Ιθάκη: Από πού κρατά η σκούφια της

Σήμερα ο Αλέξης Τσίπρας απηύθυνε διάγγελμα στον ελληνικό λαό για την έξοδο από τα Μνημόνια, από το νησί της Ιθάκης. Ο συμβολισμός είναι προφανής – σαν τον Οδυσσέα, που κινδύνεψε από τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες, από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη επιστρέφουμε τώρα τραυματισμένοι, ταλαιπωρημένοι, αλλά σώοι στο σπίτι μας, που είναι οι Αγορές, υποθέτω…

Από το Καστελλόριζο, λοιπόν, που άρχισε η περιπέτεια των Μνημονίων όταν ο Γιώργος Παπανδρέου ανήγγειλε την ένταξη της Ελλάδας στο μηχανισμό στήριξης πριν από οκτώ χρόνια, τώρα ολοκληρώνουμε τον επώδυνο κύκλο συμβολικά στην Ιθάκη, σίγουρα πλουσιότεροι σε εμπειρίες, αλλά πολύ φτωχότεροι στην τσέπη, εν αντιθέσει με άλλους, που την  έβγαλαν καθαρή στην Κρίση με δικά μας έξοδα: πολιτικοί και τραπεζίτες, κυρίως.

Η Ιθάκη, το νησί του Ιονίου Πελάγους, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, είναι ένα τοπωνύμιο αβέβαιης ετυμολογίας. Κατά μία άποψη, το όνομα  του νησιού προέρχεται από το το φοινικικό «Utica», που σημαίνει αποικία, ενώ άλλοι είναι της γνώμης πως η λέξη είναι πελασγικής προέλευσης και ανάγεται στο τύπο «Ίθαξ», μία προσωνυμία του Προμηθέα. Υπάρχουν και άλλες εκδοχές, όπως αυτή που θέλει το νησί να παίρνει το όνομά του από τον πρώτη οικιστή,  τον Ίθακο, γιο του Ποσειδώνα και της Αμφιμέλης.

Σίγουρα πάντως η Ιθάκη πέρασε δια παντός στην αιωνιότητα από το ομώνυμο ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη, ο οποίος αναφέρεται ακριβώς στην ομηρική Ιθάκη, την πατρίδα του Οδυσσέα. Ο μεγάλος Αλεξανδρινός ποιητής εννοεί πως η Ιθάκη, ο προορισμός τους ταξιδιού της επιστροφής του βασιλιά και των συντρόφων του, είναι περισότερο μια αφορμή, ένα κίνητρο για να κάνεις ένα μεγάλο ταξίδι αυτογνωσίας.

«Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.

Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο.

Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.

Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,

ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν.»

Λέει ο Κωνσταντίνος Καβάφης, κι εμείς, ο ελληνικός λαός, που πέρασε διά πυρός και σιδήρου, κατάλαβε μέσα σ’αυτά τα οκτώ χρόνια πολύ καλά τί σημαίνουν οι Ιθάκες: σημαίνουν πως κάποιοι χάνονται στο ταξίδι, όπως οι σύντροφοι του Οδυσσέα. Κάποιοι άλλοι όμως τα καταφέρνουν να φτάσουν, πλούσιοι με όσα κέρδισαν στο δρόμο: Καστελλόριζο-Ιθάκη: τρία Μνημόνια δρόμος.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.