Αυθαίρετα: Μια παλιά ιστορία…

Αυθαίρετο (κτίσμα) είναι εκέινο το ακίνητο που χτίστηκε χωρίς να πληρούνται οι νόμιμοι όροι δόμησης, δηλαδή να είναι εκτός σχεδίου πόλεως ή χωρίς άδεια οικοδόμησης, λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας.

Τώρα, που η μεγάλη πυρκαγιά του Ιουλίου λειτούργησε σαν ενας πύρινος καθρέφτης, όπου εικονίστηκαν, με τραγική καθαρότητα, όλες οι παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, η κατεδάφιση κάποιων αυθαιρέτων κτισμάτων δεν μπορεί παρά να είναι συμβολική. Δηλαδή, το να ρίξεις δέκα μάντρες που εμποδίζουν την πρόσβαση στη θάλασσσα, πέντε παράγκες πάνω σε ρέμα και τρεις βίλες στον αιγιαλό, ασφαλώς δεν συνιστούν λύση στο μέγιστο πρόβλημα της αυθαίρετης δόμησης.

Άνθρωποι καίγονται και πνίγονται εξαιτίας της, κάτι που συνιστά διαχρονικό πολιτικό και κονωνικό σκάνδαλο. Εντάξει, ο αυθαιρετούχος έχτισε το καλύβι ή τη βίλα του μέσα στο δάσος, ή πάνω στο κύμα, ποιος όμως του έδωσε ρεύμα, ποιος του έφερε το νερό και το τηλέφωνο; Ποιος αστυνομικός τον κάλυπτε από τους ελέγχους, ποιος δημοτικός άρχοντας καθάριζε για πάρτη του με την πολεοδομία, ποιος πολιτικός άντλησε μπόλικα ψηφαλάκια υποσχώμενος την νομιμοποίηση του αυθαιρέτου, ποιος έλεγε «αν το δηλώσεις μπορείς να το σώσεις», ποιοι, ή μάλλον πόσοι έγιναν άνθρωποι χάρις στα αυθαίρετα κτίσματα, ό,τι κι αν ήταν αυτά, από μαντρότοιχους μέχρι επαύλεις;

Η ίδια η λέξη, «αυθαίρετο» λέει πολλά για τους ανθρώπους και τα αντικείμενα που περιγράφει. Λοιπόν, η αρχική σημασία του «αυθαίρετος» είναι ο «αυτοεκλεγόμενος με ελεύθερη επιλογή», από το «αυτός» και το «αιρετός», του ρήματος «αιρούμαι», που σημαίνει «εκλέγω».

Το να μην υπακούει κάποιος στι αρχές που ισχύουν και να κάνει κατά το δοκούν, δηλαδή ό,τι γουστάρει, ασφαλώς δεν είναι ελληνική πρωτοτυπία. Ωστόσο, εμείς οι Έλληνες, αυτή την κοινωνική τάση την έχουμε αναγάγει σε τέχνη. Για την ιστορία των αυθαιρέτων κτισμάτων, να θυμίσω, ενδεικτικά, ότι ο πρώτος αυθαίρετος οικισμός στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας, είναι βέβαια τα περίφημα Αναφιώτικα, στους πρόποδες του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης, που χτίστηκαν από τεχνίτες από την Ανάφη, οι οποίοι είχαν έρθει στα μέσα του 19ου αιώνα στην πρωτεύουσα για να εργαστούν στην οικοδόμηση πολλών κτιρίων, μεταξύ αυτών και στα Ανάκτορα του Όθωνα…

Μετά, η Μικρασιατική Καταστροφή και η εσωτερική μετανάστευση εκτόξευσαν το πληθυσμό της Αθήνας. Από το 1974 και μετά ο πληθυσμός της πρωτεύουσας σχεδόν διπλασιάστηκε. Κάπου έπρεπε να στεγαστούν όλοι αυτοί, κι έτσι χτίστηκαν περί τις 150.000 αυθαίρετες κατοικίες. Κάπου επίσης έπρεπε να χτίσουν και το εξοχικό τους για μπάνιο, όσοι από αυτούς είχαν την οικονομική δυνατότητα, τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Έτσι, εκατομμύρια στρέμματα δασικής έκτασης χάθηκαν, άλλαξαν χρήση, κι έγιναν περιοχές οικιστικής ανάπτυξης, δημιουργώντας μια κοινωνική πραγματικότητα, ένα καθεστώς.

Τελικά, στην Ελλάδα, φαίνεται πως η νομιμοποίηση της αυθαιρεσίας είναι ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί η κοινωνική έκρηξη. Γιατί, αν το γκρέμισμα αφορά την αυθαίρετη φτωχική πρώτη κατοικία ενός φουκαρά, που στεγάζει την οικογένειά του μέσα, κι όχι την εξοχική βίλα του πλουσίου παρανόμου, που έχει τις διασυνδέσεις του στις Αρχές, τότε ας το αφήσουμε καλύτερα: η αλά καρτ νομιμότητα θα είναι χειρότερη από την γενική παρανομία.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.