Γκέτο: από πού προκύπτει η λέξη

Στις αρχές του 16ου αιώνα, οι κυνηγημένοι Εβραίοι της Ευρώπης ζήτησαν καταφύγιο στην Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Οι ανεκτικοί Βενετσιάνοι τους το παραχώρησαν, φυσικά με το αζημίωτο. Έτσι, το 1516 στο Καναρέτζιο, ένα από τα «σεστιέρε», δηλαδή τις συνοικίες της πόλης, ιδρύθηκε το πρώτο Γκέτο, το πρώτο ασφαλές καταφύγιο για τους γιους και τις κόρες του Ισραήλ.

«Γκέτο» ονομαζόταν ένα παλιό χυτήριο στην περιοχή, το οποίο δόθηκε στους Εβραίους για εγκατάσταση – η γειτονιά που αναπτύχθηκε γύρω από αυτό ονομάστηκε «Nuovo ghetto», δηλαδή «νέο γκέτο». Η λέξη «γκέτο» παράγεται από το ρήμα «ghettare», που στην ενετική διάλεκτο σημαίνει «χυτεύω μέταλλο» – το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας ορίζει το «γκετάρε» ως «ρίχνω, πετώ», από το μεταγενέστερο λατινικό «jectare».

Εντός του γκέτο τους οι Εβραίοι βρήκαν, σε γενικές γραμμές την ησυχία τους, αλλά, όπως είπαμε στην αρχή, την πλήρωσαν ακριβά. Υπερβολική φορολόγηση τους επιβλήθηκε από τις Αρχές της Βενετίας, ενώ υποχρεώνονταν επιπλέον να χρηματοδοτούν εκδηλώσεις προς τιμήν σημαντικών ξένων αξιωματούχων που επισκέπτονταν την πόλη. Γενικώς ο χριστιανικός πληθυσμός δεν τους πείραζε, εφόσον πλήρωναν, αλλά για να μην ξεχνιόμαστε, και για να θυμάται ο καθένας τη θέση του, τις ημέρες του Καρναβαλιού γιορταζόταν στην πόλη των Δόγηδων η «γιορτή των Εβραίων». Σ΄αυτή, ημίγυμνοι και όσο το δυνατόν πιο παχουλοί Εβραίοι αναγκάζονταν να συμμετέχουν σε αγώνες δρόμου, ενώ καμιά φορά το φιλοθεάμον κοινό των πολιτισμένων Ενετών, που διασκέδαζε αφάνταστα με το θέαμα, τους έριχνε και καμιά πέτρα…

Σήμερα, η λέξη «γκέτο» σημαίνει «περιτειχισμένη και απομονωμένη συνοικία , στην οποία κατοικούν αποκλειστικά Εβραίοι», αλλά και μεταφορικά εκείνο το τμήμα της πόλης όπου κατοικεί περιθωριοποιημένη μια κοινωνική μειονότητα. Φυσικά, με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις Ναζιστικές θηριωδίες σε βάρος των Εβραίων, η λέξη «γκέτο» υπερφορτίστηκε αρνητικά. Από το ακριβοπληρωμένο καταφύγιο του ήπιου βενετσιάνικου ρατσισμού, έφτασε να σημαίνει την Κόλαση επί της γης.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.