο καταυλισμό με σκηνές, δίπλα στο ποτάμι, στον οποίο διαμένουν περίπου 1.500 άτομα. Περίπου ο μισός πληθυσμός είναι ανήλικοι, ενώ για τις βασικές τους ανάγκες υπάρχουν μόλις πέντε χημικές τουαλέτες. Όσο για την καθαριότητα, οι αιτούντες άσυλο κάνουν μπάνιο μέσα σε σκηνές κάμπινγκ. Τον έλεγχο της περιοχής έχει το “Cartel del Golfo”, ένα από τα παλιότερα στο Μεξικό, αφού ξεκίνησε τη δράση του το 1930.

«Είναι εντυπωσιακή η προσφορά αμερικανών εθελοντών, που με αυταπάρνηση και αψηφώντας τον κίνδυνο του καρτέλ, περνούν καθημερινά τα σύνορα και φτάνουν στο Ματαμόρος για να βοηθήσουν όπως μπορούν τους αιτούντες άσυλο» λέει ο διευθυντής του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, Γαβριήλ Σακελλαρίδης. «Άνθρωποι που προσφέρουν υποτυπώδεις ιατρικές υπηρεσίες, με θερμόμετρα και στηθοσκόπια. Ένα ζευγάρι 60ρηδων παιδιάτρων είχε εγκατασταθεί σε μια τέντα και εξέταζε παιδιά. Ένα άλλο ζευγάρι, επίσης γιατρών, από το Σικάγο έκαναν το ίδιο. Κι όλα αυτά ενώ στο ποτάμι κάθε δύο με τρεις μέρες μπορείς να δεις να περνούν ακέφαλα πτώματα ανθρώπων που δεν κατάφεραν να ξεφύγουν από τις εγκληματικές συμμορίες».

Οι οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην περιοχή είναι λίγες και κατά βάση δεν πρόκειται για μεγάλες ΜΚΟ αλλά για μικρότερες πρωτοβουλίες. Μια τέτοια είναι η «Team Brownsville» που δημιουργήθηκε το 2018 από εθελοντές εκπαιδευτικούς και προσφέρει γεύματα στη γέφυρα στους αιτούντες άσυλο στα σύνορα, ενώ πραγματοποιεί μαθήματα για τα παιδιά και προσπαθεί να βοηθήσει στην εξεύρεση νομικής βοήθειας, για την στιγμή που οι πρόσφυγες θα κληθούν επιτέλους από το αμερικανικό δικαστήριο για να κάνουν την αίτηση ασύλου και να εκδικαστεί η υπόθεσή τους. Ανάλογο είναι και το «South Texas Civil Rights Projects» που αποτελείται από νομικούς, οι οποίοι μάλιστα πρόσφατα κατάφεραν να κερδίσουν μια αίτηση ασύλου, κωφάλαλης γυναίκας από τη Γουατεμάλα.

Δικαστήρια χωρίς υπεράσπιση και με τηλεδιάσκεψη

Ωστόσο, μόλις το 2% περίπου των αιτούντων καταφέρνει να βρει δικηγόρο. Η λίστα της δωρεάν νομικής βοήθειας που παρέχει το αμερικάνικο κράτος και εθελοντές, περιλαμβάνει λίγους, αναλογικά με τους αιτούντες, δικηγόρους, αρκετοί εκ των οποίων όμως, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των προσφύγων στην Διεθνή Αμνηστία, δεν απαντούν καν στα τηλεφωνήματα. Ελάχιστοι είναι αυτοί που τελικά καταφέρνουν τελικά να πάρουν άσυλο.

Ο τρόπος εξέτασης των αιτημάτων δεν είναι ίδιος σε όλα τα δικαστήρια. Στο Σαν Ντιέγκο, που συνορεύει με την Τιχουάνα, οι αιτούντες παρίστανται στην αίθουσα των δικαστηρίων και απαντούν στις ερωτήσεις της έδρας. Συνήθως οι πρώτη φορά της εκδίκασης οδηγεί σε αναβολή, που σημαίνει αναμονή μερικών ακόμη μηνών στην πλευρά του Μεξικό. Οι ερωτήσεις τις έδρας είναι ίδιες. “Έχετε πάρει τη λίστα με την δωρεάν νομική βοήθεια;”, “Θέλετε να υπερασπιστείτε εσείς τον εαυτό σας;”, “Έχετε οικογένεια στις ΗΠΑ;”, “Είστε υπό απειλή στην χώρα σας;”, “Μπορείτε να το αποδείξετε με έγγραφα;”

Στις υποθέσεις που εξετάζονται στο Μπράουνσβλ ωστόσο, τα δικαστήρια είναι άδεια. Μπροστά στην έδρα υπάρχει μια οθόνη η οποία είναι συνδεδεμένη με μια μεγάλη τέντα που έχει στηθεί στην αμερικανική πλευρά των συνόρων, σε απόσταση περίπου 15 λεπτών με το αυτοκίνητο από το δικαστήριο. Οι αιτούντες άσυλο των οποίων η υποθέσεις εξετάζονται, συγκεντρώνονται εκεί και κάθε φορά εκείνος που έχει σειρά στέκεται μπροστά στην κάμερα και προσπαθεί να πείσει το δικαστήριο μέσω τηλεδιάσκεψης. «Η διαδικασία γίνεται απάνθρωπη. Πρόκειται έτσι κι αλλιώς για ανθρώπους που προέρχονται από περιοχές με τεράστια ποσοστά αναλφαβητισμού, ενώ πολλοί από αυτούς δεν μπορούν να συνεννοηθούν με τους μεταφραστές που μεταφράζουν στα ισπανικά, καθώς οι ίδιοι μιλούν γλώσσες ιθαγενών της κεντρικής Αμερικής» εξηγεί ο Γαβριήλ Σακελλαρίδης. «Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα το δικαστήριο πατάει το mute στην τηλεδιάσκεψη, ώστε να μην ακούγονται τα κλάματα των παιδιών από τις τέντες».

Η πολιτική της παραμονής στα σύνορα για τους αιτούντες άσυλο έχει αφαιρέσει τη δυνατότητα από πολύ μεγάλο αριθμό ανθρώπων να βρουν ασφαλές καταφύγιο στις ΗΠΑ, ωστόσο οι συλλήψεις στα σύνορα για το οικονομικό έτος 2019, αυξήθηκαν κατά 88%.. Με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες να συνεχίζουν να φτάνουν σε όλα τα συνοριακά σημεία των δύο χωρών, τα στοιχεία κάθε άλλο παρά αισιόδοξα είναι για την βελτίωση των συνθηκών στα σύνορα, αφού σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, τον Αύγουστο περισσότεροι από 26.000 άνθρωποι βρίσκονταν στις λίστες αναμονής, με την ελπίδα να πείσουν, συνήθως βασιζόμενοι στις δικές τους και μόνο δυνάμεις, κάποιο αμερικάνικο δικαστήριο να τους αναγνωρίσει το δικαίωμα διεθνούς προστασίας.