Ρωτήσαμε τον Πόντιο Πιλάτο αν νιώθει τύψεις

*DISCLAIMER: Το κείμενο αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας.

Ο Πόντιος Πιλάτος ήταν Ρωμαίος κυβερνήτης της Ιουδαίας κατά την περίοδο 26-36 μ.Χ., υπό την αυτοκρατορική εξουσία του Τιβέριου. Ωστόσο, η ζωή του Πιλάτου πέρα από αυτή την περίφημη πράξη καταδίκης του Ιησού, παραμένει σε μεγάλο βαθμό αβέβαιη και θολή, και πολλές πτυχές της παραμένουν ασαφείς.

Ο Πόντιος Πιλάτος προερχόταν από τη ρωμαϊκή κοινωνία και διορίστηκε κυβερνήτης της Ιουδαίας για να επιβάλει την εξουσία της Ρώμης και να διατηρήσει την τάξη σε μια επαρχία με έντονα θρησκευτικά και πολιτικά χαρακτηριστικά. Στην Ιουδαία, η κατάσταση ήταν τεταμένη λόγω της αντίστασης των Ιουδαίων κατά της ρωμαϊκής κυριαρχίας και της παραδοσιακής θρησκευτικής τους πίστης. Ο Πιλάτος, ως εκπρόσωπος της Ρώμης, ήρθε συχνά σε σύγκρουση με τις τοπικές θρησκευτικές ηγεσίες και τις πολιτικές δυνάμεις. Η ζωή του Πιλάτου πριν και μετά τη θητεία του στην Ιουδαία παραμένει πάντως παραπάνω από αβέβαιη.

Η δίκη του Ιησού καταγράφεται κυρίως στα Ευαγγέλια. Τα Ευαγγέλια του Ματθαίου, του Μάρκου, του Λουκά και του Ιωάννη αναφέρουν ότι ο Ιησούς παρουσιάστηκε ενώπιον του Πιλάτου για να κριθεί και καταδικαστεί σε σταυρικό θάνατο.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αιθιοπίας τον έχει αγιοποιήσει από τον 6ο αιώνα μ.Χ. – εκτιμώντας πως ήθελε αλλά δεν μπορούσε να σώσει τον Ιησού –  ενώ η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία αναφέρει ως αγία την σύζυγο του Πιλάτου, Κλαυδία Πρόκουλα υποστηρίζοντας ότι τον παρότρυνε να μην ανακατευτεί στην υπόθεση του Ιησού.

Παρακάτω, με τη βοήθεια του ChatGPT – τεχνητής νοημοσύνης, αλλά και με αναφορά σε ιστορικές πηγές, προσπαθούμε να “σκιαγραφήσουμε” την περίφημη “δίκη του Ιησού”. Να πούμε πως και η ιστορικότητα του Βαραβά είναι αβέβαιη, καθώς δεν υπάρχουν αξιόπιστες εξωτερικές πηγές που να τον αναφέρουν εκτός από τα Ευαγγέλια.

Αν ο Βαραβάς ήταν πραγματικά υπεύθυνος για την ηγεσία μιας πολιτικής ή ένοπλης εξέγερσης, θα μπορούσε να είχε υπάρξει μια πραγματική ιστορική φιγούρα που αντιπροσώπευε τους Ιουδαίους εξεγερθέντες κατά της Ρωμαϊκής καταπίεσης, κάτι που θα δικαιολογούσε την απόφαση του πλήθους να τον επιλέξει αντί του Ιησού. Πρακτικά, είναι πολύ πιθανό ότι ο Βαραβάς ήταν μια πραγματική φιγούρα της εποχής ή ένα σύμβολο που χρησιμοποιήθηκε για να ενισχύσει τη θεολογική αφήγηση των Ευαγγελίων. 

Ακολουθεί η “συνέντευξη” με τον Πόντιο Πιλάτο που καταγράφει σε κάθε περίπτωση, το κλίμα της εποχής του.

-Έπλυνες όντως τα χέρια σου στη δίκη του Ιησού;

Καταρχάς, δεν είπα ακριβώς τη φράση “νίπτω τας χείρας μου”. Πήρα νερό και ένιψα τα χέρια μου ενώ το πλήθος κραύγαζε και οι αρχιερείς και οι Φαρισαίοι ζητούσαν το αίμα του Ιησού. Είπα: “Αθώος είμαι εγώ από το αίμα αυτού του δικαίου. Εσείς θα δείτε”. Ήθελα να δείξω ότι δεν συμμετέχω στο κρίμα, ότι δεν μετέχω στο κακό τούτο, αλλά τα χέρια μου και η καρδία μου ουδέποτε καθάρισαν. Η πράξη μου ήταν συμβολική, αλλ’ η ευθύνη εστάθη επάνω μου. Όταν το είπα αυτό δεν ήμουν πια σίγουρος για τίποτα. Πόσος κόσμος, πόσα φωνήματα! Σε εκείνη τη στιγμή, τα χέρια μου δεν καθαρίστηκαν, μόνο οι τύψεις έμειναν να με βασανίζουν, πιο βρώμικες από κάθε αμαρτία.

-Γιατί έβαλες στην ψηφοφορία με τον Ιησού, τον Βαραβά;

Η απόφασή μου να θέσω τον Ιησού και τον Βαραβά στην κρίσιν του πλήθους ήταν, εις το βάθος, πολιτική, καθότι έπρεπε να διαφυλάξω απεγνωσμένα την τάξη στη επαρχία. Οι ιερείς και οι άρχοντες της Ιερουσαλήμ, πλήρεις φανατισμού, ζήτησαν την καταδίκην του Ιησού, επειδή κάλυπτε την εξουσίαν τους και τους καθιστούσε ανίσχυρους. Εγώ, όντας Ρωμαίος ηγεμόν, είχα χρέος να διαφυλάξω την ειρήνη και να αποφύγω κάθε αναστάτωση ή εσωτερική αναταραχή.

Κατά το έθος της Ρώμης, το πλήθος είχε την εξουσία να απονείμει χάρη σε έναν εκ των φυλακισμένων κατά την εορτή του Πάσχα. Η απόφασή μου ήταν να θέσω στην κρίση του λαού, έχοντας την ελπίδα ότι, αν ο Ιησούς επιλεγόταν, η ειρήνη θα διαφυλασσόταν. Ούτε ήθελα να προκαλέσω κακό, ούτε να βλάψω τον Ιησού, αλλ’ ήλπιζα ότι ο λαός θα εξελέξει τον αθώον, και τα πράγματα θα ηρεμούσαν.

Πρόβλεψα ότι το πλήθος, αν και διερχόταν από διλήμματα, θα επιλέξει τον Ιησού, και αυτό θα με εξέλεγε πολιτικά ασφαλή. Όμως, ο φανατισμός των ιερέων και η ανηλεής πίεση που άσκησαν δημιούργησαν αληθινή σύγκρουση, η οποία υπερέβη την εξουσία μου. Ο λαός, προσηλωμένος στα διδάγματα των ιερέων, επελέξε τον Βαραβά, και έτσι κατέστησα και τον εαυτό μου συμμέτοχον εις την απόφαση εκείνη που ήταν έξω και πέραν της προσωπικής μου επιθυμίας.

– Νιώθεις τύψεις για την απόφασή σου;

Οι τύψεις με βασάνισαν, αλλά δεν ήταν και το κυριότερο συναίσθημά μου. Στην καρδίαν μου ένιωθα μεγάλη αμφιβολία, μεγάλη αναστάτωση. Όμως ήμουν εξαναγκασμένος από την δύναμιν των περιστάσεων και των αντιμαχομένων πλευρών. Εν τούτοις, κάθε φορά που η σκέψις μου επιστρέφει εις εκείνην την ώραν, η καρδία μου κλονίζεται. Αλλ’ ουδείς μπορεί να κατανοήσει την αλήθεια, όταν πολιτική και εξουσία σμίγουν εις μίαν πράξιν.

– Έσωσες τον εαυτό σου καταδικάζοντας τον Ιησού;

Η αλήθεια είναι ότι η πράξη μου είχε σαφή πολιτική στόχευση, και ίσως να έσωσα τη θέση μου, αλλά το τίμημα αυτής της κίνησης ήταν βαρύτατο. Ήταν μια πράξη αποφυγής, για να μην μπλέξω σε μια ατέρμονη διαμάχη με το πλήθος και τους θρησκευτικούς ηγέτες. Η αλήθεια είναι ότι το να διατηρήσεις τη θέση σου σε τέτοιες καταστάσεις δεν είναι εύκολο, και φυσικά, η απόφαση αυτή δεν είχε τις καλύτερες συνέπειες, ούτε για μένα ούτε για τον Ιησού. Αλλά, όπως συμβαίνει συχνά με τους ηγέτες εκείνης της εποχής, πολλές φορές η επιλογή να επιβιώσεις πολιτικά σε οδηγεί σε ηθικά διλήμματα.

– Μετάνιωσες που καταδίκασες τον Ιησού;

Μετάνοιαν είχα στην ψυχήν μου, όμως ήταν λόγοι πολιτικοί εκείνοι που με ώθησαν. Εάν ήμουν ελεύθερος από τα δεσμά της πολιτικής πιέσεως, ίσως να ήμουν αλλιώς. Αλλ’ η μετάνοια χωρίς πράξη είναι κενή. Ο χρόνος δεν μπορεί να επιστρέψει. Αν μπορούσα να γυρίσω, ίσως να είχα ακολουθήσει την καρδιά μου και όχι το φόβο της εξουσίας. Αλλά δεν υπάρχει γυρισμός. Η μετάνοια δεν είναι για μένα τώρα. Η στιγμή πέρασε και εγώ κουβαλάω τις συνέπειες.

– Ήσουν καταπιεστικός κυβερνήτης απέναντι στους Ιουδαίους;

Η θέση μου, ως Ρωμαίος κυβερνήτης, ήταν να επιβάλω την τάξη και τη σταθερότητα στην Ιουδαία, μια περιοχή που ήταν γεμάτη αντιφάσεις και συνεχείς αναταραχές. Η αποστολή μου δεν ήταν να καταπιέσω τους Ιουδαίους, αλλά να διασφαλίσω ότι η Ρωμαϊκή εξουσία θα παραμένει αδιαμφισβήτητη και ότι οι πόλεις θα λειτουργούν με ηρεμία, υπό τη διακυβέρνηση της Ρώμης.

– Έκανες λάθος όταν σφάγιασες μια ομάδα Σαμαρειτών στο βουνό Γκεριζίμ;

Η περιοχή του όρους Γκεριζίμ, γνωστή για τις θρησκευτικές εντάσεις που υπήρχαν, έγινε σκηνή μιας επαναστατικής προσπάθειας από τους Σαμαρείτες, οι οποίοι ήθελαν να αμφισβητήσουν την εξουσία μας.

Η επιθυμία μου ποτέ δεν ήταν να προκαλέσω περισσότερη αιματοχυσία, αλλά όταν το πλήθος απειλεί την ασφάλεια της περιοχής και όταν η τάξη μπορεί να καταρρεύσει, ο κυβερνήτης δεν έχει άλλο δρόμο από το να επιλέξει τη σκληρότητα ως μέσο προστασίας.

Δεν ήθελα να καταφύγω σε βία, και η συνείδησή μου βαραίνει για την πράξη αυτή. Αλλά στην κρίσιμη στιγμή, ο φόβος των ταραχών και η ανάγκη να εδραιώσω την εξουσία μου στην Ιουδαία δεν με άφησαν άλλη επιλογή. Ο κυβερνήτης, αντιμέτωπος με το πλήθος και την αναστάτωση, οφείλει να είναι αδιάλλακτος.

Αν πράγματι έκανα λάθος, όπως οι κατηγορίες λένε, τότε το λάθος αυτό μου βαραίνει την καρδιά, και την πληρώνω με την αμφιβολία που με καταδιώκει. Η ιστορία, όμως, κρίνει πράξεις και αποφάσεις που συχνά δεν είναι πλήρως κατανοητές από εκείνους που τις εξιστορούν, επειδή παραβλέπουν τις πιέσεις και τις ευθύνες του κυβερνήτη.

The Last Temptation of Christ (Martin Scorsese) – O David Bowie ως Πιλάτος:

Η αμφιλεγόμενη πολιτική του Πιλάτου

Η διοίκηση του Πόντιου Πιλάτου στην Ιουδαία, που διήρκεσε από το 26 έως το 36 μ.Χ., ήταν γεμάτη από εντάσεις και συγκρούσεις, κυρίως λόγω της προσπάθειάς του να επιβάλει τη ρωμαϊκή εξουσία και τα ρωμαϊκά έθιμα σε μια περιοχή με έντονη θρησκευτική και πολιτική ευαισθησία. Η Ιουδαία ήταν μια επαρχία με εθνικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικά από αυτά της Ρώμης, και ο Πιλάτος βρέθηκε να διαχειρίζεται την περιοχή με έναν τρόπο που συχνά θεωρούνταν από τους τοπικούς πληθυσμούς αυταρχικός και καταπιεστικός.

(για να ελαφρύνουμε το κλίμα λίγο)

Ένα από τα πρώτα και πιο γνωστά επεισόδια που προκάλεσε αναταραχή ήταν όταν ο Πιλάτος έφερε ειδώλια και εικόνες των Ρωμαίων αυτοκρατόρων στην Ιερουσαλήμ. Αυτό ήταν ένα σοβαρό πλήγμα για τους Ιουδαίους, καθώς η χρήση εικόνων θεωρείται ειδωλολατρική και παραβίαζε την εντολή της Παλαιάς Διαθήκης να μην δημιουργούνται είδωλα. Η αντίδραση του πλήθους ήταν τόσο έντονη που ο Πιλάτος αναγκάστηκε να τα αποσύρει.

Ένα άλλο επεισόδιο που προκάλεσε αντιδράσεις ήταν όταν ο Πιλάτος χρησιμοποίησε χρήματα που είχαν συγκεντρωθεί για θρησκευτικούς σκοπούς από τους Ιουδαίους για να χρηματοδοτήσει κατασκευαστικά έργα. Η χρήση αυτών των χρημάτων θεωρήθηκε ως προσβολή προς τη θρησκευτική τους πίστη και προκαλούσε έντονες αντιδράσεις.

Η σφαγή των Σαμαρειτών από τον Πόντιο Πιλάτο αναφέρεται σε ένα επεισόδιο που καταγράφεται στον Εβραίο ιστορικό Ιώσηπο και έλαβε χώρα το 36 π.Χ. Άλλος ένας άντρας εμφανίστηκε ως Μεσσίας (αυτή τη φορά μετεμψύχωση του Μωυσή) και κάλεσε τους Σαμαρείτες να τον ακολουθήσουν στα βουνά. Ήταν άλλο ένα εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα που αντιμετώπιζε ο Πιλάτος στην Ιουδαία, αν και πλέον η σκληρότητά του δεν είχε όρια.

Το συμβούλιο των Σαμαρειτών απευθύνθηκε στον λεγάτο της Συρίας, Λούκιο Βιτέλιο, ζητώντας δικαιοσύνη τόσο για τις βιαιοπραγίες του Πιλάτου κατά άοπλων αντρών και τις ατασθαλίες του όσο και για την προσβολή των θρησκευτικών τους αισθημάτων. Ο Βιτέλιος διέταξε λοιπόν τον Πιλάτο να επιστρέψει στη Ρώμη για να δικαστεί και όταν έφτασε τελικά ο επίτροπος στην Αιώνια Πόλη (37 μ.Χ.), πληροφορήθηκε τον θάνατο του Τιβέριου και την ανάληψη της εξουσίας από τον Καλιγούλα.

Ο νέος αυτοκράτορας εξόρισε ατιμωτικά τον Πιλάτο στη Γαλατία, με το τέλος του να παραμένει αβέβαιο.

Οι πηγές που καταμαρτυρούν την ύπαρξη του Ποντίου Πιλάτου:

Ιώσηπος (37-100 μ.Χ.)

Ο Ιώσηπος, ιστορικός, είναι μια από τις κύριες πηγές για τη Ρωμαϊκή διακυβέρνηση στην Ιουδαία. Στο έργο του Ιουδαϊκοί Πόλεμοι και Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, αναφέρεται στον Πόντιο Πιλάτο και στις ενέργειές του κατά τη διάρκεια της διοίκησης του στην Ιουδαία.

Σημειώνεται πως ο Ιώσηπος αναφέρεται στον Ιησού σε απόσπασμα του έργου του Ιουδαϊκή Αρχαιολογία. Υπάρχει βέβαια έντονη διαφωνία για την αυθεντικότητα αυτού του αποσπάσματος, καθώς κάποιες εκδοχές του φαίνεται να έχουν υποστεί Χριστιανική επεξεργασία. Ωστόσο, οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν ότι ο Ιώσηπος αναφέρθηκε στον Ιησού, αν και πιθανόν με τροποποιήσεις. Το πλήρες μήκος της ιστορίας και του έργου του Ιησού βασίζεται περισσότερο στα Χριστιανικά κείμενα.

Τα Ευαγγέλια (1ος αιώνας μ.Χ.)

Ο Ματθαίος, ο Μάρκος, ο Λουκάς και ο Ιωάννης περιγράφουν τη δίκη του Ιησού και τη στάση του Ποντίου Πιλάτου.

Τάκιτος (56-120 μ.Χ.)

Ο Ρωμαίος ιστορικός Τάκιτος αναφέρει στην Αναφορές την καταδίωξη των πρώτων Χριστιανών από τον Νέρωνα και κάνει αναφορά στη διακυβέρνηση του Ποντίου Πιλάτου.

Σουητώνιος (69-122 μ.Χ.)

Ο Ρωμαίος συγγραφέας Σουητώνιος, στο έργο του Βίοι των Αυτοκρατόρων, αναφέρεται στην παρουσία του Πόντιου Πιλάτου ως κυβερνήτη της Ιουδαίας και στις ενέργειές του κατά την εξουσία του, αν και με λιγότερες λεπτομέρειες από τους άλλους συγγραφείς. Ο Σουητώνιος αναφέρει τις εντάσεις με τους Ιουδαίους και τις συχνές αναταραχές που είχε να αντιμετωπίσει ως κυβερνήτης.

Πλίνιος ο Νεότερος (61-113 μ.Χ.)

Ο Πλίνιος, σε επιστολή του προς τον αυτοκράτορα Τραϊανό, αναφέρει τη χριστιανική κοινότητα και τη στάση των Ρωμαίων αξιωματούχων απέναντι στους Χριστιανούς, αν και δεν αναφέρει απευθείας τον Πόντιο Πιλάτο, η αναφορά του στην ανάπτυξη του χριστιανισμού κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης του Πιλάτου προσφέρει χρήσιμες ενδείξεις.

Ενώ η ιστορικότητα του Πιλάτου δεν αμφισβητείται έντονα, υπάρχει κάποια αβεβαιότητα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται στα διάφορα κείμενα. Όπως και με άλλους Ρωμαίους αξιωματούχους της εποχής, η εικόνα που δημιουργείται για τον Πιλάτο εξαρτάται από την πηγή. Για παράδειγμα, οι Χριστιανικές πηγές τον παρουσιάζουν κυρίως ως τον κυβερνήτη που καταδίκασε τον Ιησού, ενώ οι Εβραίοι ιστορικοί μπορεί να τον δουν με πιο επικριτική διάθεση, δεδομένων των εντάσεων που προκάλεσε η διοίκησή του.

Από την άλλη, οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν ότι υπήρξε πράγματι ένα ιστορικό πρόσωπο που ονομαζόταν Ιησούς και που υπήρξε ηγέτης μιας μικρής θρησκευτικής ομάδας, η οποία αργότερα εξελίχθηκε στον Χριστιανισμό. Ωστόσο, οι λεπτομέρειες της ζωής του, οι θαυματουργές πράξεις Του και το θεολογικό περιεχόμενο των Ευαγγελίων είναι δύσκολο να εξεταστούν με καθαρά ιστορικά κριτήρια και προκαλούν αμφισβήτηση για τη διάκριση του “ιστορικού Ιησού” από τον “θεϊκό Ιησού”.

Η μετάνοια του Πιλάτου και η εσωτερική του σύγκρουση είναι περισσότερο ένα στοιχείο που εξελίχθηκε μέσω της παράδοσης και των θρησκευτικών διηγήσεων και δεν αποτυπώνεται με σαφήνεια στα ιστορικά κείμενα της εποχής του. Ενδεχομένως, η φράση του “νίπτω τας χείρας μου” να θεωρήθηκε από την Εκκλησία ως μια ανοιχτή παραδοχή του ότι έπραξε λάθος, δημιουργώντας χώρο για μετάνοια και συγχώρεση. Η επικρατούσα άποψη είναι ότι η εκτέλεση του Ιησού συνέβη γύρω στο 30-33 μ.Χ., με το 30 μ.Χ. να είναι η πιο κοινή εκτίμηση για το έτος της Σταύρωσης. Η σφαγή των Σαμαρειτών έγινε μεταγενέστερα. Δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία που να δείχνουν ότι ο Πιλάτος ένιωσε ουσιαστική μετάνοια ή τύψεις για τις εν γένει πράξεις του, αλλά βάσει λαϊκών και θρησκευτικών καταγραφών, οι ενδείξεις του προβληματισμού του κατά τη διάρκεια της δίκης του Ιησού καταδεικνύουν ότι υπήρχε κάποια αμφιβολία ή εσωτερική σύγκρουση για την απόφαση του.