Η ζάχαρη και τα γλυκά

Η λέξη «ζάχαρη» παράγεται από το σάκχαρο, δηλαδή εκείνη την πολύ διαδεδομένη χημική ένωση άνθρακα, υδρογόνου και οξυγόνου, που είναι η κυριότερη πηγή ενέργειας για τους ζώντες οργανισμούς, αλλά και ένα κύριο συστατικό τους. Το σάκχαρο είναι δάνειο από τον ινδικό τύπο «sakhara», αλλά από την ελληνική λέξη έχουν προέλθει το περσικό «sakar» και το αραβικό «sukkar», που γέννησαν διάφορους ευρωπαϊκούς όρους, το ιταλικό «τσούκερο», το γαλλικό «sucre», το αγγλικό «σούγκαρ», και λοιπά. Η ζάχαρη όπως όλοι ξέρουμε, έχει γλυκιά γεύση.

Ο «γλυκύς», όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, είναι αυτός που έχει τη γεύση της ζάχαρης, που προκαλεί τη μία από τις τέσσερις βασικές γεύσεις, που δεν είναι αλμυρή, πικρή ή ξινή. Η γλυκιά γεύση είναι ίσως η πιο ευχάριστη γεύση στους ανθρώπους – δεν είναι τυχαίο πως το επίθετο «γλυκός» χαρακτηρίζει τόσα ευχάριστα συναισθήματα, τόσες όμορφες καταστάσεις, που δεν έχουν αφήσει αδιάφορη την Τέχνη: τελείως δειγματοληπτικά, η «Γλυκιά Ζωή» του Φεντερίκο Φελίνι, η «Ντόλτσε Βίτα», η «Sweet Movie» του Ντούσαν Μακαβέγιεφ, το «Γλυκό πουλί της νιότης» του Τένεσι Ουίλιαμς, το τραγούδι «sweet dreams are made of this», των Γιουρίθμικς…

Γεμάτη η γλώσσα μας από μεταφορές του γλυκού: τα όνειρα γλυκά που ευχόμαστε στο παιδί μας φιλώντας το στο μέτωπο, το γλυκό νερό, δηλαδή το νερό κάποιου ποταμού ή λίμνης που δεν είναι γλυφό, τα γλυκά μάτια που κάνουμε σε κάποια ή σε κάποιον που επιθυμούμε, και βέβαια οι πάμπολλες λέξεις, τα γλυκόλογα, που εκφράζουν αισθήματα στοργής, αγάπης, ή πόθου. Ο γλυκούλης κι η γλυκούλα είναι κάποιες από αυτές τις λέξεις, αλλά ακόμα κι αυτή η, πως να το πω, αυτή η σακχαρώδης ομιλία, έχει κι αυτή τα όριά της: ας πούμε, ποτέ μου δεν χώνεψα τη λέξη «γλυκουλίνι», που μου θυμίζει κάτι εντελώς λιγωτικό, ας πούμε μια τουλούμπα!

Ναι, μιλάμε για το μακρόστενο, κυλινδρικό γλυκό με τις ραβδώσεις, αυτό το κοτλέ σοροπιασμένο αγγουροειδές γλύκισμα από ζύμη, που έχει μια πολύ ενδιαφέορυσα ετυμολογία… Λοιπόν, η τουλούμπα προέρχεται από το τουρκικό «tulumba», που κι αυτό προκύπτει από το ιταλικό «tromba»! Μιλάμε για τη γνωστή μας τρόμπα, την αντλία νερού ή αέρα, που στα ιταλικά σημαίνει «αντλία», αλλά και «σάλπιγγα», με ρίζες στη αρχαία γερμανική γλώσσα. Από τη λέξη τρόμπα, όπως είδαμε, εκτός από την τουλούμπα, παράγονται πολλές λέξεις: η τρομπέτα και ο τρομπετίστας, το τρομπόνι, αλλά και ο τρόμπας, ο ηλίθιος, ο μαλθακός…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.