Καταιγίδες και κατσίκες: Τι κοινό έχουν

Η λέξη καταιγίδα έχει μεγάλο παρελθόν. Θα έχετε ακούσει την έκφραση «υπό την αιγίδα» – η τάδε εκδήλωση γίνεται υπό την αιγίδα του τάδε φορέα, για παράδειγμα. Σημαίνει «υπό την προστασία, την υποστήριξη, την κάλυψη». Η αιγίδα λοιπόν είναι η ασπίδα από δέρμα αίγας, από κατσικίσιο τομάρι, και μάλιστα σήμαινε την ασπίδα του Δία, κάτι που την καθιστούσε εκτός από μέσο προστασίας και σύμβολο δυνάμεως και ισχύος.

Όμως, αιγίδα ήταν και ο φολιδωτός θώρακας που είχε κατασκευάσει και φορούσε η Αθηνά από το κεφάλι της Γοργούς. Ο φόβος που προκαλούσε αυτή η ασπίδα, συνδέθηκε μεταφορικά με τον τρόμο που προκαλούσε η θύελλα, η νεροποντή, η κακοκαιρία, πολύ περισσότερο όταν «αίγες», στα αρχαία ελληνικά, ήταν βέβαια οι κατσίκες, αλλά και τα μεγάλα κύματα. Το ρήμα «καταιγίζω» λοιπόν, έφτασε να σημαίνει «εφορμώ σαν θύελλα», και από αυτό έχουμε την σφοδρή νεροποντή, το δρολάπι, την καταιγίδα.

Η καταιγίδα λοιπόν προέρχεται από την αίγα, τη γνωστή κατσίκα.

Η επιστημονική της ονομασία είναι  «αιξ η κατοικίδιος». Η  λαϊκή της ονομασία, «γίδα», παράγεται από το γίδι, δηλαδή το αιγίδιον, το κατσικάκι. Τα κατσίκια επίσης λέγονται και ερίφια, από το αρχαίο έριφος.  Αυτή η άρρηκτη σχέση των Ελλήνων με τις γίδες αντανακλάται στη γλώσσα. Το Αιγαίο πέλαγος, για παράδειγμα, το οποίο, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, προέρχεται από το επίθετο «αιγαίος», που πιθανώς ετυμολογείται από την αίγα, οπότε το Αιγαίο είναι ένας τόπος με πολλές γίδες, ή ο κυματόβρεχτος τόπος, από τις αίγες, δηλαδή τα μεγάλα κύματα. Εδώ να σημειώσουμε και την ονομασία του πελάγους από τον Αιγέα, τον βασιλιά της Αθήνας και πατέρα του Θησέα, που έπεσε και πνίγηκε όταν νόμισε πως ο γιος του είχε σκοτωθεί στην Κρήτη, όπως λέει ο μύθος.

Επίσης, ο γιαλός, δηλαδή η ακτή, η ακροθαλασσιά, το περιγιάλι, παράγεται  από το αρχαίο «αιγιαλός», πάλι από τις αίγες, τα μεγάλα κύματα, που η ορμητικότητά τους θύμιζε στους αρχαίους αυτή των μεγάλων κατσικιών, και το -αλός, τη γενική του αλς, που σημαίνει θάλασσα. Ο αιγιαλός προέρχεται από τη φράση “εν αιγί αλός”, που σημαίνει “στην ακροθαλασσιά”.

Να πούμε πως οι αίγες ενέπνευσαν τους Έλληνες – και όχι μόνο. Ο Πάνας, ο θεός των βοσκών της Αρκαδίας και γιος του Ερμή, παρουσιαζόταν στους θνητούς με αφτιά, κέρατα και πόδια τράγου, προκαλώντας τον φόβο του Πανός, τον πανικό. Επίσης, η αίγα Αμάλθεια, η τροφός του πατέρα των θεών, του Δία. Η αίγα είναι πανταχού παρούσα: κυριολεκτικά, η ύπαρξή της και η συμβίωσή της με τους Έλληνες έχει γίνει παροιμιώδης. “Γέλασε και το παρδαλό κατσίκι” έλεγαν οι παλιότεροι, ενώ οι νεότεροι αναρωτιούνται εάν «μασάει η κατσίκα ταραμά»…

Πάντως, αν και το ζωντανό έχαιρε μεγάλης εκτίμησης στην αρχαιότητα, η χριστιανική θρησκεία μάλλον δεν του επεφύλαξε καλή μεταχείριση, δανειζόμενη τα κατσικίσια χαρακτηριστικά για να εικονογραφήσει τον Διάβολο: Κερασφόρος και τραγοπόδαρος, με το τυπικό υπογένειο του αρσενικού κατσικιού και τα φλογισμένα μάτια με τις κάθετες κόρες….  Να θυμίσουμε και την παραβολή του Ιησού Χριστού για το διαχωρισμό προβάτων και εριφίων: από δεξιά τα πρόβατα, τα καλά, κι από αριστερά τα ερίφια, τα κατσίκια, τα σκάρτα, όπως θα γίνει τη Δευτέρα Παρουσία με τους δίκαιους που θα καθίσουν εκ δεξιών του Πατρός, ενώ όλους τους άλλους εξ ευωνύμων, θα τους φάει το μαύρο το σκοτάδι…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.