Φτωχός: Από πού κρατά η σκούφια του

Φτωχός είναι αυτός που στερείται των αναγκαίων αγαθών, αυτός που δεν έχει τους πόρους για να ζήσει. Είναι επίσης, ο ανεπαρκής, ο ελλιπής, ο ενδεής, ο μειονεκτικός. Δυστυχώς, είναι πολλοί σήμερα στην Ελλάδα και τον κόσμο, που χαρακτηρίζονται από τον όρο «φτωχός», από τον οποίο παράγονται πολλές παραστατικές λέξεις της γλώσσας μας: η φτωχολογιά, το σύνολο των φτωχών δηλαδή, ο φτωχομπινές, που είναι ο κακομοίρης μικροαπατεώνας, αλλά και ο νεόπτωχος, αυτό του οποίου το εισόδημα έχει χάσει μεγάλο μέρος της αγοραστικής δύναμης λόγω των οικονομικών συνθηκών και βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας, όπως αναφέρει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας.

Πολλές οι εκφράσεις στην καθομιλουμένη που έχουν νοηματοδοτηθεί από τη λέξη «φτωχός». Ξεχωρίζω μια: «φτωχός, αλλά τίμιος» – είναι το σλόγκαν, η αξιακή βάση του δραματικού ελληνικού κινημαυτογράφου της χρυσής περιόδου. Αυτό είναι το σήμα κατατεθέν εκείνης τη φτώχειας που έχει κάνει την ανάγκη φιλιοτιμία, που ανέχεται μοιρολατρικά την ένδειά της, προσδίδοντάς της ηθικά χαρακτηριστικά, όταν την ίδια στιγμή, στο άλλο άκρο, οι πλούσιοι και οι άτιμοι κάνουν πάρτι με τις τόσο βολικές γι’ αυτούς ηθικές αγκυλώσεις του προλεταριάτου.

 Η λέξη φτωχός παράγεται από το αρχαίο «πτωχός», το οποίο συγγενεύει, ακούστε τώρα να δείτε, με το ρήμα «πτήσσω», που σημαίνει «ζαρώνω από το φόβο». Οι λέξεις αφηγούνται την ιστορία μας, το έχω ξαναπεί. Η φτώχεια πάει χέρι – χέρι με τον φόβο, η φτώχεια είναι σήμερα η μάστιγα του κόσμου, ο μεγαλύτερος νοσογόνος παράγοντας, και θα παραμείνει τέτοια όσο μακαρίζουμε τους πτωχούς των πνεύματι, αυτούς δηλαδή που είναι πολύ ταπεινόφρονες και ευλαβείς για να απαιτήσουν κοινωνική δικαιοσύνη.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.