Στην τελετή αποφοίτησης του ΚΕΘΕΑ: ‘Πλέον μπορώ και κάνω όνειρα’

Του Κωστή Πιερίδη

Πρωινό Κυριακής με ήλιο και πολύ κρύο. Ένα μεγάλο θέατρο. Κόσμος καλοντυμένος και χαμογελαστός. Εικόνες και οσμή αποφοίτησης. Όχι κάποιου λυκείου, προπτυχιακού ή μεταπτυχιακού τίτλου. Εδώ μιλάμε για μια αποφοίτηση από της ζωής τα δυσκολότερα.

Μια αποφοίτηση από τις δομές του ΚΕΘΕΑ, του σχολείου, ή μάλλον καλύτερα της οικογένειας, που μεταμορφώνει ανθρώπους και τους μαθαίνει να ξαναπάρουν την ζωή στα χέρια τους. Εκατόν τριάντα επτά απόφοιτοι που αντιμετώπισαν την δική τους εξάρτηση και γιόρτασαν αυτή τη νίκη με επίγνωση ότι δεν θα είναι η τελευταία τους. Γιατί η «καθαρή ζωή» είναι επιλογή που δεν παύει να είναι δύσκολη.

Το ΚΕΘΕΑ

Άλλοι το λένε «ηρωίνη, αλκοόλ, κοκαΐνη, χασίς, φάρμακα, thai, σίσα, mdma, χάπια, μεθαδόνη, τζόγο». Το ΚΕΘΕΑ λέει πρώτα απ’ όλα «εξάρτηση» και η λογική της θεραπείας βασίζεται στην επιστημονική γνώση πάνω στην κάθε ουσία και στα «στεγνά» προγράμματά του που ενώ είναι πιο δύσκολα από ό,τι φαντάζουν, μαθαίνουν στους εξαρτημένους ότι δεν έχουν ανάγκη τίποτα περισσότερο από τις δικές τους δυνάμεις. Οι υπηρεσίες του παρέχονται δωρεάν και χωρίς λίστες αναμονής. Από τις πιάτσες και τις φυλακές μέχρι τις περισσότερες πόλεις της χώρας.   

Μιλάμε ίσως για την πρότυπη λειτουργία ενός δημοσίου φορέα σε μια χώρα που η λέξη δημόσιο σημαίνει δυσλειτουργία ή και έλλειμμα. Το ΚΕΘΕΑ είναι εδώ για να σπάει στερεότυπα και ένα εξ’ αυτών αφορά στον μη ελλειμματικό προϋπολογισμό του στα 33 χρόνια λειτουργίας του. «Ένας μη υγιείς οργανισμός πώς θα μπορούσε άραγε να είναι σε θέση να θεραπεύει» μου λέει ο Κώστας Αρβανίτης, αντιπρόεδρος του ΚΕΘΕΑ.

Για την ακρίβεια το ΚΕΘΕΑ όχι μόνο δεν αποτελεί πληγή για το κράτος, αλλά έχει και ένα αποθεματικό ταμείο που του επιτρέπει να βρίσκεται στην πρωτοπορία της έρευνας, της καινοτομίας και της δράσης σε ότι αφορά την απεξάρτηση και την θεραπεία. Η οικονομική του υγεία πηγάζει από τον ριζοσπαστικό τρόπο διοίκησής του, δηλαδή την ουσιαστική διοίκησή του από τις δομές του με το ΔΣ (εκλέγεται από τα μέλη του: εργαζόμενους, μέλη των κοινοτήτων, σύλλογοι γονέων) να ακολουθεί και να εγκρίνει τις εισηγήσεις των δομών.   

Παράλληλα, η μεγάλη του συνεισφορά είναι η δυνατότητά του να αλλάζει το ίδιο και να παρακολουθεί τις επιστημονικές εξελίξεις τόσο αναφορικά με τις ουσίες όσο και με την ίδια την απεξάρτηση. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι ο ΟΗΕ έχει επιλέξει το ΚΕΘΕΑ ως επιστημονικό σύμβουλο και συνομιλητή. Δεν συμμετέχει απλά, αλλά καθοδηγεί την έρευνα και την θεραπευτική διαδικασία στον κόσμο. Άνθρωποι του ΚΕΘΕΑ ταξιδεύουν ανά ανά την υφήλιο και εκπαιδεύουν θεραπευτές σε προγράμματα απεξάρτησης.

Κι είμαστε ακόμα ζωντανοί

Την οργάνωση της γιορτής ανέλαβε η ΣΤΡΟΦΗ, η νεότερη δομή του ΚΕΘΕΑ (Έφηβοι και νεαροί ενήλικες). Τα παιδιά – απόφοιτοι και μέλη της κοινότητας – έχουν σχηματίσει μεταξύ άλλων μια μπάντα και έναν ραδιοφωνικό σταθμό. Η μπάντα άνοιξε τη γιορτή και οι Στάθης Δρογώσης, Γιώτα Νέγκα, Δήμητρα Γαλάνη συνόδευσαν τα παιδιά με τραγούδια διόλου τυχαία επιλεγμένα. «Κι είμαστε ακόμα ζωντανοί, στην σκηνή, σαν ροκ συγκρότημα».

Τα σποτάκια του ραδιοφωνικού σταθμού προλόγιζαν την μία μετά την άλλη τις δομές του ΚΕΘΕΑ απ’ όλη την Ελλάδα (Ανάμεσά τους: ΑΡΙΑΔΝΗ, ΔΙΑΒΑΣΗ, ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ, ΕΞΑΝΤΑΣ, ΕΞΟΔΟΣ, ΙΘΑΚΗ, ΚΙΒΩΤΟΣ, ΚΥΤΤΑΡΟ, ΝΟΣΤΟΣ – ΕΞΑΝΤΑΣ, ΟΞΥΓΟΝΟ, ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, ΠΛΕΥΣΗ, ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ, ΣΤΡΟΦΗ) που ανέβαιναν στην σκηνή με τους αποφοίτους τους.

Αυτή η αποφοίτηση δεν είχε καθόλου νεκρό χρόνο. Για την ακρίβεια δεν είχε αυτούς τους επίσημους καλοντυμένους αξιωματούχους που ανεβαίνουν στην σκηνή και νανουρίζουν το κοινό με τα μακρόσυρτα και λόγια χωρατά τους. Οι Γιώργος Μπαρδάνης (Πρόεδρος ΚΕΘΕΑ) και Βασίλης Γκιτάκος (Διευθυντής ΚΕΘΕΑ) έλαμπαν από χαρά. Ήταν λακωνικοί και κινήθηκαν στο ίδιο πνεύμα: «Ποτέ δεν είναι αργά να γίνεις, αυτό που θα μπορούσες να γίνεις». «Δέσμευση μας είναι να συνεχίζουμε να αλλάζουμε όπως αλλάζουν και οι άνθρωποι που υποστηρίζουμε. Να συνεχίσουμε να διεκδικούμε από την πολιτεία την αναγκαία στήριξη στην δημόσια και δωρεάν απεξάρτηση, σε ποιοτικές υπηρεσίες προσβάσιμες απ’ όλους χωρίς διακρίσεις. Αυτή η ημέρα ανήκει σε αυτά τα παιδιά που τα κατάφεραν». 

Πριν χρόνια μου είχε χαρίσει έναν μενταγιόν ο αδερφός μου και μου είχε πει “έλα μαζί μου να σωθούμε”. Είμαι εδώ. Σώθηκα

Πρώτοι στην σκηνή οι απόφοιτοι του ΚΕΘΕΑ – ΙΘΑΚΗ, της πρώτης δομής που ιδρύθηκε το 1983. Οι πρώτες κουβέντες, η αμηχανία του κόσμου, τα δυνατά χειροκροτήματα, τα μπράβο των υπόλοιπων αποφοίτων που σχεδόν συμβολικά και καθόλου τυχαία κάθονται στον εξώστη. Η πρώτη εικόνα των αποφοίτων σε κάνει να κοιτάξεις στα μάτια κάτι που το ΚΕΘΕΑ φωνάζει δυνατά: η εξάρτηση είναι δίπλα μας. Και οι εν δυνάμει εξαρτημένοι όλοι εμείς. Κοιτάς τους αποφοίτους και λες είναι δυνατόν; Αυτοί οι άνθρωποι ήταν στην χρήση; Ναι, ήταν. Και χάρη στον εαυτό τους, τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας και τους θεραπευτές σήμερα κατάφεραν να κάνουν αυτό το «ήταν» να μοιάζει τόσο μακριά. Ο Σπύρος, με δάκρυα στα μάτια ξεκίνησε λέγοντας: «Πάντα ήξερα ότι θα μιλήσω σε πολύ κόσμο, αλλά δεν ήξερα το γιατί. Πριν χρόνια μου είχε χαρίσει έναν μενταγιόν ο αδερφός μου και μου είχε πει “έλα μαζί μου να σωθούμε”. Είμαι εδώ. Σώθηκα».

Σαν μάνα θέλω να ευχαριστήσω τόσο πολύ τους θεραπευτές. Τόσο πολύ

Από την ΣΤΡΟΦΗ που ακολουθεί όλοι στέκονται στους φίλους τους από την κοινότητα που είναι κάτω και τους βλέπουν. «Έχω δει τόσες αποφοιτήσεις από εκεί κάτω και θυμάμαι την πρώτη φορά είχα πει στον εαυτό μου σιγά μην τα καταφέρεις και ολοκληρώσεις. Αλλά είμαι εδώ και όσο δύσκολο και αν ήταν, τα κατάφερα». Ανάμεσα στα παιδιά και μια μητέρα, που κλαίει πριν καν πατήσει το πόδι της στην σκηνή. «Ο γιος μου σήμερα δεν είναι εδώ, σπουδάζει και ζει στο Δουβλίνο. Σαν μάνα θέλω να ευχαριστήσω τόσο πολύ τους θεραπευτές. Τόσο πολύ».

Η Μαρία που τραγούδησε με την μπάντα έχει την δική της ιδιαίτερη ιστορία. Ξεκίνησε την χρήση σχετικά μικρή αλλά εξίσου μικρή ζήτησε βοήθεια και κατάφερε να αποφοιτήσει. «Μέχρι να καταφέρω να τελειώσω το πρόγραμμα έκανα τρεις προσπάθειες. Μου πήρε συνολικά πέντε χρόνια για να φτάσω εδώ που είμαι. Είχα πραγματικά μαύρα μεσάνυχτα αναφορικά με την απεξάρτηση, αλλά στο ΚΕΘΕΑ ένιωσα πολύ καλύτερα. Η μητέρα μου το έψαξε και καταλήξαμε στην ΣΤΡΟΦΗ. Η πρώτη ημέρα ήταν πάρα πολύ δύσκολη. Δεν μου κόλλαγε καθόλου αυτό που έβλεπα. Ένα κτίριο χρωματιστό, άνθρωποι χαμογελαστοί, αλλά παράλληλα και κανόνες που δεν τους καταλάβαινα καθόλου. Μόνο σαν χώρος απεξάρτησης δεν μου έκανε. Όμως, ένιωσα από την πρώτη στιγμή μια οικειότητα με τους ανθρώπους. Το σημαντικό είναι ότι ήθελα να κόψω. Ήμουν νέα και ένιωθα ότι είχα πιάσει πάτο. Οι γονείς μου τότε αρνούνταν να παραδεχτούν ότι εγώ κάνω χρήση, παρότι ήταν ξεκάθαρο. Αποφασίσαμε αρχικά να το αντιμετωπίσουμε με την φυγή, με βάση το τελείως λάθος στερεότυπο ότι οι παρέες έχουν να κάνουν με την χρήση. Πίστεψέ με και στο φεγγάρι να πας, τίποτα δεν αλλάζει, αν δεν θες να το αντιμετωπίσεις».

Το να ζεις καθαρός είναι επιλογή όχι υποχρέωση

«Το να ζεις καθαρός είναι επιλογή όχι υποχρέωση» λέει ένας απόφοιτος από την ΕΞΟΔΟ της Λάρισας. «Θέλω να πω ένα πολύ μεγάλο μπράβο στον εαυτό μου που σήμερα με έφερε ως εδώ». Οι περισσότεροι αναφέρονται στους θεραπευτές τους. Τους ευχαριστούν και η γλώσσα τους σώματός τους δείχνει ότι αυτά τα λόγια μόνο κενά δεν είναι. “Χωρίς εσένα θα τα είχα παρατήσει” ή “με έμαθες πώς να αγαπάω τον εαυτό μου”. Μακάρι αυτό το μάθημα της κοινότητας με κάποιον τρόπο να το διδάσκατε στα σχολεία». Εκτός των θεραπευτών οι απόφοιτοι ευχαριστούν και τις οικογένειές τους.

Η οικογένεια είναι για το ΚΕΘΕΑ ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο στο θέμα της απεξάρτησης. Μου λέει η Μαρία: «Οι γονείς μου έχουν δεχθεί όση θεραπεία έχω δεχθεί και εγώ. Στην κυριολεξία. Έχει μεγάλη σημασία στην θεραπεία να ασχοληθείς με την ρίζα του κάθε προβλήματος. Δηλαδή έστω ότι τελειώνεις ένα πρόγραμμα. Μετά; Τι γίνεται με όσους γυρνούν στο σπίτι τους; Θα πρέπει και η οικογένεια να έχει δουλέψει, αλλιώς δεν έχει νόημα».

Οικογένεια; «Ποια απ’ όλες» μου λέει ο Τάσος. «Η βιολογική ή το ΚΕΘΕΑ; Είναι σπουδαία λέξη με μεγάλη σημασία. Συνήθως, στην χρήση η οικογένεια σαν λέξη δεν υφίσταται, ούτε καν η βιολογική. Και στην απεξάρτηση το πρώτο πράγμα στο οποίο πρέπει να αρχίσεις να δίνεις βάση είναι η οικογένεια μέσα σε μια ομάδα ανθρώπων. Σταδιακά βέβαια αντιλαμβάνεσαι ότι και η βιολογική οικογένεια είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας. Στο τι έχει φταίξει, αλλά και στο πώς θα το φτιάξεις αυτό».

Η κοινότητα είναι μια οικογένεια, είναι φίλοι, είναι σχέσεις. Είναι όλα όσα λείπουν από έναν χρήστη. Να ξυπνάς μαζί, να τρως μαζί

Η Ράνια απόφοιτος από το ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ στέκεται στα βήματα που πρέπει να κάνει ο χρήστης για να διεκδικήσει μια καλύτερη οικογένεια, όποια και αν είναι αυτή. Το ΚΕΘΕΑ, η βιολογική τους, ή η δική τους: «Η κοινότητα είναι μια οικογένεια, είναι φίλοι, είναι σχέσεις. Είναι όλα όσα λείπουν από έναν χρήστη. Να ξυπνάς μαζί, να τρως μαζί. Είναι όμως λίγο παραμυθένιο, γιατί η ζωή δεν είναι έτσι. Γι’ αυτό και το στάδιο της επανένταξης είναι εξίσου σπουδαίο. Βγαίνεις στον πραγματικό κόσμο, κάνεις σχέσεις ουσιαστικές. Η κοινότητα είναι κάπως πιο προστατευτική. Και σαν μωρό παιδί που είναι ένας χρήστης ξεκινάει από εκεί με την υπερβολική αγάπη και το νοιάξιμο για να μπορέσει σταδιακά να ισορροπήσει και να είναι έτοιμος για την πραγματική ζωή. Όμως, μέσα από την θεραπεία θα πρέπει και να αυτονομηθείς σαν άτομο. Δεν είσαι πια το παιδάκι που για όλα σου φταίει ο μπαμπάς σου ή η μαμά σου και τώρα απλά ήρθες να τα ξαναβρείς μαζί τους. Μπορεί να έχεις στόχους να κάνεις την δική σου οικογένεια. Δεν πρέπει να βαλτώσεις στην ασφάλεια της βιολογικής σου οικογένειας». 

Η κουρτίνα ξανασηκώνεται και από πίσω της είναι η πιο πολυπληθής ομάδα αποφοίτων, αυτοί της ΔΙΑΒΑΣΗΣ, ενός προγράμματος εξωτερικής ημερήσιας παρακολούθησης (μαζί με βραδινά τμήματα για εργαζόμενους). Οι απόφοιτοι δείχνουν ότι είναι μια παρέα. Μιλάνε για τις οικογένειές τους, τα παιδιά τους, τις γυναίκες τους και τις κουμπαριές τους που προέκυψαν μέσα στην κοινότητα. Ένας απόφοιτος συστήνεται στον κόσμο παραλείποντας να πει το όνομά του. Η μητέρα του φωνάζει «πώς σε λένε εσένα αγόρι μου;» «Αιμίλιο! Σ’ αγαπάω ρε μάνα».

Είναι πολύ δύσκολο να το πάρεις απόφαση μέσα στην φυλακή

Έχει έρθει η σειρά της ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ και η αίθουσα υποδέχεται τους δυνατότερους των δυνατών, δηλαδή όλων εκείνων που ξεκίνησαν την θεραπεία μέσα στην φυλακή. «Ναι είναι πολύ δύσκολο να το πάρεις απόφαση μέσα στην φυλακή» λέει ο Γιώργος. «Λίγο μετά που ξεκίνησα σε μια εξέγερση στις φυλακές μας έκαψαν την κοινότητα». Ο Τάσος, απόφοιτος της ίδιας δομής μου λέει για το δικό του ξεκίνημα: «Στην αρχή όλα σου φαίνονται βουνό. Ειδικά αν δεν ξέρεις λεπτομέρειες για τα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ. Όμως αν αρχίζεις εμπιστεύεσαι τους ανθρώπους του σιγά σιγά δεν νομίζω ότι μπορείς να το αφήσεις».

Η Ράνια από την ίδια και αυτή δομή: «Η απεξάρτηση είναι μια διαδικασία, μια πορεία. Δεν υπάρχει κάτι που να γίνεται αυτόματα. Το βουνό που σου είπε ο Τάσος θέλει μια και μόνο προϋπόθεση. Να πεις εσύ στον εαυτό σου έχω πρόβλημα και χρειάζομαι βοήθεια. Γιατί αν το σκεφτείς όλα έχουν έναν βαθμό δυσκολίας και όλα λύνονται σιγά σιγά. Και η καθαρή ζωή έχει δυσκολίες. Εμείς τώρα είμαστε σε αυτή τη φάση».

Ένας κύκλος έκλεισε και ένας άλλος ανοίγει

Δομές του ΚΕΘΕΑ συνεχίζουν να βγαίνουν. Άνθρωποι από κάθε μεριά της Ελλάδας. Τα «τσ» των Κρητικών, τα βαριά «λ» των Θεσσαλονικιών και των βορείων, οι πιο τραγουδιστές λέξεις των νησιωτών. Όλοι εκεί με ένα μενταγιόν στο λαιμό. Όλοι αγχωμένοι για τον κόσμο που κρέμεται από τα χείλη τους. Γίνεται αναφορά στην υπόθεση των οροθετικών γυναικών και της πρόσφατης δικαστικής δικαίωσής τους. Ήταν το ΚΕΘΕΑ που πρωτοστάτησε απέναντι στο πρωτόγνωρο κυνήγι μαγισσών της τότε κυβέρνησης και της ηγεσίας του ΚΕΕΛΠΝΟ.

Το θέατρο δονείται σε ένα κράμα χαράς και συγκίνησης όταν ένας απόφοιτος ηλικίας 60+ παρουσιάζεται και λέει ότι είναι εδώ «μετά από 40 χρόνια χρήσης». Ακόμα και θεραπευτές από άλλες δομές συγκλονίζονται. «Ίσως δεν έχουμε δει άλλη περίπτωση με τόσα χρόνια χρήσης και σήμερα αποφοιτά».

Και μετά την αποφοίτηση; Σχεδόν και οι 137 της σκηνής στάθηκαν στο ότι τίποτα δεν έχει τελειώσει. «Ένας κύκλος έκλεισε και ένας άλλος ανοίγει». Η Αφροδίτη μου λέει: «Το σημαντικό είναι να καταλάβεις ότι είναι ένας καθημερινός αγώνας. Θα τον δίνεις κάθε μέρα για όλη σου την ζωή. Δεν σταματάς ποτέ. Και σε όσες δυσκολίες έρχονται εγώ έμαθα να λέω στον εαυτό μου να μην τα παρατάει γιατί μ΄ αρέσει έτσι όπως είμαι τώρα. Το πιο εύκολο είναι να γυρίσεις στα παλιά. Αλλά πλέον έχουμε μάθει να το πολεμάμε. Και το ΚΕΘΕΑ σε μαθαίνει αυτό ακριβώς το πράγμα. Να μην έχεις ανάγκη τίποτα περισσότερο από την θέλησή σου να σταθείς στα πόδια σου».

Στο περπάτημα για το αυτοκίνητο δεν βλέπεις άνθρωπο να μην χαμογελάει. Η χαρά μου, ή χαρά για την χαρά του άλλου, η θέληση, η αλληλεγγύη. Η χαρά του αποφοίτου και η χαρά του θεραπευτή του. Συναίσθημα επαναστατικό. Και όταν η γνώση (επιστημονικό προσωπικό, θεραπευτές) συναντάει την θέληση (μέλη της κοινότητας) τότε είναι οι «πρέζες», και όχι οι άνθρωποι, που πεθαίνουν.