Η Αγία Ειρήνη και το βαρύ της όνομα

Σήμερα, 5 Μαΐου, γιορτάζει η Αγία Ειρήνη η Μεγαλομάρτυς. Ταραχώδης ο βίος της αρχοντοπούλας του 4ου αιώνα: για την χριστιανική της πίστη μαρτύρησε ποικιλοτρόπως. Την έδεσαν στα πόδια αγρίου αλόγου, την έκλεισαν μέσα σε πυρακτωμένα βόδια, άλλοι λένε ότι την αποκεφάλισαν… Όπως και να ‘χει, η Ειρήνη, που αρχικά ονομαζόταν Πηνελόπη, βρήκε την ειρήνη μόνο μετά θάνατον, κάτι που φαίνεται πως είναι κοινή μοίρα για τους ανθρώπους.

Αυτή η κατάσταση ησυχίας και γαλήνης, η απουσία ταραχών και συγκρούσεων, μάλλον είναι το ζητούμενο διαχρονικώς, καθώς από την αυγή της Ιστορίας συνηθίζουμε να λύνουμε βίαια τις διαφορές μας με τους άλλους ανθρώπους, αλλά και με τον εαυτό μας. Η ειρήνη, γενικά, είναι προσωρινή και φευγαλέα, κι ίσως αυτή η σπανιότητά της την καθιστά πολύτιμη. Ναι, παροδική, εύθραυστη και αβέβαιη.

Ακόμα και η ετυμολογία της λέξης «ειρήνη» είναι αβέβαιη, λέει το Λεξικό της Νέας Εληνικής Γλώσσας. Η λέξη «ειρήνη» είναι μάλλον αρχαίο δάνειο προελληνικής καταγωγής, και ουσιαστικά χρησιμοποιούνταν στα αρχαία ελληνικά κατ’ αντιδιαστολή με τη λέξη «πόλεμος». Στα εβραϊκά, η λέξη για την ειρήνη, «salom», χρησιμοποιείται σε χαιρετισμούς, με την έννοια ότι αποτελεί ένα εκ Θεού δώρο: το ίδιο και στα αραβικά, που είναι «salam». Φαίνεται πως οι άνθρωποι δεν είναι ικανοί από μόνοι τους να ειρηνεύσουν, και μεταξύ μας, μερικές φορές κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο.

Το να εύχεσαι την ειρήνη γενικώς, αφελώς και αορίστως, όπως ας πούμε οι υποψήφιες Μις στα καλλιστεία που όλες, μα όλες, εύχονται την «παγκόσμια ειρήνη», σημαίνει πως σκοπίμως ή βλακωδώς παραγνωρίζεις κάποιους σημαντικούς παράγοντες. Να, για παράδειγμα, στην καταπίεση που ασκεί ο ισχυρός προς τον αδύναμο, υπάρχει κάποια «ειρήνη», εφόσον ο δεσμώτης δεν εξεγείρεται, έτσι δεν είναι; Ας πούμε, όταν οι Ιταλοί εισέβαλαν στην Ελλάδα, ή όταν οι Ναζί επέβαλαν την Κατοχή, θα ήταν ποτέ δυνατόν να υπάρξει ειρήνη; Κι αν υπήρχε, μια τέτοια «ειρήνη» θα ήταν σωστή, τίμια, δίκαιη; Κάποιοι λένε, κι έχουν δίκιο πιστεύω, πως δεν υπάρχει ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη.

Όπως και να’ χει, σήμερα είναι της Αγίας Ειρήνης, οπότε ας ευχηθούμε pax vobiscum (στα Λατινικά): «ειρήνη υμίν». Μακάρι να τη βρούμε εν ζωή, αλλά να είναι δίκαιη, και χωρίς να μας κλείσουν σε τίποτα πυρακτωμένα βόδια.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.