Η ζωή μετά το Brexit

Ναταλία Αποστολοπούλου, Ιωάννα Μπρατσιάκου

Δύο βδομάδες μετά το βρετανικό δημοψήφισμα που προκάλεσε κλυδωνισμούς σε παγκόσμιο επίπεδο επτά Έλληνες παραθέτουν τις σκέψεις τους σχετικά με την αποχώρηση της Μ. Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και περιγράφουν το κλίμα που επικρατεί στην Αγγλία τις τελευταίες ημέρες. Όλοι ανεξαιρέτως δηλώνουν έκπληκτοι με το αποτέλεσμα, άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο ψύχραιμοι, συμφωνούν ότι είναι ακόμα αρκετά νωρίς για συμπεράσματα.

Τις τελευταίες μέρες οι εξελίξεις στην πολιτική σκηνή της Μ. Βρετανίας είναι καταιγιστικές με την μια αποχώρηση εκ μέρους των εκπροσώπων του Brexit να διαδέχεται την άλλη, με πιο πρόσφατη την παραίτηση του Νάιτζελ Φάρατζ από την ηγεσία του UKIP. Το δημοψήφισμα ανέδειξε στοιχεία πολιτικού και κοινωνικού διχασμού, ενώ έχει εντείνει τους φόβους για την έξαρση των ρατσιστικών επεισοδίων στη χώρα αλλά και την άνοδο της ακροδεξιάς πανευρωπαϊκά. Ας δούμε τι έχουν να πουν γα όλα αυτά Έλληνες που βιώνουν από κοντά την μετά-Brexit μετέωρη καθημερινότητα.

Νεκτάριος Διαμαντής, 37, τραπεζικό στέλεχος

Δεν περίμενα το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος γιατί το γενικότερο κλίμα στο Λονδίνο ήταν ξεκάθαρα υπέρ του Bremain. Οι κάτοικοι του Λονδίνου άλλωστε στην πλειοψηφία τους υποστήριξαν την παραμονή στην Ε.Ε. Σήμερα το κλίμα είναι λίγο περίεργο. Ο κόσμος προσπαθεί να καταλάβει τι σημαίνει αυτή η νέα πραγματικότητα για το Ηνωμένο Βασίλειο καθώς και για κάθε έναν ξεχωριστά (επενδύσεις, αξία real estate, κλπ.). Θα περάσουν λίγα χρόνια μέχρι να καταλάβουμε όλοι τι έγινε καθώς μεγάλο μέρος του κόσμου πιστεύει πως η έξοδος ήταν ένα ατύχημα. Το Brexit σίγουρα θα μας επηρεάσει όλους. Η πολιτική αβεβαιότητα που επικρατεί, όπως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, δημιουργεί αποεπενδυτικό κλίμα και σε συνάρτηση με την οικονομική αβεβαιότητα που θα επικρατήσει όταν ενεργοποιηθεί το άρθρο 50 και μέχρι να οριστικοποιηθεί το νέο εμπορικό status quo μπορεί να οδηγήσει την οικονομία σε ύφεση. Αυτό στην ουσία σημαίνει λιγότερες δουλειές, ευκαιρίες κλπ. Προσωπικά όμως δεν σκέφτομαι διαφορετικά το μέλλον μου εδώ, δεν σκέφτομαι π.χ. να φύγω.

Πιστεύω ότι τα πράγματα θα φτιάξουν μακροπρόθεσμα. Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει τις πολιτικές και οικονομικές βάσεις να αντεπεξέλθει σε τέτοιου είδους προκλήσεις.

Μυρτώ Τυλιανάκη, 25, φοιτήτρια πολιτικών επιστημών στο Λονδίνο

Αν και όλοι υποψιαζόμασταν ότι η διαφορά μεταξύ του «Ναι» και του «Όχι» θα ήταν οριακή, θεωρούσαμε ότι θα υπερίσχυε τελικά το Remain, οπότε το αποτέλεσμα μας ξάφνιασε. Το κλίμα στο Λονδίνο αυτές τις μέρες είναι αρκετά μουδιασμένο και ο κόσμος είναι σοκαρισμένος και φοβισμένος σχετικά με το πώς θα μπορέσει να σταθεί η Αγγλία μόνη της οικονομικά και νομισματικά. Οι ψηφοφόροι του «Όχι», όμως, δε βρίσκονται κυρίως στο Λονδίνο αλλά στο βορειοδυτικό κομμάτι της Αγγλίας,το οποίο είναι αρκετά αποκομμένο από τα οφέλη που ίσως έφερε η ένταξη στην Ε.Ε., οπότε για τους ανθρώπους εκεί τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Σε κάθε περίπτωση, για τους Άγγλους συνολικά αυτό που συμβαίνει είναι πρωτόγνωρο αφού αλλάζει μετά από πάρα πολλά χρόνια ένα σκηνικό, φαινομενικής τουλάχιστον, πολιτικής σταθερότητας. Δεν νομίζω ότι έχουν ξανασυμβεί τόσο κοσμοϊστορικές αλλαγές σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα: φεύγει η χώρα από την Ε.Ε., παραιτείται ο πρωθυπουργός της, αναζητείται νέος, η Σκωτία θέλει να φύγει και αυτή, η Ιρλανδία επίσης, και ταυτόχρονα επικρατεί ένας πανικός στην αγορά και στον τραπεζικό τομέα. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος με φοβίζει αρκετά, όχι τόσο για εμένα την ίδια, αλλά γιατί αισθάνομαι ότι ο λαϊκισμός, η κινδυνολογία και ο ρατσισμός κερδίζουν ολοένα περισσότερο έδαφος τελευταία. Με φοβίζει γιατί βλέπω ότι τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αρχίσει να στρέφονται προς τον εαυτό τους και αυτό αποτελεί απειλή για ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, το οποίο αν και απέχει πλέον από αυτό που κάποτε είχε οραματιστεί ο Ντε Γκολ, είναι πιστεύω ένα δίκτυο συνεργασίας απαραίτητο σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα στους δύσκολους καιρούς που διανύουμε. Το εάν το Brexit θα επηρεάσει τη δική μου παραμονή στη χώρα δεν το γνωρίζω ακόμα, καθώς δεν μπορώ να προβλέψω ποια ακριβώς θα είναι η εξέλιξη αυτής της κατάστασης.

Αισθάνομαι ότι ο λαϊκισμός, η κινδυνολογία και ο ρατσισμός κερδίζουν περισσότερο έδαφος τελευταία. Με φοβίζει ότι τα κράτη-μέλη έχουν στρέφονται προς τον εαυτό τους γιατί αυτό αποτελεί απειλή για ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Θέλω να παραμείνω στην Αγγλία αλλά το Brexit μου έχει προκαλέσει ερωτήματα τα οποία διαφορετικά δεν θα έθετα στον εαυτό μου.

Γιώργος Παναγόπουλος,25, φοιτητής ναυτιλιακών  στο Πανεπιστήμιο του City στο Λονδίνο

Πριν το δημοψήφισμα, αν και προηγείτο το Brexit, μετά την εν ψυχρώ δολοφονία της Τζο Κοξ η ψαλίδα άρχισε να μικραίνει και να παίρνει προβάδισμα το Bremain. Ωστόσο, η πραγματικότητα ανέτρεψε τα προγνωστικά και θεωρώ ότι στην επιλογή της ψήφου έπαιξε το ρόλο του ότι υπήρξε με διαφορά μεγαλύτερη προβολή της καμπάνιας του Brexit στα Μέσα. Όλα ξεκινούν όμως, από τους χρόνια τώρα λανθασμένους χειρισμούς της ΕΕ και την αποτυχία της να αναπτύξει μια κοινή εσωτερική πολιτική. Όταν πληροφορήθηκα το αποτέλεσμα σίγουρα απογοητεύτηκα, αλλά δε θα έλεγα ότι ένιωσα φόβο. Αμέσως μετά το μούδιασμα των αγορών και τα ιστορικά χαμηλά που σημείωσε η αγγλική λίρα δημόσια πρόσωπα και πολιτικοί βγήκαν να μιλήσουν προσπαθώντας να καθησυχάσουν τον κόσμο,
όπως χαρακτηριστικά ο δήμαρχος του Λονδίνου Sadiq Khan. Από τις δηλώσεις τους, αλλά και γενικότερα, φαίνεται πως οι Άγγλοι γνωρίζουν ότι οι Ευρωπαίοι που ζούμε στο Λονδίνο είμαστε ένα βασικό γρανάζι στην οικονομία της Αγγλίας και ότι συνεισφέρουμε σημαντικά  στην ανάπτυξή της. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι οι Ευρωπαίοι που εργάζονται αυτή τη στιγμή στο Λονδίνο ανέρχονται στο ένα εκατομμύριο. Εγώ προσωπικά, έχω βάλει στόχο να δουλέψω στο Λονδίνο για μερικά χρόνια. Θέλω να ελπίζω ότι δεν θα σταθεί εμπόδιο σε αυτό η έξοδος της Μ. Βρετανίας από την Ε.Ε. και εάν χρειαστεί visa να είναι εύκολη η έκδοσή της. Σε περίπτωση που αναγκαστώ να επιστρέψω στην Ελλάδα άμεσα, η αλήθεια είναι ότι μιας και ασχολούμαι με τη ναυτιλία δεν θα ήταν κάτι το αρνητικό για την επαγγελματική μου εξέλιξη.

Φαίνεται πως οι Άγγλοι γνωρίζουν ότι οι Ευρωπαίοι που ζούμε στο Λονδίνο είμαστε ένα βασικό γρανάζι στην οικονομία της Αγγλίας και ότι συνεισφέρουμε σημαντικά  στην ανάπτυξή της.

Αυτό που επικρατεί τώρα είναι η αβεβαιότητα, αλλά θα πρέπει να “κάτσει η σκόνη” για να κρίνουμε το τελικό αποτέλεσμα του Brexit, είναι πολύ νωρίς ακόμα.

Τάσος Μπογδάνος, 54, τραπεζικός

Τον τελευταίο μήνα η περιρρέουσα ατμόσφαιρα έδινε την αίσθηση ότι το Brexit θα επικρατούσε αλλά μετά τη δολοφονία της Τζο Κοξ όλα άλλαξαν, ή τουλάχιστον έτσι ελπίζαμε από αυτά που διέρρεαν στον τύπο. Τελικά το αποτέλεσμα μας διέψευσε. Δεν γνωρίζω αν οι Άγγλοι περίμεναν το συγκεκριμένο αποτέλεσμα αλλά η πλειοψηφία αυτών που εργάζονται στο Λονδίνο πίστευαν στην επικράτηση του Bremain. Ευσεβείς πόθοι! Πολλοί λένε ότι δε θα αλλάξει τίποτα και ότι το Brexit στην πραγματικότητα δεν θα εφαρμοσθεί. Πάντως, ήδη υπάρχει η ανησυχία πως οι εργοδότες, εξαιτίας των φόβων περί ύφεσης, θα εκμεταλλευθούν αυτήν την συγκυρία σε βάρος των εργαζομένων τους (π.χ. μέσω μείωσης μισθών, αύξησης ωρών εργασίας κλπ). Ένα επιπλέον αρνητικό ενδεχόμενο που επηρεάζει και εμένα προσωπικά, καθώς αφορά τον τομέα στον οποίο δραστηριοποιούμαι, είναι η πιθανότητα αποχώρησης μεγάλων τραπεζικών ομίλων από το CITY. Αν ισχύσουν τα παραπάνω, πολύ φοβάμαι ότι σιγά σιγά θα εκλείψουν και οι λόγοι για τους οποίους αποφάσισα να αφήσω την Ελλάδα και να εργαστώ στο Λονδίνο. Το συμπέρασμα όμως είναι ότι χρειάζεται να περιμένει κανείς τουλάχιστον τις πρώτες επίσημες αντιδράσεις και εξελίξεις και μετά να αποφασίσει. Αυτοί που προβληματίζονται κυρίως για το τι πρόκειται να γίνει από εδώ και πέρα είναι οι ξένοι που εργάζονται στο Λονδίνο οι οποίοι, όμως, τηρούν στάση αναμονής προς το παρόν. Τα μόνα περιστατικά, άξια αναφοράς, που έχουν πέσει στην αντίληψή μου μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι πρώτον, ο θυμός των νεοτέρων Άγγλων προς τους γηραιότερους (οι οποίοι αποτελούν και την πλειοψηφία αυτών που ψήφισαν υπέρ της εξόδου) για την επιλογή τους η οποία δεσμεύει και όλη την νέα γενιά να ζήσει εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεύτερον, κάποια μεμονωμένα περιστατικά ρατσιστικής βίας, εναντίον Ανατολικοευρωπαίων και Ασιατών και όχι εναντίον πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Βασιλική Παραπούλη, 36, markets reporter (δημοσιογράφος)

Προσωπικά δεν περίμενα το αποτέλεσμα να είναι υπέρ του Brexit, ίσως επειδή επιθυμούσα και επιθυμώ να παραμείνει η Βρετανία στην ΕΕ. Νομίζω όμως πως και η πλειοψηφία των Άγγλων ξαφνιάστηκε, ειδικά όσοι υποστήριξαν την έξοδο δήλωναν έκπληκτοι μετά, λέγοντας πως ψήφισαν υπέρ του Brexit διότι δεν περίμεναν ότι θα μπορούσε να έρθει πρώτο. Φυσικά αυτό που ήταν μεγαλύτερη έκπληξη είναι πως ένας σεβαστός αριθμός ψηφοφόρων-έχοντας παράδειγμα μέσα από το επαγγελματικό μου περιβάλλον- επέλεξε το Brexit χωρίς καν να γνωρίζει τη σημαίνουν τα αρχικα ΕΕ. Στο Λονδίνο ακόμη όλα είναι business as usual, δεν έχει αλλάξει τίποτα. Μια μερίδα κόσμου είναι μουδιασμένοι και περιμένουν να δουν πως θα εξελιχθούν τα πράγματα. Άλλοι, κυρίως υποστηρικτές του Brexit, έχουν την πεποίθηση πως τίποτα δεν θα αλλάξει, ωστόσο ξαφνιάστηκαν από τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις σχετικά με τους Boris Johnson και Nigel Farage, κύρια πρόσωπα του Brexit. Ακούμε και διαβάζουμε για μερικά ξενοφοβικά περιστατικά, ωστόσο είναι μεμωνομένα και το Λονδίνο παραμένει η πολυπολιτισμική και «ανοιχτή» πρωτεύουσα που ηταν πάντοτε. Στην καθημερινότητά μας προς στιγμήν δεν υπάρχει καμία διαφορά, νομίζω πως οι αλλαγές θα αρχίσουν να φαίνονται μόλις ενεργοποιηθεί το άρθρο 50 και αρχίσει επισήμως η διαδικασία της εξόδου. Πιστεύω πως για τους ανθρώπους που μένουν πολλά χρόνια εδώ, έχουν τις δουλειές τους και τις οικογένειές τους δεν θα υπάρξει θέμα. Πιστεύω θα υπάρξουν ρυθμίσεις ώστε να συνεχίσουν να ζουν εδώ κανονικά-μην ξεχνάτε πως μεγάλο μέρος της Βρετανικής οικονομίας στηρίζεται σε μη Άγγλους. Φαντάζεστε τι θα γινόταν το NHS-το δικό τους ΕΣΥ-αν έπρεπε να φύγουν οι μετανάστες που δουλεύουν σε αυτό; Θα κατέρρεε περαιτέρω. Για εμένα προσωπικά και το σύζυγό μου,  επί της παρούσης σκέψη να φύγουμε δεν υπάρχει. Ωστόσο, επειδή δεν αντιμετωπίζαμε ποτέ την Αγγλία και το Λονδίνο κατ’ επέκταση ως μόνιμο τόπο διαμονής, γι’ αυτό και είμαστε πιο «ανοιχτοί» και ευέλικτοι στην ιδέα της μετακίνσης, πολύ περισσότερο αν όντως πραγματοποιηθεί το Brexit. 

Φυσικά αυτό που ήταν μεγαλύτερη έκπληξη είναι πως ένας σεβαστός αριθμός ψηφοφόρων-έχοντας παράδειγμα μέσα από το επαγγελματικό μου περιβάλλον- επέλεξε το Brexit χωρίς καν να γνωρίζει τη σημαίνουν τα αρχικα ΕΕ.

Αν όντως οι συνθήκες παραμονής εδώ δυσκολέψουν αρκετά για εμάς τότε ναι θα φύγουμε. Παρακολουθούμε τις εξελίξεις και θα φροντίσουμε να τις προλάβουμε και όχι να μας προλάβουν.

Αριστοτέλης Τσάλλιος, 36, σύμβουλος επιχειρήσεων

Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι κάτι το οποίο δεν περίμενε κανένας και δίχασε τη χώρα. Κανένας δυστυχώς δεν μπορεί να προβλέψει τι μπορεί να γίνει γιατί είναι κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά. Σίγουρα κλονίζει την οικονομία της Αγγλίας η οποία είχε βγει από την ύφεση του 2008 εδώ και δύο χρόνια και ανέβαινε με σταθερούς ρυθμούς. Η καμπάνια του Exit πέτυχε να εστιάσει την προσοχή του κόσμου στη μετανάστευση και λιγότερο στις οικονομικές επιπτώσεις ενώ παράλληλα δεν είχε ένα καθαρό πλάνο για το πώς θα πρέπει να κινηθεί η Αγγλία σε περίπτωση εξόδου. Αυτό φάνηκε ούτως ή άλλως αμέσως όταν οι δύο βασικοί υποστηρικτές του Brexit, ο Μπόρις Τζόνσον και ο Νάιτζελ Φάρατζ, άρχισαν ο πρώτος μεν να κρατάει μια πολύ επιφυλακτική στάση και να αποφεύγει πανηγυρικές δηλώσεις και ο δεύτερος να προσπαθεί να μην αναλάβει την ευθύνη για τις προ δημοψηφίσματος υποσχέσεις με αποκορύφωμα την παραίτησή του. Η άρνηση του Μπόρις να αναλάβει την ευθύνη και την ηγεσία της χώρας και τις διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε. για την επικείμενη έξοδο αλλά και η παραίτηση του Φάρατζ δείχνει καθαρά πως υπάρχουν ακόμα πολλά πράγματα να συμβούν πριν βγει μια τελική απόφαση. Το Brexit θα φέρει στασιμότητα στη χώρα ειδικά σε θέματα επενδύσεων αλλά και σίγουρα μια σκληρή αντιμετώπιση από τους εταίρους. Θα έχουμε πιο καθαρή εικόνα όμως, μόλις ηρεμήσουν οι αγορές και απορροφήσουν το σοκ της απόφασης και όταν θα  ξέρουμε ποιος θα διαδεχθεί τον Κάμερον στην πρωθυπουργία. Αυτή την περίοδο διανύουμε νεκρό χρόνο μέχρι τη στιγμή που θα ενεργοποιηθεί (αν γίνει αυτό) το άρθρο 50. Είναι ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο γεγονός που καθιστά οποιαδήποτε προσπάθεια για μελλοντικούς σχεδιασμούς δύσκολη.

Φυσικά υπάρχει και το ζήτημα του ρατσισμού που θα διογκωθεί, ειδικά στο βορρά, και το οποίο φέρνει στην επιφάνεια προβλήματα της Αγγλίας που θα έπρεπε κανονικά να βρίσκονται στο παρελθόν.

Γιάννης Αναγνωστόπουλος, 25, υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge

Η αλήθεια είναι πως κανείς δεν περίμενε αυτό το αποτέλεσμα. Οι πολίτες μοιάζει σαν να ψήφισαν χωρίς να συνειδητοποιούν πώς μπορεί να επηρεάσει η αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας την οικονομία τους, όμως αποδεχόμαστε την απόφασή τους. Δε νομίζω ότι εμείς οι Έλληνες ή οι άλλοι Ευρωπαίοι που κατοικούν στην Μ. Βρετανία θα επηρεαστούν. Αυτό που με τρομάζει πιο πολύ είναι η αύξηση των ρατσιστικών επιθέσεων  προς πολίτες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και προς μουσουλμάνους. Για παράδειγμα, εδώ στο Cambridgeshire κάποιος μοίρασε φυλλάδια τα οποία απευθύνονταν σε Πολωνούς και
τους προέτρεπαν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Επίσης, το δημοψήφισμα αποτύπωσε το πόσο διχασμένη είναι η Ένωση, με τη Σκωτία και τη Βόρεια Ιρλανδία να ψηφίζουν παραμονή στην Ε.Ε. και την Αγγλία και την Ουαλία να στηρίζουν την έξοδο.

Αυτό που μένει να δούμε είναι πώς θα διαμορφωθεί τελικά το πολιτικό σκηνικό στη χώρα καθώς παρατηρείται έντονη κινητικότητα και στα δύο μεγάλα κόμματα.