Καλικάντζαρος: Από πού προέρχεται η λέξη

Για να μην ξεχνάμε και τη λαϊκή μας παράδοση, θα ήθελα να σας πληροφορήσω ότι από τα Χριστούγεννα, και μέχρι τα Φώτα, γύρω μας χορεύουν οι Καλικάντζαροι. Άλλες ονομασίες: «Καλικαντζαραίοι», «Καρκάτζια», «Καλκατζόνια» ή «Καλκατζάνια», «Καλκάνια», «Καλιτσάντεροι», «Καρκάντζαροι», «Καρκαντζέλια», «Σκαλικαντζέρια», «Σκαντζάρια», «Σκαλαπούνταροι», «Τζόγιες», «Λυκοκάντζαροι» και «Κωλοβελόνηδες».

Οι θηλυκού γένους καλικάντζαροι είναι οι «Καλικαντζαρίνες», οι «Καλοκυράδες», οι «Βερβελούδες», κλπ. Ναι, το ξέρω ότι δεν τους βλέπουμε, αλλά όχι γιατί δεν υπάρχουν – επειδή είναι τόσο μεγάλη η τεχνολογικώς προηγμένη τύφλα μας, ώστε δεν αντιλαμβανόμαστε το υπερφυσικό, ακόμα κι αν αυτό μας χτυπήσει στο κεφάλι μ’ ένα ρόπαλο.

Λοιπόν, οι καλικάντζαροι είναι κάτι δύσμορφα δαιμόνια, που κατοικούν στα έγκατα της γης, από τα οποία βγαίνουν αυτές τις μέρες, για να πειράξουν τους ανθρώπους και να μαγαρίσουν το φαγητό και το σπίτι τους. Να πούμε πως οι καλικάντζαροι εκδιώκονται όταν κάποιος ιερέας κάνει αγιασμό στο σπίτι, το οποίο έχουν καταλάβει. Τότε, οι καλικάντζαροι αναφωνούν έντρομοι: «Φεύγετε να φεύγωμε/τι έρχεται ο τρελόπαπας/με την αγιαστούρα τουκαι με τη βρεχτούρα του./Μας άγιασε μας έβρεξε/και μας, μας εκατέκαψε!»

Δεν είναι βέβαιη η ετυμολογία της λέξης καλικάντζαρος. Μία εκδοχή, σύμφωνα με τον κύριο Μπαμπινιώτη, είναι πως προέρχεται από το «καρκάντζι», που σημαίνει «καμένο, ξηρό», λόγω της σχέσης των καλικαντζάρων με τη φωτιά. Μια άλλη θέλει τα δαιμόνια του Δωδεκαημέρου να έχουν πάρει το όνομά τους από τη λέξη «καλίκι», που σημαίνει «υπόδημα», και «άντζα», δηλαδή «κνήμη», από το είδος των υποδημάτων που φορούν οι καλικάντζαροι. Όπως και να’χει, αυτά τα πλάσματα αξίζουν την προσοχή και τη συμπάθειά μας, φανταστικά ή μη. Από ορθολογισμό και ορθολογιστές βρομάει ο τόπος, είναι πέντε στο δεκάρικο – η μαγεία είναι που σπανίζει.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.