Καπνιστήριον η Ελλάς

“Η εικόνα δεν έχει βελτιωθεί και στην πραγματικότητα ο ν. 3868/2010, ο οποίος ενσωμάτωσε προηγούμενους νόμους για την απαγόρευση του καπνίσματος σε κλειστούς χώρους, σε δημόσιους χώρους και λοιπά, δεν εφαρμόζεται”, παραδέχθηκε στις αρχές Μάϊου από το βήμα της Βουλής ο υπουργός Υγείας, Ανδρέας Ξανθός, απαντώντας σε ερώτηση του βουλευτή της Δημοκρατικής Συμπαράταξης, Κωνσταντίνου Μπαργιώτα.

Σε μια προσπάθεια αυστηροποίησης του θεσμικού πλαισίου, τον περασμένο Μάρτιο, το υπουργείο Υγείας εξέδωσε εγκύκλιο που δίνει τις κατευθύνσεις εφαρμογής του νόμου και προβλέπει, μεταξύ άλλων, πρόστιμα 1500 ευρώ σε όσους οδηγούς καπνίζουν ή ατμίζουν και μεταφέρουν στο Ι.Χ τους παιδιά. Ωστόσο, όπως είπε και ο αρμόδιος υπουργός “οι εγκύκλιοι από μόνες τους, προφανώς δεν λύνουν το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι η εφαρμογή”.

Γιατί, λοιπόν, δεν λειτούργησε αποτελεσματικά ο ελεγκτικός μηχανισμός όλα αυτά τα χρόνια με αποτέλεσμα η Ελλάδα να εξακολουθεί να είναι ένα τεράστιο καπνιστήριο, από τους χώρους εστίασης έως την ίδια τη Βουλή; Τι φταίει και είμαστε ακόμα στο σημείο μηδέν, επτά χρόνια μετά την ψήφιση του αντικαπνιστικού νόμου; 

Πηγές του υπουργείου Υγείας με τις οποίες συνομίλησε το News 24/7 έκαναν λόγο για “μπάχαλο”. “Πρόκειται για θέμα διοικητικής ασυνέχειας, άλλοι βάζουν κανόνες, άλλοι ελέγχουν και, έτσι, δημιουργείται το μπάχαλο” υπογράμμισαν. Από πλευράς του ο υπουργός Υγείας, Ανδρέας Ξανθός, δεν θέλησε να απαντήσει στα ερωτήματά μας και μας παρέπεμψε στις δηλώσεις του στη Βουλή, καθώς δεν θεωρεί ότι έχει κάτι καινούργιο να εντάξει στη συζήτηση.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Στα γρανάζια του ελεγκτικού(;) μηχανισμού

Αρμόδιες Αρχές για τον έλεγχο και την επιβολή κυρώσεων, σύμφωνα με το νόμο,  ορίζονται οι Υγειονομικές Υπηρεσίες των Οργανισμών Περιφερειακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού, η Δημοτική Αστυνομία, οι Λιμενικές Αρχές στην περιοχή ευθύνης τους και, τέλος, ο Τομέας Ελέγχου Δημόσιας Υγείας και Ψυχικής Υγείας του Σώματος Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας (Σ.Ε.Υ.Υ.Π.).

“Eίναι μπέρδεμα, δεν ορίζεται σαφώς από τον νόμο ένα όργανο για τους ελέγχους, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί είναι πολυδιασπασμένοι σε διάφορες υπηρεσίες με αποτέλεσμα η δημοτική αστυνομία να τα ρίχνει στην αστυνομία, όλοι μαζί στο υγειονομικό και δεν συμμαζεύεται γιατί ο νόμος είναι ασαφής”, τονίζει ο βουλευτής της Δημοκρατικής Συμπαράταξης, Κωνσταντίνος Μπαργιώτας, στο News 24/7.

Και πράγματι, είναι τόσοι οι μηχανισμοί, οι οποίοι εμπλέκονται και αλληλοεπικαλύπτονται που τα στοιχεία των διαπιστωμένων παραβάσεων, από το 2011 μέχρι σήμερα, δεν έχουν ακόμα ενοποιηθεί, όπως μας ενημέρωσε το τμήμα διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας του υπουργείου Υγείας. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, παραμένει άγνωστο σε ποια συρτάρια της δημόσιας διοίκησης βρίσκονται τα δεδομένα των ελέγχων.

Για του λόγου το αληθές, η δημοτική αστυνομία της Αθήνας, λόγω της κατάργησης της το διάστημα 2013-2015, δεν έχει εύκολη πρόσβαση σε αυτά. “ Επειδή η δημοτική αστυνομία καταργήθηκε, τα αρχεία με τα στοιχεία του 2010-13, μεταφέρθηκαν οπότε δεν είναι διαθέσιμα ανά πάσα στιγμή”, δηλώνει στο News 24/7 o Θάνος Τάτσης, προϊστάμενος του επιχειρησιακού ελέγχου στον Δήμο Αθηναίων . Σχετικά με τις καταγγελίες για το κάπνισμα που δέχεται ο δήμος Αθηναίων στη τηλεφωνική γραμμή 1595 και στο site του, αυτές, σύμφωνα με τον κύριο Τάτση, δεν ξεπέρασαν τον αριθμό των δέκα ολόκληρο το 2016. Ωστόσο, μετά την έκδοση της εγκυκλίου, η οποία φαίνεται πως τάραξε λίγο τα νερά, υπήρξε σειρά καταγγελιών από πελάτες, που ενοχλούνταν από τη συμπεριφορά των καταστηματαρχών που επιτρέπουν το τσιγάρο.

Ως προς τα προβλεπόμενα πρόστιμα, αυτά αφορούν στην:

• μη απομάκρυνση των σταχτοδοχείων
• μη ανάρτηση σήματος για την απαγόρευση του καπνίσματος
• μη συνεργασία υπευθύνου της επιχείρησης με τα αρμόδια όργανα κατά τη διεξαγωγή του ελέγχου
• μη ανταπόκριση του υπευθύνου λειτουργίας του καταστήματος σε διαμαρτυρία για την πραγματοποίηση της παράβασης
• μη κλήση των αρμοδίων οργάνων
• μη πραγματοποίηση συστάσεων στους παραβάτες

Για τη κάθε παράβαση, το πρόστιμο για τον καταστηματάρχη ανέρχεται στα 600 ευρώ και για τον καπνίζοντα στα 50 ευρώ. Σε περίπτωση που επαναληφθεί η παράβαση, το πρόστιμο διπλασιάζεται και σε περίπτωση υποτροπής οι αρμόδιες αρχές προχωρούν σε διοικητική κύρωση, που μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινό κλείσιμο της επιχείρησης.

Όταν βλέπουν περιπτώσεις που το πρόστιμο θα δημιουργήσει μεγάλο οικονομικό πρόβλημα στην επιχείρηση, ε εκεί τι να κάνουν;

Η δημοτική αστυνομία της Αθήνας πραγματοποιεί, κάθε Τρίτη-Τετάρτη-Παρασκευή, ελέγχους όλων των θεμάτων που έχουν σχέση με καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος (άδειες λειτουργίας, άδειες κατάληψης κοινόχρηστου χώρου κ.α.) και, ταυτόχρονα, κάνει έλεγχο και για το κάπνισμα. Στη παρούσα φάση, όπως εξήγησε στο News 24/7, ο αντιδήμαρχος Δημοτικής Αστυνομίας στην Αθήνα, Ανδρέας Βαρελάς, “ολοκληρώνουμε την περίοδο των συστάσεων και όσο πλησιάζει το καλοκαίρι θα εντατικοποιήσουμε τους ελέγχους και μέσα στις δημοτικές υπηρεσίες. Έχουν, ήδη, επιβληθεί κάποια μικρά μεμονωμένα πρόστιμα. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε κόψει πρόστιμα σε όλα τα καταστήματα που είδαμε ότι παραβιάζουν το νόμο και αυτό έχει να κάνει με την ευαισθησία των ελεγκτών. Το χειρίζονται ελαστικά, χωρίς να είναι η επίσημη πολιτική της δημοτικής αστυνομίας και του Δήμου. Όταν, δηλαδή, βλέπουν περιπτώσεις που το πρόστιμο θα δημιουργήσει μεγάλο οικονομικό πρόβλημα στην επιχείρηση, ε εκεί τι να κάνουν;”.

Ερωτηθείς εάν η δημοτική αστυνομία θα επιβάλλει πρόστιμα για το κάπνισμα σε αυτοκίνητα, ο κύριος Βαρελάς υπογράμμισε ότι κάτι τέτοιο φαντάζει ουτοπικό εφόσον δεν επαρκεί το προσωπικό για να γίνουν και τέτοιου είδους έλεγχοι, προσθέτοντας ότι μόνο η Τροχαία έχει τη δυνατότητα να σταματάει για έλεγχο αυτοκίνητα. Απαντώντας την ίδια ερώτηση, ο κύριος Τάτσης υπέδειξε ως αρμόδιους τους ελεγκτές του Υπουργείου Υγείας.

Έκαναν συστάσεις, ποινή, όμως, δεν επιβλήθηκε

Aπό πλευράς του, ο Σταύρος Ευαγγελάτος, γενικός Επιθεωρητής του Σώματος Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας (Σ.Ε.Υ.Υ.Π.), ξεκαθάρισε στο Νews 24/7 πως ενώ το Σώμα στην αρχή είχε ενεργοποιηθεί για ελέγχους, πλέον παρεμβαίνει μόνο σε περιπτώσεις καταγγελιών σε χώρους αρμοδιότητάς του. “Μπήκαμε σε αυτή τη διαδικασία ως δευτεροβάθμιο όργανο. Εντάσσεται στις αρμοδιότητες μας αλλά δεν είναι η προτεραιότητα μας. Έχουμε κυρίως, στοχεύσει τους ελέγχους στα νοσοκομεία, στα εκπαιδευτήρια, σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας. Πρόσφατα, μετά από καταγγελίες για κάπνισμα, κάναμε έλεγχο στο αντικαρκινικό νοσοκομείο Μεταξά. Πήγαν οι επιθεωρητές, και μαζί με τον διοικητή  έλεγξαν τους ορόφους, τους έδειξαν που καπνίζουν, έκαναν συστάσεις, ποινή, όμως, δεν επιβλήθηκε. Επανήλθαν για έλεγχο και ήταν λυμένο το θέμα. Και έκτοτε δεν υπήρξε άλλη καταγγελία. Άλλωστε, είναι και ευθύνη της κάθε διοίκησης του νοσοκομείου να τηρεί το νόμιμο”.

Το News 24/7, προσπαθώντας να σχηματίσει μια ενδεικτική εικόνα ελέγχων από τον έτερο αρμόδιο φορέα, τις Υγειονομικές Υπηρεσίες των Οργανισμών Περιφερειακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού, επικοινώνησε με την περιφέρεια ενότητας κεντρικού τομέα. Το 2010, στην αρχή δηλαδή της εφαρμογής του νόμου γίνονταν πιλοτικοί έλεγχοι και συστάσεις προκειμένου να υπάρξει συμμόρφωση με τη νομοθεσία που είχε εκδοθεί, ενώ, από το 2011 μέχρι το 2013, στους οκτώ δήμους, που είναι στην αρμοδιότητα του κεντρικού τομέα, ελέγχθηκαν 351 καταγγελίες για κάπνισμα, οι οποίες διαβιβάστηκαν από το ΚΕΕΛΠΝΟ και επιβλήθηκαν 75 πρόστιμα. Το 2014 διενεργήθηκαν 1156 έλεγχοι και επιβλήθηκαν 306 πρόστιμα, το 2015, 302 έλεγχοι και 44 πρόστιμα και, το 2016, 99 έλεγχοι και 13 πρόστιμα.

Το 2014 διενεργήθηκαν 1156 έλεγχοι και επιβλήθηκαν 306 πρόστιμα, το 2015, 302 έλεγχοι και 44 πρόστιμα και, το 2016, 99 έλεγχοι και 13 πρόστιμα

Ο Ευάγγελος Πασβούρης, διευθυντής της Διεύθυνσης Υγειονομικού Ελέγχου και Περιβαλλοντικής Υγιεινής Περιφερειακής Ενότητας Κεντρικού Τομέα Αθηνών, μιλώντας στο Νews 24/7, τονίζει πως “γίνονται τακτικοί και έκτακτοι έλεγχοι. Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων και των δυνατοτήτων μας, η υπηρεσία έχει ανταποκριθεί ικανοποιητικά στο θέμα της αντικαπνιστικής νομοθεσίας. Διότι, κατά τον έκτακτο υγειονομικό έλεγχο που κάνουμε στις επιχειρήσεις, ταυτόχρονα γίνεται και έλεγχος για το κάπνισμα. Και βεβαιώνουμε πρόστιμα ενώ, ταυτόχρονα, ελέγχουμε και τις καταγγελίες που έρχονται στις υπηρεσίες μας. Επιπλέον, ελέγχουμε ιδιωτικές και δημόσιες υπηρεσίες, υπουργεία, δικαστικά μέγαρα, εκπαιδευτικά ιδρύματα, μέσα μεταφοράς”.

Oι διοικήσεις του Υπουργείου δεν ήθελαν να επιμείνουν στην εφαρμογή του νόμου

Στο έργο του ελεγκτικού μηχανισμού συνεισέφερε και η γραμμή επικοινωνίας 1142 του ΚΕΕΛΠΝΟ, όπου οι πολίτες ενημερώνονταν για τον νόμο και έκαναν και καταγγελίες. Παρότι η γραμμή έπαιρνε “φωτιά” το πρώτο διάστημα εφαρμογής της απαγόρευσης του καπνίσματος, σταδιακά ατόνησε, διότι, όπως τονίζει στο Νews 24/7 πρώην πρόεδρος του Κέντρου, οι διοικήσεις του Υπουργείου δεν ήθελαν να επιμείνουν στην εφαρμογή του νόμου. Πλέον, το 1142 λειτουργεί ως συμβουλευτική γραμμή για τη διακοπή του καπνίσματος και όχι για καταγγελίες.

Φορολογικά κίνητρα ζητούν οι επιχειρηματίες εστίασης

Χωρίς να χρειάζεται, ιδιαίτερη έρευνα για να το επιβεβαιώσει κανείς, η εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου στους χώρους εστίασης δεν πελαγοδρομεί απλώς, αλλά έχει πιάσει πάτο. Στην καλύτερη των περιπτώσεων το τασάκι έχει αντικατασταθεί από βαζάκια ή από πλαστικά κυπελάκια. Μπορεί κάποιος σήμερα να βρει, για παράδειγμα, εστιατόριο όπου τηρείται η απαγόρευση καπνίσματος;

“Αυτή τη στιγμή, η καθολική απαγόρευση του καπνίσματος βρίσκει εφαρμογή μόνο σε κάποια πολυτελή εστιατόρια. Η τήρηση του νόμου αποτελεί εξαίρεση και οι επιχειρηματίες που την κάνουν συχνά την… πληρώνουν ακριβά”, σημειώνει στο News 24/7 ο Γιώργος Καββαθάς, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εστιατορικών και Συναφών Επαγγελμάτων (ΠΟΕΣΕ). Σύμφωνα με τον κύριο Καββαθά, το πρόβλημα εστιάζεται στην έλλειψη πολιτικής βούλησης: “H αναποτελεσματικότητα του νόμου είναι θέμα πολιτικής βούλησης για την εφαρμογή του. Και αυτό, τελικά, έχει ως συνέπεια να βλάπτονται τα χαμηλά οικονομικά και κοινωνικά στρώματα. Ή εφαρμόζεις τον νόμο ή το αφήνεις στον πατριωτισμό των Ελλήνων, όπου το 45% είναι καπνιστές” και προσθέτει “όταν ψηφίστηκε ο νόμος και τα εστιατόρια και οι ταβέρνες απαγόρευαν το κάπνισμα, οι ιδιοκτήτες έχαναν πελάτες. Το έκαναν για μια ημέρα, έβλεπαν ότι δεν υπήρχαν εποπτικοί μηχανισμοί, και μετά συμπαρέσυρε ο ένας τον άλλον. Μην ξεχνάμε, ότι στην Ελλάδα, το εστιατόριο δεν καλύπτει τόσο πολύ διατροφικές ανάγκες αλλά θεωρείται κοινωνική έξοδος”. Παρόλα αυτά οι επιχειρηματίες θα μπορούσαν να εναρμονιστούν με τα νέα δεδομένα και να τηρήσουν το νόμο εάν, όπως λέει ο κύριος Καββαθάς, η Πολιτεία τους έδινε κίνητρα: “Είxα πει και τότε δώστε στις επιχειρήσεις που θα εφαρμόσουν το νόμο κίνητρα φορολογικά έτσι ώστε η πελατεία που θα χαθεί να ισοβαθμιστεί με χαμηλότερο φορολογικό συντελεστή”.

Κρατικός μηχανισμός παραγωγής (παθητικών) καπνιστών

Έκκληση προς την ελληνική πολιτεία να διασφαλίσει την εφαρμογή του νόμου για την απαγόρευση του καπνίσματος απευθύνουν οι πνευμονολόγοι στη χώρα μας, υπενθυμίζοντας πως ανάμεσα στα χιλιάδες θύματα του καρκίνου του πνεύμονα είναι και οι παθητικοί καπνιστές.

Ιδιαίτερα καταγγελτικός απέναντι στη κυβέρνηση αλλά και, γενικότερα, στο πολιτικό σύστημα ήταν με τις δηλώσεις του στο News 24/7 ο Παναγιώτης Μπεχράκης, Πνευμονολόγος-Εντατικολόγος και Διευθυντής του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδας: “Τους καταγγέλλω δημόσια ότι δεν έχουν την πολιτική βούληση για την εφαρμογή του νόμου. Ο κρατικός μηχανισμός καλλιεργεί το κάπνισμα. Η μη εφαρμογή του νόμου αποτελεί εκποίηση της δημόσιας υγείας σε συγκεκριμένα συμφέροντα”. Ο κύριος Μπεχράκης τόνισε πως δεν πιστεύει στα πρόστιμα αλλά στην οδηγία και στην τήρηση αυτής, εφόσον υπάρχει πολιτική βούληση: “αν υπάρχει βούληση για την εφαρμογή του νόμου πρέπει να σηκωθεί ο πρόεδρος της Βουλής και να πει σε όλους τους εργαζόμενους και τους βουλευτές ότι δεν καπνίζει κανένας. Το είπε ποτέ; Είπε υπουργός δεν θα καπνίζει κανένας μέσα στο υπουργείο και τον παράκουσαν; Εδώ είχαμε έγκυο βουλευτή, την κυρία Κεραμέως, που δεν είχε- όπως είπε- πού να καθίσει μέσα στη Βουλή. Εδώ δεν υπάρχει ευθύνη;”

Στα αστυνομικά τμήματα ο νόμος καταστρατηγείται από τους ανθρώπους που είναι υπεύθυνοι για την εφαρμογή του. Δεν θα πάει ποτέ ελεγκτής δημόσιας υγείας ούτε και στη Βουλή ούτε και στο αστυνομικό τμήμα να επιβάλλει πρόστιμο.

“Χρειάζεται, λοιπόν, στρατηγική, πολιτική βούληση και όλα τα υπουργεία να λάβουν παράλληλες αποφάσεις που να οδηγήσουν σε αποτελέσματα” και συνέχισε “ενώ έχουμε πάψει να είμαστε οι πρώτοι καπνιστές στην Ευρώπη και ενώ, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, από το 2009 έως το 2014, το ποσοστό των ‘καθημερινών’ καπνιστών έχει μειωθεί κατά 14,4% (από 31,9% σε 27,3%) και στις νεαρές ηλικίες 16-24 ετών κατά 33,3%, εντούτοις το κάπνισμα παραμένει, και για μένα είναι δηλωτικό, όχι της αδυναμίας εφαρμογής, αλλά της ανεπιθυμίας εφαρμογής. Έχουμε ένα πολύ σωστό νόμο, μία κοινωνία που θέλει την εφαρμογή του και ένα κράτος που δεν θέλει να τον εφαρμόσει”.

Ο κύριος Μπεχράκης, παράλληλα, έθιξε τις κοινωνικές προεκτάσεις που λαμβάνει η μάστιγα αυτή: “Όταν ο καταστηματάρχης που δεν εφαρμόζει τον νόμο στο χώρο της εργασίας του και η πολιτεία δεν ενδιαφέρεται για την εφαρμογή του, αυτό σημαίνει ότι αποκλείει από την πελατεία του μια έγκυο γυναίκα, έναν ασθενή με στεφανιαία νόσο ή παιδί με άσθμα. Ο τρόπος με τον οποίο μια κοινωνία μεταχειρίζεται τα αδύναμα μέλη της είναι σαφής ένδειξη του πολιτισμού της κοινωνίας”.

Έσοδα… μηδέν από τα πρόστιμα

Και ενώ δεν υπάρχουν ακόμα ενοποιημένα τα καταγεγραμμένα πρόστιμα που επιβλήθηκαν από το 2010 μέχρι σήμερα, θελήσαμε να εξετάσουμε την πορεία της εισπραξιμότητας των προστίμων.

Σύμφωνα με δηλώσεις στο News 24/7 πρώην υψηλόβαθμου στελέχους του Υπουργείου Υγείας, τη περίοδο 2010-2012, και παρά τον προβλεπόμενο και συμφωνημένο στόχο με τη τρόικα για είσπραξη 70- 80 εκ. ευρώ από πληρωμή των προστίμων και του ειδικού τέλους διαμόρφωσης χώρων καπνιζόντων, εντός καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος, το ελληνικό κράτος κατάφερε να εισπράξει μόλις 200.000 ευρώ, προς έκπληξη των δανειστών.

Παρόλα αυτά η συνέχεια ήταν ακόμη χειρότερη καθώς από το 2012 και μετά, όπως μας λέει ο κύριος Μπαργιώτας, τα έσοδα ήταν μηδενικά.

“Τουλάχιστον από το 2012 και μετά οι, έλεγχοι είναι στο μηδέν. Φαίνεται και από τους ετήσιους  προϋπολογισμούς ότι από το 2012 μέχρι το 2016 δεν υπάρχει κανένα καταγεγραμμένο έσοδο από πρόστιμα για το κάπνισμα”, υπογραμμίζει ο κύριος Μπαργιώτας.

Στην ομιλία του, πάντως, στη Βουλή ο υπουργός Υγείας ξεκαθάρισε ότι δεν προσανατολίζεται στην αυστηροποίηση του νόμου αλλά σε παρεμβάσεις που θα έχουν στόχο την αποτελεσματικότερη λειτουργία των ελεγκτικών μηχανισμών. Μάλιστα, μετά από πρωτοβουλία του, θα συνεδριάσει σήμερα, Παγκόσμια ημέρα κατά του Καπνίσματος, η Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής για τον συντονισμό των δράσεων όλων των αρμόδιων φορέων προκειμένου να επανεκκινήσουν οι έλεγχοι για την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου.

Φωτογραφίες: Eurokinissi