Κακοποίηση ανηλίκων: Η σκοτεινή πλευρά της κοινωνίας και το “ραγισμένο γυαλί” της παιδικής ηλικίας

Ένα χρόνο πριν, τον Ιούλιο του 2018, η αυτοκτονία ενός 15χρονου παιδιού στην Αργυρούπολη σόκαρε την ελληνική κοινωνία. Λεπτομέρειες που ήρθαν στη δημοσιότητα από το προσωπικό του ημερολόγιο μαρτυρούν τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε λόγω της “διαφορετικότητάς του”.

“Η ζωή μου είναι μία κόλαση”, έγραφε ο Νικόλας. “Έχω μαζί μου τον πατέρα, τη μητέρα και τον αδερφό μου, δεν έχω όλους τους άλλους, δεν έχω την κοινωνία”.

Το παιδί αυτό, που είχε προσδοκίες και όνειρα δεχόταν καθημερινά ομοφοβικό εκφοβισμό στο σχολείο και δεν είχε καμία στήριξη πέραν της οικογένειάς του. Δεν άντεξε την καθημερινή βία και έβαλε τέλος στη ζωή του, κάτι που αποπειράθηκαν να αντιγράψουν τρία ακόμη παιδιά στο ίδιο σχολείο για τους ίδιους λόγους, έπειτα από μερικούς μήνες.

Μόλις έγιναν γνωστά τα αίτια της αυτοκτονίας, συμμαθητές και καθηγητές του 15χρονου θύματος έσπευσαν να επιβεβαιώσουν πως γνώριζαν ότι καθημερινά δεχόταν εκφοβισμό, ωστόσο κανείς δεν είχε φροντίσει να ενημερώσει τις Αρχές ή να μιλήσει κάπου. Όλοι κρατούσαν το στόμα τους κλειστό, μία νοοτροπία που τουλάχιστον διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο στην αυτοκτονία.

Με αυτό το παράδειγμα θα ξεκινήσουμε το παρόν αφιέρωμα για την παιδική κακοποίηση. Στην περίπτωση του Νικόλα που υπήρξε θύμα κακοποίησης δεν πραγματοποιήθηκε καμία ενημέρωση από τον περίγυρο, δεν κατήγγειλε κανείς το Bullying που υφίστατο το αγόρι. Σύμφωνα με τους παιδοψυχολόγους η επικοινωνία περιλαμβάνεται στο τρίπτυχο κατά της κακοποίησης: Ενημέρωση, Πρόληψη, Επικοινωνία.

Την περασμένη εβδομάδα η Unicef με την καμπάνια #ENDviolence ανέδειξε το μεγάλο παγκόσμιο φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης, η οποία παρατηρείται εξίσου σε όλα τα στάδια της παιδικής ηλικίας, αλλά και μέσα σε διάφορα περιβάλλοντα (σχολείο, σπίτι, εξωσχολικές δραστηριότητες). Το χαστούκι από έναν αναστατωμένο γονιό, το σεξουαλικό υπονοούμενο από κάποιον γείτονα ή συγγενή, ο εκφοβισμός από μαθητές… Ο εκφοβισμός δεν περιλαμβάνει απαραίτητα μόνο τη σωματική κακοποίηση, αλλά και την ψυχολογική. Και βρίσκεται παντού. Δίπλα μας.

1 στα 2 παιδιά στη χώρα μας έχει βιώσει τουλάχιστον μία εμπειρία σωματικής βίας

Στην Ελλάδα 9 στις 10 περιπτώσεις παιδικής κακοποίησης δεν αναφέρονται ποτέ και παραμένουν χωρίς διάγνωση και αντιμετώπιση. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε στον News 24/7 η κ. Αφροδίτη Στάθη, Διοικητική Διευθύντρια της ΜΚΟ “ELIZA”, εταιρεία κατά της κακοποίησης του παιδιού “εχθρός μας είναι ο χαμένος χρόνος. Ο χρόνος δηλαδή κατά τον οποίο ένα παιδί κακοποιείται και εμείς δεν γνωρίζουμε τίποτα, δεν μπορούμε να παρέμβουμε, να βοηθήσουμε”.

Σύμφωνα με έρευνες, 1 στα 2 παιδιά στη χώρα μας έχει βιώσει τουλάχιστον μία εμπειρία σωματικής βίας, 1 στα 10 παιδιά έχει υπάρξει θύμα σεξουαλικής βίας, ενώ σχεδόν 3 στα 10 παιδιά αισθάνονται παραμελημένα. Ταυτοχρόνως, μία στις 4 Ελληνίδες άνω των 15 έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία τουλάχιστον μία φορά στη ζωή της. Στην αρχή του χρόνου, στο πλαίσιο έρευνας της Σχολής Επιστημών Υγείας του ΑΠΘ από την παιδίατρο Ε. Αντωνιάδου, εντοπίστηκαν συνολικά 229 παιδιά στη Θεσσαλονίκη, ηλικίας από τριών μηνών έως και 17 ετών, που υπέστησαν σεξουαλική κακοποίηση. Σχεδόν τα μισά θύματα (49,8%) ήταν ηλικίας 13-18 ετών, ενώ το 36,3% ήταν ηλικίας 6 ως 12 ετών και το υπόλοιπο 13,9% παιδιά προσχολικής ηλικίας (5 ετών ή και μικρότερα).

Το πιο σοκαριστικό όμως είναι το γεγονός ότι δράστης, στη συντριπτική πλειοψηφία (στο 93% των περιπτώσεων) ήταν κάποιος γνωστός του θύματος που το προσέγγισε είτε αναπτύσσοντας σχέσεις φιλίας και εμπιστοσύνης, είτε δωροδοκώντας το. Αξιοσημείωτο δε είναι ότι στο 14,6% των περιπτώσεων ο υπαίτιος της κακοποίησης ήταν ανήλικος.

Στο 59% των περιπτώσεων καταγγέλουσες ήταν η μητέρα, η γιαγιά και η αδερφή του θύματος, ενώ πολύ συχνά (24,7%) η καταγγελία έγινε από το νοσηλευτικό ή εκπαιδευτικό ίδρυμα το οποίο φρόντισε για κάποιο λόγο το παιδί και μόνο (!) στο 15,2% των περιπτώσεων η καταγγελία έγινε από το ίδιο το παιδί. Ωστόσο, επειδή πολύ συχνά οι καταγγελίες δεν γίνονται άμεσα, σε μεγάλο ποσοστό η ιατροδικαστική εξέταση των παιδιών για σωματικές κακώσεις και για τυχόν ευρήματα ενδεικτικά σεξουαλικής κακοποίησης οποιασδήποτε μορφής βγαίνει αρνητική.

Τα κενά των δομών

“Τα τελευταία δέκα χρόνια -και κυρίως τα χρόνια της οικονομικής κρίσης- έχει σημειωθεί αύξηση των περιστατικών παιδικής κακοποίησης”, επισημαίνει ο Η. Μπογιόκας, προϊστάμενος της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Πειραιώς.

Στην Ελλάδα εντούτοις καταγράφεται ανεπάρκεια δομών στις οποίες μπορεί να γνωστοποιηθούν τα περιστατικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι μέχρι σήμερα σε κανένα Νοσοκομείο για παιδιά της χώρας δεν υπάρχει ιατροδικαστής. Το σοβαρό αυτό κενό αγωνίζονται να καλύψουν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, με στόχο να παράσχουν σε όλα τα παιδιά που υφίστανται κάποιας μορφής κακοποίηση, ένα ασφαλές περιβάλλον για να ζήσουν όπως αξίζει σε όλα τα παιδιά να μεγαλώνουν.

Δημήτρης Μπούρσινος, Χαμόγελο του Παιδιού

Χαμόγελο του Παιδιού: Το Έργο

Από την πλευρά του ο κ. Δ. Μπούρσινος, ανέφερε ότι το έργο του Χαμόγελου του Παιδιού έχει ολιστικό χαρακτήρα. “Μας αφορά η πρόληψη αλλά και η παρέμβαση σε περίπτωση που διαπιστωθεί κάποιο πρόβλημα, με τις γραμμές υποστήριξης που διαθέτουμε και λειτουργούν σε 24ωρη βάση δωρεάν.

Στις περιπτώσεις που αποφασιστεί πως ένα παιδί χρήζει απομάκρυνσης από την οικογένεια και υπάρχει εντολή του εισαγγελέα, προσφέρουμε φιλοξενία μέσα στο πλαίσιο της παιδικής προστασίας. Αυτή είναι η δεύτερη φάση προσφοράς του οργανισμού: τα σπίτια φιλοξενίας. Διαθέτουμε δέκα σε όλη την Ελλάδα και εκεί φιλοξενούνται παιδιά, κυρίως θύματα βίας, κακοποίησης και παραμέλησης.

Παράλληλα υπάρχουν και τα σπίτια ημερήσιας φροντίδας. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα παιδιά κοιμούνται κανονικά στο σπίτι τους με τις οικογένειές τους και διαμένουν κατά το υπόλοιπο της ημέρας σε εμάς. Ουσιαστικά τα ημερήσια σπίτια είναι υποστηρικτικά προς τις οικογένειες που αντιμετωπίζουν κοινωνικά, οικονομικά προβλήματα ή υγείας και που αδυνατούν να ανταποκριθούν σε όλες τις ανάγκες του παιδιού. Δεν είναι στόχος μας η ιδρυματοποίηση των παιδιών.

Επόμενη δράση είναι το Κέντρο Ημέρας, μία Υπηρεσία δωρεάν όπως όλες, όπου ψυχίατροι, ψυχοθεραπευτές, κλινικοί ψυχολόγοι, εργοθεραπευτές, παρέχουν θεραπευτικές συνεδρίες σε παιδιά που είναι θύματα βίας.

Η στρατηγική μας είναι σαν ένας κύκλος, μία αλυσίδα αντιμετώπισης με ολιστικό τρόπο του φαινομένου της κακοποίησης: Ξεκινώντας από την πρόληψη ώστε να μην υπάρξει κακοποίηση, συνεχίζοντας με την παρέμβαση όπου κρίνεται αναγκαίο αλλά και τη φροντίδα και θεραπεία των παιδιών που έχουν υποστεί βία. Ένα παιδί δεν πρέπει να κακοποιείται, να παραμελείται. Αξίζει να μεγαλώνει με τον πλέον υγιή και ασφαλή τρόπο γιατί είναι ο αυριανός πολίτης της χώρας μας”.

Οι κλειστές Κοινωνίες

Ερωτηθείς για τις κλειστές κοινωνίες και κατά πόσο εκεί τα θύματα ή οι μάρτυρες τείνουν να κρατούν το στόμα τους κλειστό, ο κ. Μπούρσινος ανέφερε: “Στις κλειστές κοινωνίες υπάρχει μία δυσκολία στο να μιλήσει κανείς ή να ενημερώσει. Πολλές φορές διαβάζουμε σε δημοσιεύματα ότι “όλοι το γνώριζαν, τελικά κανείς δεν μιλούσε”.

“Πολλές φορές ακούω να λένε ότι κακοποίηση είναι μόνο η σωματική βία. Όχι βέβαια. Ένα παιδί που βιώνει συνεχή, έντονη, συναισθηματική – ψυχολογική κακοποίηση, μπορεί να έχει βαριές διαταραχές στην ψυχική του υγεία (αγχώδεις και μετατραυματικές διαταραχές, κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές, αλλαγές στη συμπεριφορά, σεξουαλικές δυσκολίες στο μέλλον, αυτοκαταστροφικές τάσεις).

Θύμα – Θύτης

Υπάρχει συσχέτιση θύμα-θύτη. Στην περίπτωση ενήλικα που κακοποιεί κάποιο παιδί, θα ερευνηθεί από τον αρμόδιο επιστήμονα το ιστορικό του για ενδεχόμενη κακοποίηση στην παιδική του ηλικία.. Παρ’όλα αυτά δεν υπάρχει γραμμικός συσχετισμός και δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ο παράγοντας άνθρωπος που έχει μοναδικότητα και δεν είναι μετρήσιμος.

Ενα ανήλικο παιδί σε παγκάκι

Θυμάμαι όταν εργαζόμουν στη γραμμή υποστήριξης, ήταν πρωί ανήμερα του Πάσχα. Οι άνθρωποι είχαν κάνει Ανάσταση το προηγούμενο βράδυ , την επόμενη μέρα ετοιμάζονταν να πάνε στο γλέντι, να σουβλίσουν αρνί. Εκείνη την ημέρα λοιπόν, δεχτήκαμε μία κλήση. Είχαν βρει ένα παιδί που κοιμόταν σε παγκάκι. Είχε βιώσει κακοποίηση,παραμέληση και μας κάλεσαν για να το μεταφέρουμε σε ένα ασφαλές περιβάλλον.

Σκέφτομαι πόσο δύσκολο μπορεί να είναι για ένα παιδί, όλες τις μέρες και ιδίως τις εορταστικές, που μας γεμίζουν χαρά, πόσο δύσκολο είναι λοιπόν για τα παιδιά να βιώνουν την κακοποίηση. Πόσο μπορεί η βία να μαυρίζει αυτές τις μέρες χαράς. Και δεν είναι μόνο ένα παιδί, αλλά πολλά, που βιώνουν τέτοιες καταστάσεις”.

Αφροδίτη Στάθη, Eliza

ΜΚΟ “Eliza“

Παθιασμένη με το έργο της, η Διοικητική Διευθύντρια της ΜΚΟ “Eliza“, ξεκινώντας τη συζήτηση μας έδωσε μία πολύ σημαντική πληροφορία: “Το θέμα του βασανισμού των ζώων μπορεί να λειτουργήσει και ως αφορμή για να αντιληφθούμε πως κάποιος άνθρωπος ενδέχεται να κακοποιεί και ανθρώπους. Υπάρχει συχνά συσχέτιση στην κακοποίηση ζώων και ανθρώπων”.

Αυτό που όλοι μας πρέπει να κάνουμε είναι να καταλάβουμε ότι “αυτό δεν είναι υπόθεση του δίπλα”. Πρέπει να αφυπνιστούμε και να μην φοβόμαστε να μιλήσουμε στις περιπτώσεις που παρατηρούμε οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης. Είναι δουλειά όλων μας να καταγγέλλουμε περιστατικά βίας -ανώνυμα ή επώνυμα-, ώστε να γίνεται διερεύνηση από τους αρμόδιους.

Στα πλαίσια του πρώτου κύματος εκπαίδευσης που διοργανώσαμε, επιχειρήσαμε να εκπαιδεύσουμε τους ανθρώπους που βρίσκονται δίπλα στα παιδιά να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται σημάδια κακοποίησης, χωρίς να χρειαστεί το παιδί να μιλήσει”.

Μερικά σημάδια που “χτυπάνε καμπανάκι” για κακοποίηση είναι τα εξής:

• Όταν παρατηρείται κάποια ραγδαία αλλαγή στη συμπεριφορά. Πχ. Όταν ένα εξωστρεφές παιδί ξαφνικά γίνεται μαζεμένο, τρομαγμένο.
• Όταν κάποιο παιδί δεν θέλει να γυρίσει σπίτι του μετά το σχολείο
• Όταν κάποιο παιδί δεν επιθυμεί να αφαιρέσει τα ρούχα του πχ. Στην ώρα της γυμναστικής, στα αποδυτήρια
• Όταν παρατηρούνται συμπεριφορές όπου το παιδί παλινδρομεί, γυρνάει σε συνήθειες πιο μικρής ηλικίας
• Όταν παρατηρούνται μώλωπες, ιδίως διαφορετικών αποχρώσεων ή σε σημεία όπως πίσω από τα αυτιά, στον λαιμό, στο θώρακα, αποτύπωμα από χαστούκι κλπ.

Η εκπαίδευση γιατρών και νοσηλευτών

“Αναρωτηθήκαμε λοιπόν”, περιγράφει η κ. Στάθη, “πού είναι το πρώτο σημείο που μπορεί κανείς να βρει ένα παιδάκι εκτός σπιτιού; Όταν πάει στο γιατρό. Έτσι λοιπόν πραγματοποιήσαμε ένα κίνημα εκπαίδευσης γιατρών και νοσηλευτών ώστε να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται τα σημάδια κακοποίησης σε ένα παιδί και αποφασίσαμε να ιδρύσουμε μία μονάδα για τη διαχείριση αυτών των περιστατικών μέσα στο Παίδων. Στην Αμερική υπάρχουν περίπου 900 τέτοια κέντρα, στην Ελλάδα το δικό μας είναι το μοναδικό, δυστυχώς.

Ρόλος της μονάδας αυτής είναι η – μέσω του εξειδικευμένου συστήματος ανθρώπων (ορθοπεδικός, κοινωνική λειτουργός, νοσηλευτής κλπ)- έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση περιστατικών κακοποίησης. Ο χώρος προσφέρει τον τόπο συνάντησης και την απαραίτητη ιδιωτικότητα για να εξεταστεί ένα παιδί.

Ένα κακοποιημένο παιδί μπορεί να θεραπευτεί. Να συνεχίσει τη ζωή του όπως πριν. Αρκεί όμως να υπάρχει ένας άνθρωπος που θα το βοηθήσει, παρέχοντάς του ασφάλεια, επικοινωνία, θεραπεία. Απλώς πρέπει να έχει αποκαλυφθεί το περιστατικό.”

Εχθρός ο χρόνος

“Ο μεγαλύτερος εχθρός μας είναι ο χρόνος. Ο χαμένος χρόνος που ήδη μετράει ανάποδα. Δηλαδή όταν ακούγεται ένα περιστατικό κακοποίησης σκεφτόμαστε πόσος χρόνος είχε χαθεί μέχρι να βγει στη δημοσιότητα, πόσο καιρό βασανιζόταν αυτό το παιδί.

Αυτό που εμείς θέλουμε είναι να δοθεί η ευκαιρία σε όλα τα παιδιά να μεγαλώσουν χαρούμενα και υγιή. Είναι αδιανόητο να ζουν παιδιά μέσα στην ανασφάλεια”.

Δείτε το εξαιρετικό φυλλάδιο της Eliza όπου εξηγούνται στα παιδιά τα δικαιώματά τους

Δείτε τον οδηγό “εκπαίδευσης” για γονείς και λύσεις σωτηρίας για τις δύσκολες ώρες

Η καμπάνια του Χαμόγελου του Παιδιού κατά της σεξουαλικής κακοποίησης με τίτλο “Μένει μυστικό”