Σου μοιάζουν περισσότερο απ’ όσο νομίζεις. Περπατήσαμε σε 3 χώρες μαζί με τους πρόσφυγες

Καθώς οι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπαθούν να χαράξουν μια κοινή στρατηγική για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, που οι ίδιοι χαρακτηρίζουν ως τη μεγαλύτερη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η χώρα μας δοκιμάζεται από το τεράστιο κύμα προσφύγων και μεταναστών που καταφθάνουν σε αριθμούς ρεκόρ από τις αρχές του έτους και συσσωρεύονται στα ελληνικά νησιά, μέχρι να πάρουν το πολυπόθητο έγγραφο που θα τους επιτρέψει να συνεχίσουν το ταξίδι τους για τη βόρεια Ευρώπη, μέσω Βαλκανίων.

Οι εικόνες της μαζικής μετακίνησης χιλιάδων ανθρώπων σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής και η φωτογραφία ενός μικρού παιδιού που πνίγηκε στα τουρκικά παράλια προκάλεσαν κύμα συμπαράστασης αλλά και καχυποψίας.

Ποιοι είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Από πού έρχονται; Γιατί έφυγαν; Πώς; Που θέλουν να πάνε και γιατί;

Το News247 αποφάσισε να τους ακολουθήσει σε ένα μέρος της μεγάλης τους διαδρομής, από την Αθήνα στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και κατόπιν στη Σερβία.

Περπατήσαμε μαζί τους μέχρι τα σύνορα, μέρα και νύχτα, μπήκαμε σε τραίνα, λεωφορεία, κέντρα υποδοχής, είδαμε , ακούσαμε, καταγράψαμε.

Συναντήσαμε τον Γιόσεφ, που είχε εγκαταλείψει την εμπόλεμη Συρία μαζί με τη γυναίκα και τα τρία παιδιά του. Όταν δημοσιεύσαμε την ιστορία του, στα σχόλια του άρθρου, κάποιος αναρωτιέται γιατί δεν έκατσε στην πατρίδα του να πολεμήσει στο πλευρό του Άσαντ. Άλλοι κάνουν λόγο για εισβολείς και λαθρομετανάστες, θεωρούν ότι πρόσφυγες είναι μόνο το 20%, εστιάζουν στις συμπλοκές μεταξύ εθνικοτήτων, αναρωτιούνται γιατί θέλουν όλοι να πάνε στην Ευρώπη και όχι στην αναπτυσσόμενη Τουρκία ή στο Λίβανο και προβάλουν το επιχείρημα ότι δεν πρέπει η ΕΕ να δεχτεί όλους αυτούς τους ανθρώπους με κίνδυνο να γίνει τριτοκοσμική και υπανάπτυκτη.

Ελπίζουμε αυτό το οδοιπορικό, να ξεκαθαρίσει μερικά θολά σημεία.

Αθήνα – Θεσσαλονίκη

Φτάνω στο σταθμό Λαρίσης για να πάρω το νυχτερινό τραίνο για Θεσσαλονίκη. Εκατοντάδες πρόσφυγες επιβιβάζονται στο συρμό, πολλές οικογένειες με μικρά παιδιά, αρκετοί νεαροί, ηλικιωμένοι, άνθρωποι με αναπηρίες. Όπως μου εξηγούν στο σταθμαρχείο, τον τελευταίο μήνα η ΤΡΑΙΝΟΣΕ έχει προσθέσει επιπλέον δύο βαγόνια σε κάθε συρμό για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις έκτατες συνθήκες. Οι πρόσφυγες αποτελούν το 80% του επιβατηγού κοινού και δεν είναι το μόνο μέσο που χρησιμοποιούν για να φθάσουν στη Θεσσαλονίκη. Πολλοί μετακινούνται με τα λεωφορεία των ΚΤΕΛ που έχουν φθηνά εισιτήρια και συχνά έκτακτα δρομολόγια, ενώ υπάρχουν και αυτοί που μισθώνουν ιδιωτικά πούλμαν έναντι αδρής αμοιβής που μπορεί να φτάνει τα 100 ευρώ το άτομο. «Οι Σύριοι έχουν χρήματα», είναι κάτι που θα ακούσω συχνά σε αυτό το ταξίδι. Πράγματι, οι Σύριοι δεν άφησαν τη χώρα τους λόγω της φτώχειας αλλά λόγω του πολέμου.

Αυτό μου εξηγεί ο Αμάρ και η γυναίκα του Ικράμ. Ξεκίνησαν πριν από 40 μέρες από τη Δαμασκό μαζί με την 4χρονη Νάγια και τον 6χρονο Μοχάμεντ. Όταν πέρασαν στην Τουρκία είδαν Τούρκους στρατιώτες να σκοτώνουν 16 άτομα στο Κουρδιστάν. Το πιο δύσκολο κομμάτι της έως τώρα διαδρομής τους όμως, ήταν η στιγμή που η βάρκα που τους μετέφερε στην Ελλάδα βυθίστηκε κι έπρεπε να κολυμπήσουν μέχρι να τους περισυλλέξει το λιμενικό.

Ο μικρός Μοχάμεντ γουρλώνει τα μάτια, μου δείχνει με τα χέρια του πως κολύμπησε και μετά κάνει τον ήχο των πυροβολισμών. Μπάμ! Μπάμ!

Η οικογένειά του θα διασχίσει συνολικά 8 χώρες: Συρία – Τουρκία – Ελλάδα – ΠΓΔΜ – Σερβία – Ουγγαρία – Αυστρία – Γερμανία. Τελικός προορισμός Αλμάνια, μου λένε με ενθουσιασμό. Έχουν συγγενείς που ζουν καλά εκεί. Θα πάνε να συναντήσουν την αδερφή της γυναίκας του με την οικογένειά της. Αγόρασαν εισιτήρια για το πρωινό τραίνο που αναχωρεί σε 7 ώρες. ‘Και που θα μείνετε;’ τους ρωτάω. ‘Εδώ, στο παγκάκι’, μου απαντούν. Μάλλον δεν έχουν όλοι οι Σύριοι χρήματα για ξενοδοχείο.

Λίγη ώρα μετά την αναχώρηση του συρμού, οι περισσότεροι έχουν αποκοιμηθεί. Μου κάνουν εντύπωση μερικά πιτσιρίκια ξαπλωμένα στα πόδια των γονιών τους, με τα κεφαλάκια τους να βγαίνουν στο διάδρομο. Θα χρειαστεί να διασχίσω μαζί τους τα Βαλκάνια για να συνειδητοποιήσω εκ των υστέρων ότι τα ελληνικά τραίνα είναι μια χαρά, κι ας κοιμάσαι στο πάτωμα.

Ο Ρασίντ, ένας 21χρονος Κούρδος από το Χαλέπι της Συρίας, είναι από τους λίγους που δεν κοιμούνται σε αυτό το τραίνο. Είναι πιτσιρικάς και δεν τον τρομάζει το μακρύ ταξίδι που έχει μπροστά του. Είναι σίγουρός ότι τα δύσκολα είναι πίσω του, όταν οδηγούσε ο ίδιος τη βάρκα του τρόμου από τη Τουρκία στη Ρόδο.

Γιατί έρχονται όλοι στην Ελλάδα με τις βάρκες του θανάτου;

Η απάντηση αποστομωτική: «Για τη βάρκα πληρώνεις 1.100 ευρώ στο διακινητή. Μπορεί να κινδυνεύεις να πνιγείς αλλά είναι μια κι έξω. Σε μια ώρα έχεις τελειώσει. Είτε είσαι νεκρός είτε έχεις φτάσει στον προορισμό σου. Ο δρόμος από τον Έβρο είναι πιο ακριβός, κοστίζει 2000 παραπάνω και πρέπει να περπατήσεις 2 εβδομάδες».

Ο Ρασίντ είναι Χριστιανός. Μπορεί να μου μιλά επί ώρες για τους τζιχαντιστές του ISIS, πόσο δύσκολη έκαναν τη ζωή του και τη ζωή της οικογένειάς του στην Τουρκία. «Είχαμε 4 σπίτια, τώρα δεν έχουμε τίποτα». Μου δείχνει τα σημάδια από θραύσματα βόμβας στα χέρια και τα πόδια του. «Είχα τραυματιστεί πολύ σοβαρά, νόμιζαν ότι θα πεθάνω, όπως ο 18χρονος αδελφός μου, αλλά επέζησα». Ο Ρασίντ πήγε και βρήκε τον άλλο του αδελφό στην Κωνσταντινούπολή, όπου έμεινε για ένα χρόνο. Μου λέει ότι δούλευε μέρα νύχτα αλλά τα χρήματα που έβγαζε έφταναν μόνο για να πληρώνει το νοίκι του, του συμπεριφερόντουσαν άσχημα και ένιωθε ότι δεν έχει καμία προοπτική. Γι αυτό αποφάσισε να φύγει.

Σκέφτομαι ότι ένας Έλληνας που ζει στην ασφάλεια της χώρας του αλλά τα χρήματα που βγάζει δεν του αρκούν, έχει το δικαίωμα να αναζητήσει ένα καλύτερο μέλλον σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου επιθυμεί. Γιατί να μην το έχει ένας 21χρονος Κούρδος από τη Συρία;

Γιατί θέλουν να πάνε όλοι στη Γερμανία

Ο Ρασίντ μάλλον δεν είναι από τους φασαριόζους που τσακώνονται μεταξύ τους και δημιουργούν προβλήματα στα νησιά. Μου λέει πόσο καλά του φερθήκανε στη Ρόδο και πόση ευγνωμοσύνη νιώθει για τη χώρα μας, που του έδωσε φαγητό, χαρτιά και ένα εισιτήριο πλοίου για τον Πειραιά. Όμως αν μείνει εδώ ξέρει πως θα είναι πολύ δύσκολο να βρει δουλειά.

Στη Θεσσαλονίκη θα συναντήσει την οικογένεια της θείας του και θα συνεχίσουν όλοι μαζί για Γερμανία. «Εκεί το κράτος λειτουργεί, θα βρω δουλειά και θα ζω καλά», λέει.

Οι περισσότεροι θέλουν να πάνε στη Γερμανία και η απόφαση της Άνγκελα Μέρκελ να αναστείλει προσωρινά τη Συνθήκη Δουβλίνο ΙΙ για τους Σύρους πρόσφυγες, σταματώντας τις επαναπροωθήσεις στις χώρες πρώτης υποδοχής, αποτελεί ακόμα ένα κίνητρο.

Θεσσαλονίκη – Εύζωνοι

Άφιξη στη Θεσσαλονίκη. Έξω από το σταθμό περιμένουν δεκάδες ταξί που προσφέρονται να μεταφέρουν τους πρόσφυγες στα σύνορα. Ζητούν 90-100 ευρώ για μια διαδρομή μίας ώρας και εκνευρίζονται όταν προσπαθώ να τραβήξω φωτογραφίες. Με πλησιάζει ένας Σύρος και σε σπαστά ελληνικά με ρωτά αν υπάρχει εναλλακτική στο ταξί που είναι πολύ ακριβό. Κατευθυνόμαστε προς το σταθμό των ΚΤΕΤΛ Μακεδονίας για να πάρουμε το λεωφορείο που σε αφήνει μερικά χιλιόμετρα μακριά από τα σύνορα, αλλά κοστίζει μόνο 10 ευρώ.

Ο Ίσα ταξιδεύει με τη γυναίκα, το δύο μηνών κοριτσάκι τους και τις τρεις κόρες τους. Είχε κατάστημα με καλλυντικά στη Δαμασκό και έμαθε λίγα ελληνικά μια περίοδο που δούλευε στην Κύπρο. Μαζί του ταξιδεύει και ο φίλος του ο Μοχάμεντ, ο οποίος μου δείχνει φωτογραφίες του 10χρονου γιου του που ακρωτηριάστηκε στη Συρία. Τον ρωτάω τι δουλειά έκανε εκεί. «Ήμουν Σεφ!» μου απαντά με περηφάνια. «Τα παιδιά μου έμειναν πίσω στη Συρία. Αν καταφέρω να φτάσω στη Γερμανία και να βρω δουλειά, θα έρθουν να ζήσουν μαζί μου».

Έξω από το σταθμό των ΚΤΕΛ ένα μεγάλο γκρουπ Αφγανών κάνει στάση για φαγητό. Σε κάθε ομάδα συνήθως βρίσκεις έναν νεαρό που μιλά Αγγλικά, όπως ο 22χρονος Χασάν. Τον ρωτάω που έμαθε τόσο καλά τη γλώσσα. «Όταν σπούδαζα Διοίκηση Επιχειρήσεων στην Καμπούλ» μου λέει. Ο Χασάν πλήρωσε 3000 δολάρια για να έρθει έως εδώ. Το Αφγανιστάν μπορεί να έχει Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων, αλλά όπως μου εξηγεί «δεν έχει ασφάλεια, ειρήνη και οικονομία στη χώρα μου».

Στο δρόμο για τους Ευζώνους Κιλκίς, μιλάω λίγο με τον οδηγό του ΚΤΕΛ. «Δεν σταματούν να έρχονται, πρωί μεσημέρι, βράδυ, ακόμα και μέσα στη νύχτα, είναι μια πρωτόγνωρη κατάσταση αυτό που ζούμε. Σχεδόν κάθε 10 λεπτά αναχωρεί λεωφορείο από τη Θεσσαλονίκη για το Κιλκίς» μου λέει. «Μερικές φορές τους πάμε μέχρι τα σύνορα στην Ειδομένη αλλά όταν έχει πολύ κόσμο η αστυνομία δεν το επιτρέπει».

Στην κοιλάδα του Αξιού: Περπατώντας 2,5 χλμ μέχρι τα σύνορα

Το λεωφορείο μας αφήνει στο Hotel Hara στους Ευζώνους, τον πιο δημοφιλή σταθμό για τους πρόσφυγες στην ελληνοσκοπιανή μεθόριο. Εκεί οι αστυνομικοί τους χωρίζουν σε ομάδες 50 ατόμων, τους δίνουν έναν αριθμό προτεραιότητας και τους αφήνουν να περπατήσουν 2,5 χιλιόμετρα μέχρι την ουδέτερη ζώνη στο ύψος της Ειδομένης. Αυτό συμβαίνει για να μην καταφθάνουν όλοι μαζί και συνωστίζονται μπροστά στη συνοριογραμμή, αλλά δεν έχει και μεγάλη επιτυχία, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Ακολουθώ μια ομάδα 50 ατόμων. Ομολογώ ότι το μου ακούστηκε εύκολο το περπάτημα για 2,5 χιλιόμετρα, δεν είναι όμως,  όχι με το back pack στην πλάτη, την κάμερα ανά χείρας και το μεσημεριανό ήλιο να καίει. Πόσο μάλλον για όλους αυτούς τους ανθρώπους που είναι ήδη από 15 έως και 40 μέρες στο δρόμο, κουβαλώντας την πραμάτεια τους και τα παιδιά τους στα χέρια.

Μπροστά μας εκτείνεται η κοιλάδα του Αξιού, του δεύτερου μεγαλύτερου ποταμού των Βαλκανίων που ξεκινά από τα σερβοαλβανικά σύνορα και καταλήγει στο Θερμαϊκό κόλπο. Περνάμε μέσα από χωράφια με καλαμπόκια και ηλιοτρόπια.

Ζηλεύω τη Σελίνα που ταξιδεύει στην αγκαλιά του μπαμπά της γιατί δεν μπορεί να περπατήσει , είναι μόλις 9 μηνών. Βέβαια, δεν φαίνεται και πολύ άνετη, καθώς λιώνει από τη ζέστη. Ο μπαμπάς της είχε βιοτεχνία με πιτζάμες και εσώρουχα στη Δαμασκό. «Είχαμε χρήματα, δεν ήταν αυτό το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι ο πόλεμος στη Συρία» μου λέει. «Πριν 3 χρόνια η γυναίκα μου έμεινε έγκυος δύο φορές και απέβαλλε, λόγω του πολέμου. Όταν γεννήθηκε η μικρή μας, δεν ήθελα να περιμένω να πεθάνει μπροστά στα μάτια μου. Καλύτερα που φύγαμε, δεν με νοιάζει τι μας περιμένει, δεν θα είναι χειρότερο από τον πόλεμο. Το ταξίδι είναι δύσκολο, αλλά έχουμε μια πιθανότητα να μπορέσουμε να ζήσουμε ξανά καλά. Τι να περιμένω εκεί, να πεθάνω;».

Είναι όλοι από τη Συρία;

Η πλειοψηφία των ανθρώπων που συναντώ είναι από τη Συρία ή το Αφγανιστάν. Τα διαθέσιμα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες επιβεβαιώνουν αυτή μου την αίσθηση. Το πρώτο οκτάμηνο του 2015 στη χώρα μας εισήλθαν 183.000 άτομα, εκ των οποίων η συντριπτική πλειοψηφία είναι Σύριοι, σε ποσοστό 68%, ενώ το 18% είναι από το Αφγανιστάν. Στο Αφγανιστάν δεν κινδυνεύεις από αεροπορικούς βομβαρδισμούς, κινδυνεύεις όμως από παγιδευμένα αυτοκίνητα, βομβιστές αυτοκτονίας και φανατικούς που απειλούν οποιαδήποτε ‘προοδευτική’ συμπεριφορά. Αυτό σε κάνει πρόσφυγα ή οικονομικό μετανάστη; Δεν ξέρω αλλά ίσως δεν έχει και τόση μεγάλη σημασία. Άλλες εθνικότητες που συναντάς είναι οι Ιρακινοί και οι Σομαλοί.

Ένταση, συμπλοκές και αστυνομική βία στα σύνορα Ελλάδας – ΠΓΔΜ

Φτάνουμε στα σύνορα, δίπλα στο σιδηροδρομικό σταθμό της Ειδομένης. Ένα κλιμάκιο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα έχει συνεχή παρουσία στην περιοχή από τον περασμένο Μάρτιο με γιατρό, νοσηλευτή, ψυχολόγο και μεταφραστές. Μια ομάδα εθελοντών από το Πολύκαστρο συγκεντρώνει τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης για τους πρόσφυγες που καταφθάνουν στην περιοχή εδώ και ένα χρόνο. Πλέον παρουσία έχουν και άλλες ΜΚΟ, ο Ερυθρός Σταυρός, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ενώ πρόσφατα στο σημείο εγκαταστάθηκαν χημικές τουαλέτες και τρεχούμενο νερό.

Με 2.000 – 3.000 ανθρώπους να καταφθάνουν καθημερινά στην Ειδομένη, κανένας δεν έχει βρει ακόμα τον τρόπο να τηρείται σειρά προτεραιότητας και να διεξάγεται ομαλά το πέρασμα στην ΠΓΔΜ. Επειδή ο κόσμος μένει πάρα πολύ ώρα εκεί, σε συνθήκες μαζικότητας, κάτω από τον ήλιο, μέσα στη ζέστη, έχουν περπατήσει, επειδή έχουν περπατήσει πολύ, είναι κουρασμένοι και ταλαιπωρημένοι έχοντας ξεκινήσει από τα σπίτια τους πριν 15-30-40 ημέρες, δεν τους είναι ανεκτή αυτή η κατάσταση. Ενώ η αστυνομία προσπαθεί να τους κρατήσει στις γραμμές του τραίνου, έρχονται μαζικά προς το σημείο εισόδου όπου επικρατεί χάος.

Όση ώρα είμαι εκεί, κάποιοι τσακώνονται μεταξύ τους για τη σειρά, μια ομάδα νεαρών περνά πάνω από το συρματόπλεγμα εξοργίζοντας ακόμα περισσότερο τους αστυνομικούς που σηκώνουν τα γκλομπ τους και συχνά τα κατεβάζουν σε κάποιο χέρι ή πόδι. Ένας νεαρός μου δείχνει τα χτυπημένα πόδια του.

Δεν είναι άλλωστε καινούργιες οι εικόνες άσκησης βίας από πλευράς των Σκοπιανών συνοριοφυλάκων. Πριν από λίγες εβδομάδες χρησιμοποίησαν χειροβομβίδες  κρότου λάμψης και 10 άτομα τραυματίσθηκαν από πλαστικές σφαίρες.

«Ο γιατρός της ομάδας μας έχει δει περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν χτυπηθεί από τη σκοπιανή αστυνομία αρκετές φορές κι αυτό έχει συμβεί και μπροστά μας» επιβεβαιώνει η Αγγέλα Μπολέτση, των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. «Και σήμερα νωρίς το πρωί ένας άνθρωπος χτυπήθηκε από την αστυνομία και μεταφέρθηκε στο κέντρο υγείας του Πολυκάστρου με υποψία ότι έχει σπασμένο χέρι. Δεν έχουν ηρεμήσει τα πράγματα, υπάρχει διαρκής εκνευρισμός».

Η Αγγέλα επισημαίνει ότι πρόκειται για ένα μεικτό πλήθος, συχνά ξεσπούν διαμάχες μεταξύ εθνικοτήτων για τη σειρά, ανάμεσά τους όμως υπάρχουν πολλοί ευάλωτοι άνθρωποι, έγκυες γυναίκες και παιδιά. Η Ύπατη Αρμοστεία και η Αστυνομία προσπαθεί να τους περάσει κατά προτεραιότητα αλλά δεν είναι εύκολο. Οι οικογένειες συνήθως είναι πολυμελείς και τρέμουν μήπως χωριστούν μεταξύ τους.

Στο βίντεο που ακολουθεί, μια γυναίκα κλαίει και χτυπιέται γιατί η κόρη της έμεινε πίσω και παρακαλάει τον Σκοπιανό αστυνομικό να την αφήσει να περάσει. Μάταια.

Η Αγγέλα, που είναι ψυχολόγος, μου εξηγεί ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι, επειδή κουβαλούν τραυματικές εμπειρίες από τις πατρίδες του, έχουν συχνά αντιδράσεις πανικού: «Υπό τέτοιες συνθήκες συνωστισμού εδώ αναπτύσσεται το πιο πρόσφορο έδαφος για τέτοιες αντιδράσεις. Μιλάμε για ανθρώπους που έχουν ζήσει τραυματικές εμπειρίες και είναι ευάλωτοι. Βλέπουμε παιδιά σε πολύ δύσκολη κατάσταση και γονείς να μην ξέρουν πώς να τα διαχειριστούν, να κλαίνε, να παθαίνουν κρίσεις. Επίσης, οι άνθρωποι δεν έχουν πληροφόρηση. Δεν ξέρουν πως λειτουργεί το σύστημα, τι θα βρουν εδώ, τι βοήθεια μπορούν να πάρουν. Ρωτάνε συνέχεια και πρακτικές πληροφορίες. Γι αυτό έχουμε τους μεταφραστές και προσπαθούμε να ενημερώνουμε ομάδες – ομάδες. Βρίσκονται σε τεράστια ανασφάλεια».

Βρισκόμαστε στη Γευγελή, την πρώτη συνοριακή πόλη της ΠΓΔΜ. Εκεί λειτουργεί από τις 24 Αυγούστου ένα Κέντρο Υποδοχής όπου μεταφέρονται αμέσως οι πρόσφυγες που έρχονται από την Ελλάδα, καταγράφονται από τις σκοπιανές Αρχές και προωθούνται με τραίνα στα βόρεια σύνορα της χώρας με της Σερβία. Οι παλιοί συρμοί από την εποχή του Τίτο επιστρατεύτηκαν και πραγματοποιούν από 2 έως 4 δρομολόγια την ημέρα. Όμως ο μεγάλος αριθμός ανθρώπων που καταφθάνουν καθημερινά, από 2.000 έως 4.000, δημιουργεί ταλαιπωρία και καθυστερήσεις.

Σύμμαχος των προσφύγων σε αυτή την ταλαιπωρία, είναι η ΜΚΟ Legis που συγκεντρώνει είδη πρώτης ανάγκης από δωρεές για να τους προσφέρει. “Μοιράζουμε την ημέρα 4.000 πακέτα φαγητού, νερό και άλλες προμήθειες. Σκοπός μας είναι κανένας τους να μην φύγει πεινασμένος από τη χώρα μας” μου λέει ο επικεφαλής Τζάσμιν Ρεντζεπι.

Στον αντίποδα, η Κυβέρνηση των Σκοπίων, από τον Οκτώβριο του 2014 που ξεκίνησε η αθρόα διέλευση μεταναστών στη χώρα, κρατά ιδιαίτερα σκληρή στάση, επικαλούμενη ζητήματα ασφάλειας, υποστηρίζοντας ότι ανάμεσά τους μπορεί να βρίσκονται εξτρεμιστές και άλλα επικίνδυνα στοιχεία. Τα διαθέσιμα στατιστικά δεδομένα όμως καταδεικνύουν ότι ένας μεγάλος αριθμός ατών των ανθρώπων είναι πρόσφυγες που δικαιούνται διεθνούς προστασίας. Πόσο μάλλον όταν ανάμεσά τους υπάρχει μεγάλος αριθμός γυναικών και παιδιών.

Από τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους, περισσότεροι από 64.000 άνθρωποι έχουν εγγραφεί στο κέντρο υποδοχής της Γευγελής. Σύμφωνα με τη Unicef, την εβδομάδα μεταξύ 1 και 6 Σεπτεμβρίου, από τους 10.000 ανθρώπους που καταγράφηκαν, περίπου το 40% ήταν γυναίκες και παιδιά.

Το απόγευμα, οι σκοπιανοί αστυνομικοί, με τον γνώριμο πια επιβλητικό τους τρόπο, χωρίζουν τους πρόσφυγες σε γκρουπ και τους βάζουν να περιμένουν το τραίνο  Το πρώτο τραίνο καταφθάνει στις 20.00 το βράδυ, το επόμενο στις 23.00 και το τελευταίο τα μεσάνυχτα. Η διαδρομή είναι μόνο 4-5 ώρες, αλλά αυτό σημαίνει ότι θα φθάσουν στο Ταμπανόβτσε στα σύνορα με τη Σερβία νύχτα και θα πρέπει να περπατήσουν μέσα στο σκοτάδι. Στην περιοχή γίνονται ληστείες και επιθέσεις κυρίως από οδηγούς ταξί. Αυτό συζητούν μεταξύ τους ενώ περιμένουν να επιβιβαστούν στους συρμούς.

Ταμπανόβτσε: Το πέρασμα στη Σερβία

Όταν φτάνουμε στο Ταμπανόβτσε, κάποιοι αποφασίζουν να κατασκηνώσουν σε ένα μικρό χώρο δίπλα στο σταθμό, όπου τους υποδέχονται οι εθελοντές. Είναι ελάχιστοι, μια γυναίκα με σπασμένο πόδι που δεν μπορεί να περπατήσει και μερικές οικογένειες. Ανάμεσά τους, η πρώτη οικογένεια που συνάντησα στο σταθμό Λαρίσης. Η Νάγια και ο Μοχάμεντ χρειάζονται λίγο ύπνο πριν το νέο γύρο πεζοπορίας. Οι γονείς τους με ρωτάνε πώς είναι η κατάσταση στα σύνορα της Σερβίας με την Ουγγαρία, αν είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα και αν θα χρειαστούν κάποιον διακινητή για να τους βοηθήσει να περάσουν.

Οι υπόλοιποι φεύγουν επί τόπου. Δεν θέλουν να χάσουν ούτε λεπτό. «Θα προσπαθήσω σε τρεις μέρες να είμαι στη Γερμανία» μου λέει ένας νεαρός. «Η Ουγγαρία χτίζει φράχτη, πρέπει να προλάβουμε».

Οι εθελοντές τους συμβουλεύουν να κινούνται σε μεγάλες ομάδες για να είναι ασφαλείς και να μην παίρνουν ταξί. Θα περπατήσουν 2 χιλιόμετρα μέχρι το πρώτο σερβικό χωριό, το Μιράτοβατς και από εκεί ακόμα 8 χιλιόμετρα μέχρι την πόλη Πρέσεβο. Επειδή η απόσταση είναι μεγάλη και απαιτεί 4-5 ώρες γρήγορο περπάτημα, η Ύπατη Αρμοστεία μίσθωσε πριν από λίγες εβδομάδες λεωφορεία προκειμένου να μεταφέρουν τα γυναικόπαιδα από το Μιράτοβατς στο Πρέσεβο. Όμως οι οικογένειες είναι πολυμελείς, δεν είναι μόνο η μαμά και τα παιδιά αλλά και ο μπαμπάς, ο θείος, ο ανιψιός… Συχνά λοιπόν αποφασίζουν να περπατήσουν όλοι μαζί για να μην χωριστούν.

Πρέσεβο: Προετοιμάζοντας την είσοδο στην Ευρώπη

Το επόμενο πρωί το Πρέσεβο βουλιάζει από τους πρόσφυγες. Η ουρά έξω από το κέντρο υποδοχής είναι ατελείωτη. Στους δρόμους γύρω από το σιδηροδρομικό σταθμό επικρατεί το αδιαχώρητο. Βλέπω τον Ίσα με τα πέντε κορίτσια του σε απελπιστική κατάσταση σε ένα πεζοδρόμιο. Ρωτάω τον Amr, έναν υπάλληλο της Ύπατης Αρμοστείας, αν μπορεί να δοθεί προτεραιότητα λόγω του μωρού. «Είναι κάτι που προσπαθούμε να κάνουμε ούτως η άλλως» μου λέει κάπως θυμωμένα που παρεμβαίνω και έχει δίκιο. «Πρέπει να δεις τη μεγάλη εικόνα, έχουμε να κάνουμε με χιλιάδες ανθρώπους και κανείς δεν πρέπει να νιώσει ότι αδικείται για να ωφεληθεί κάποιος άλλος. Από τις αρχές του 2015 μόνο στη Σερβία έχουν εισέλθει και καταγραφεί 130.000 άνθρωποι» προσθέτει πριν συνοδεύσει την οικογένεια του Ίσα μέσα στο κέντρο, που μοιάζει με όαση σε σχέση με την κατάσταση που επικρατεί εκεί έξω. 

Στο κέντρο υποδοχής του Πρέσεβο, οι πρόσφυγες περνούν από αστυνομικό έλεγχο, δίνουν συνέντευξη, φωτογραφία και δακτυλικά αποτυπώματα για να πάρουν μία προσωρινή άδεια παραμονής 72 ωρών προκειμένου να ζητήσουν άσυλο ή να εγκαταλείψουν τη χώρα. Η άδεια αυτή τους επιτρέπει να χρησιμοποιούν τις δημόσιες υπηρεσίες, τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και να μείνουν σε ξενοδοχεία.

Η διαδικασία διαρκεί μία με δύο ημέρες και νομιμοποιεί την παρουσία τους στη χώρα. Κάποιοι όμως προσπαθούν να την αποφύγουν. Είτε γιατί φοβούνται τη διαδικασία των δακτυλικών αποτυπωμάτων, είτε γιατί αποθαρρύνονται από τη μεγάλη ουρά  είτε γιατί πέφτουν θύματα διαφόρων επιτήδειων που τους λένε ότι θα «κολλήσουν» 6-7 μέρες μέσα στο κέντρο και προσφέρονται να τους μεταφέρουν βόρεια, αμέσως και χωρίς χαρτιά, παράνομα δηλαδή.  Ένα εισιτήριο με το πούλμαν κοστίζει 25 ευρώ αν έχεις χαρτιά και 60 αν δεν έχεις, δηλαδή 7.242,82 σερβικά δηνάρια. Καλωσορίσατε στην άγρια βαλκανική δύση.

Όσα δεν μαθαίνεις στο Πρέσεβο την ημέρα, θα τα μάθεις σίγουρα κάνοντας μια βόλτα στους δρόμους της πόλης τη νύχτα. Βρισκόμαστε σε μια από τις πιο φτωχές πόλεις της Σερβίας, με αλβανικό πληθυσμό και ποσοστό ανεργίας που ξεπερνά το 45% επισήμως και αγγίζει το 70% ανεπισήμως. Δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι το προσφυγικό δράμα αποτελεί για πολλούς μια πρώτης τάξης ευκαιρία να βγάλουν χρήματα.

Ο τιμοκατάλογος του προσφυγικού δράματος

Οι οδηγοί των λεωφορείων που σχηματίζουν ουρά απέναντι από το κέντρο υποδοχής, δεν αφήνουν την πελατεία τους στην τύχη. Έχουν βγάλει ντελάληδες στους δρόμους, οι οποίοι αμείβονται με 1 έως 4 ευρώ για κάθε άτομο που φέρνουν. Μιλάμε για διπλά πούλμαν των 74 ατόμων και μονά των 52 ατόμων. Τα ταξί χρεώνουν 20 ευρώ για μικρές διαδρομές που κανονικά κοστίζουν 1 ευρώ. Η μικρή πόλη δεν είχε ξενοδοχεία, πλέον έχει δύο και είναι πάντα γεμάτα. Τα δωμάτια κοστίζουν 25 ευρώ, το ίδιο και οι σκηνές που πουλάνε πλανώδιοι στους δρόμους. Σκηνή 25 ευρώ, Sleeping bag 15 ευρώ, κουβέρτα 10 ευρώ. 

Οι περισσότεροι πρόσφυγες που φεύγουν από το Πρέσεβο δεν πάνε απευθείας στη Σουμποτίτσα στα σύνορα με την Ουγγαρία αλλά στο Βελιγράδι για να δικτυωθούν με τους εκεί διακινητές. Η ταρίφα Βελιγράδι – Γερμανία ξεκινά από 500-600 ευρώ έως 1.100-1.500 ευρώ.

Πιάνω κουβέντα με τον Παρχάντ, έναν 20χρονο Αφγανό που έρχεται από το Ιράν με τελικό προορισμό τη Γερμανία φυσικά. Ταξιδεύει με 3 καλούς του φίλους σε μια ομάδα 25 ατόμων και είναι πολύ χαρούμενος. Τον ρωτάω πώς θα περάσει τα σύνορα με την Ουγγαρία. «Κανένα πρόβλημα» μου απαντά «Έχουμε μαζί μας κάποιον που ξέρει το δρόμο. Είναι γιος ενός φίλου του πατέρα μου από το Αφγανιστάν». «Πόσα πλήρωσες;» είναι η επόμενη ερώτησή μου».

Ιράν – Τουρκία: 600

Τουρκία – Ελλάδα: 1500

Σερβία – Γερμανία: 1500

Ο Παρχάντ πλήρωσε ακριβά και έφτασε στον προορισμό του, αλλά το ταξίδι του για δεν ήταν εύκολο. Όπως θα μου πει λίγες μέρες μετά, οι φίλοι συνελήφθησαν από τους Ούγγρους συνοριοφύλακες: «Περπατούσαμε στο δάσος όταν μα εντόπισαν. Μόνο 5 άτομα καταφέραμε να ξεφύγουμε. Δεν ξέρω τι τους συνέβη και που βρίσκονται».

Για ποια προσφυγική κρίση μιλάμε;

Η Ουγγαρία έχει επιστρατεύσει όλα τα μέσα προκειμένου ο φράχτης μήκους 175 χιλιομέτρων που κατασκευάζει στα νότια σύνορά της με τη Σερβία να είναι έτοιμος μέσα στον Οκτώβριο. Έναν τέτοιο φράχτη σχεδιάζει να υψώσει και η ΠΓΔΜ, ανέφερε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο υπουργός Εξωτερικών Νίκολα Πόποσκι. Η ιστορία όμως έχει δείξει ότι τα τείχη που υψώνονται δεν αποτρέπουν τα καραβάνια των απελπισμένων που τρέχουν να ξεφύγουν από τον πόλεμο. Απλά ψάχνουν να βρουν νέες, συνήθως πιο επικίνδυνες διαδρομές.

Όσο για τους Ευρωπαίους ηγέτες; Εξακολουθούν να διαφωνούν για τις ποσοστώσεις των μεταναστών που θα υποδεχθεί η κάθε χώρα και να αναζητούν μία ενιαία πολιτική ασύλου. «Το διαφορετικό σε αυτή την κρίση είναι ότι είναι πολύ μεγάλη η πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση» υποστηρίζει ο Amr Marei της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στο τέλος της κουβέντας μας. «Γίνεται όλη αυτή η συζήτηση για τις ποσοστώσεις, πόσους θα υποδεχθεί κάθε χώρα και πως θα μοιραστούν οι ευθύνες. Όμως μιλάμε για ανθρώπους που δεν ταξιδεύουν απλά για να βελτιώσουν τη ζωή τους, να βγάλουν περισσότερα χρήματα ή να έχουν μια καλύτερη δουλειά. Μιλάμε για ανθρώπους που εγκαταλείπουν τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, προέρχονται από χώρες όπου γίνεται πόλεμος, όπου δεν υπάρχει καμία ασφάλεια. Αυτός είναι ο ορισμός του πρόσφυγα. Και είμαστε πλέον αντιμέτωποι με την ευθύνη να τους βοηθήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Είναι σημαντική η τροφή και η πληροφόρηση, αλλά στο τέλος της ημέρας αυτό που χρειάζονται περισσότερο αυτοί οι άνθρωποι είναι διεθνής προστασία, ασφάλεια, αξιοπρέπεια, να μπορούν να ζουν ως άνθρωποι με δικαιώματα. Δεν είναι ζώα, είναι άνθρωποι».

Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, με πληθυσμό περίπου 500 εκατομμυρίων, έχει υποδεχθεί μέσα στο 2015 περίπου 340.000 ανθρώπους, σύμφωνα με τα στοιχεία της Frontex, δηλαδή το 0,068% του πληθυσμού της. Ο αριθμός δεν είναι μεγάλος αν αναλογιστεί κανείς ότι περίπου 4 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη Συρία απαρχής του πολέμου. Την ίδια ώρα, υπάρχουν χώρες, όπως ο Λίβανος, με πληθυσμό 4,5 εκατομμύρια, που φιλοξενεί 1,2 εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες, δηλαδή το 20% του πληθυσμού του.

Για ποια προσφυγική κρίση και για ποια Ευρώπη μιλάμε τελικά;

Η προσφυγική κρίση σε αριθμούς

340.000 άνθρωποι έχουν εισέλθει συνολικά στην Ευρώπη από τις αρχές του 2015

183.200 στην Ελλάδα (68% Σύριοι 18% Αφγανοί)
130.000 στη Σερβία

64.000 έχουν καταγραφεί από τον περασμένο Ιούνιο στην ΠΓΔΜ (40% γυναίκες & παιδιά)
800.000 αιτήσεις ασύλου αναμένει η Γερμανία μέσα στο 2015
4.000.000 έχουν διαφύγει συνολικά από την εμπόλεμη Συρία
1.200.000 Σύρους πρόσφυγες φιλοξενεί ο Λίβανος