Γραβάτα: Από πού κρατά η σκούφια της

Επειδή τα στοιχήματα, όπως και οι υποσχέσεις, πρέπει να τηρούνται, όπως είπε και ο Πρωθυπουργός μας, προσωπικά είχα βάλει στοίχημα με τον εαυτό μου πως θα έγραφα για τη γραβάτα, όταν θα έβλεπα τον Αλέξη Τσίπρα να φοράει μια τέτοια. Η εικόνα του, στο περιστύλιο του Ζαππείου, να φοράει ένα λαιμοδέτη, ομολογώ πως με συντάραξε. Έπεσε και το τελευταίο κάστρο των μη-γραβατοφορεμένων, είπα, παρόλο που ο Πρόεδρος της Κυβέρνησης, αφού την έδειξε καλά – καλά, αναγκάζοντας τον εγχώριο και ξένο Τύπο να ασχοληθεί με το πρωτόφαντο γεγονός, την έβγαλε από το λαιμό του.

Τέλος πάντων, το στοίχημα είναι στοίχημα – ιδού λοιπόν: η γραβάτα, αυτό το διακοσμητικό στοιχείο της ανδρικής, κυρίως, ενδυμασίας, όπως την ορίζει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, αυτή η μακρόστενη έγχρωμη λωρίδα από μετάξι, βαμβάκι, δέρμα, κλπ, η οποία τυλίγεται γύρω από το λαιμό του πουκαμίσου και δένεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο, ώστε το μεγαλύτερο τμήμα να κρέμεται κατακόρυφα μέχρι το ύψος του παντελονιού, ετυμολογείται ως εξής: η λέξη παράγεται από τον ιταλικό όρο «cravatta», που κι αυτός προκύπτει από το γαλλικό «cravate», από τη λέξη «Cravates», που είναι οι Κροάτες, οι καταγόμενοι από την Κροατία, που συνήθιζαν να φορούν λωρίδες υφάσματος σαν λαιμοδέτες. Αυτοί οι Κροάτες, μισθοφόροι στον γαλλικό στρατό, φορούσαν τους έγχρωμους λαιμοδέτες τους ήδη από τον 17 αιώνα. Αυτή η ενδυματολογική επιλογή των στρατιωτών έκανε μεγάλη εντύπωση στους Γάλλους, που την υιοθέτησαν και τη διέδωσαν στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.

Τώρα βέβαια, η γραβάτα, ως απαραίτητο αξεσουάρ της επίσημης ανδρικής ενδυμασίας, του κοστουμιού, αποτελεί κατά κάποιον τρόπο ένα σήμα κατατεθέν του κύρους του φέροντος: αυτός που φοράει κοστούμι και γραβάτα δεν μπορεί να είναι αλήτης. Είναι εκ πρώτης όψεως «κύριος», και οφείλουμε να του συμπεριφερόμαστε αναλόγως, λέει το μήνυμα που εκπέμπει ο λαιμοδέτης. Η γραβάτα, μαζί με το κοστούμι, είναι η «στολή» του κυρίου, ακριβώς όπως η φουστανέλα, το φέσι και το τσαρούχι είναι η στολή του εύζωνα.

Όμως ο γραβατοφορεμένος, είναι πιθανό να είναι όντως κύριος, αλλά μπορεί μια χαρά και όχι, να είναι απατεώνας, ας πούμε, φορώντας τα όλα αυτά σαν φερετζέ. Τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην νεότερη, τουλάχιστον, ιστορία, να θυμίσω πως έχουν γίνει από επισήμους κυρίους με γραβάτα, και όχι από κουκουλοφόρους, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία που δεν θα την πούμε τώρα.

Τέλος πάντων, να σημειώσω τελειώνοντας πως ο αρχικός λαιμοδέτης των Κροατών στρατιωτών ήταν μάλλον σαν μαντήλι, και όχι σαν ένα αιχμηρό βέλος, όπως είναι σήμερα, που δείχνει, αν θυμάστε, ακριβώς στην περιοχή του υπογαστρίου του φέροντος τη γραβάτα. Δεν ξέρω εάν αυτό υπαινίσσεται το πού μας έχει γραμμένους ο γραβατωμένος – ελπίζω να μην είναι έτσι.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.