Κυριακή και Κυριάκος: Σήμερα γιορτάζουν

Σήμερα είναι της Αγίας Κυριακής, και βέβαια γιορτάζουν οι φέρουσες το όνομα της μεγαλομάρτυρος, αλλά και οι άνδρες με το όνομα «Κυριάκος», όπως ο Πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας και Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης. Τα υποκοριστικά «Κούλα» και «Κούλης» για την Κυριακή και τον Κυριάκο, δεν τα αναφέρω καν. Αν και διαδεδομένα παλιότερα, είναι εντελώς μειωτικά του κύρους τόσο του θηλυκού και του αρσενικού ονόματος. Αφήστε που το «κούλης», ως ουσιαστικό (προερχόμενο από το «kuli», στα χίντι) σημαίνει «αχθοφόρος»…

Τώρα, η Αγια Κυριακή έχει έναν μάλλον τυπικό βίο για αγία της Εκκλησίας: καταγόμενη από πλούσια, αλλα ευσεβή χριστιανική οικογένεια, όμορφη στο σώμα και την ψυχή, η ευλαβής Κυριακή απέρριπτε όλους τους υποψήφιους μνηστήρες, μέχρι του σημείου να ενοχληθεί ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός, που την υπέβαλε σε φριχτά βασανιστήρια, τα οποία όμως δεν λύγισαν το φρόνημα της ευσεβούς παρθένου. Η Κυριακή μαρτύρησε για την πίστη της, λέει η εκκλησιαστική παράδοση: την έκαψαν, την έριξαν στα θηρία, την κρέμασαν από τα μαλλιά,  μέχρι που την αποκεφάλισαν.

Εν πάση περιπτώσει, το κύριο όνομα «Κυριάκος», λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, προέρχεται από  το επίθετο «κυριακός», από το αρχαίο «κύριος», οπότε το όνομα θα σήμαινε εκείνον που είναι αφιερωμένος στον Θεό. Ο κύριος, λέει το Λεξικό, είναι εκείνος που κατέχει την πρώτη και σημαντικότερη θέση, που έχει τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα – «Κύριο» λέμε, άλλωστε, τον Θεό.

Η λέξη παράγεται από το αρχαίο «κύρος», από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα  –keu, που σημαίνει «φουσκώνω», πρήζομαι»! Ε, μη μου πείτε, οι λέξεις αφηγούνται την ιστορία των ανθρωπίνων παθών… Από το απώτατο παρελθόν, ο κύριος, ο κυρίαρχος, ο πρώτος, ο ιδιοκτήτης, ο σοβαρός και σπουδαίος, ο αρχηγός, ο στύλος της κονωνίας ήταν, ας πούμε κάπως φουσκωμένος, κάπως πρησμένος, κάπως επηρμένος…

Και για να ξαναγυρίσουμε στη μεγαλομάρτυρα, να πούμε πως η Κυριακή, ως όνομα ημέρας της εβδομάδας, σημαίνει «η ημέρα του Κυρίου». Η χρήση της ως ονομασία της πρώτης ημέρας της εβδομάδας ξεκίνησε τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, προς αντικατάσταση του ιουδαϊκού Σαββάτου. Το ίδιο συνέβη και στις λατινογενείς γλώσσες (Domenica, Dimanche, κλπ), από το λατινικο «Dies dominica» (ημέρα του Κυρίου). Στα γερμανικά και τα αγγλικά η Κυριακή παραμένει εντελώς ειδωλολατρική, μιας και αυτή την ημέρα τιμάται ο θεός Ήλιος: «Sunday» είναι η Ημέρα του Ήλιου, επίσης «Sonntag», κλπ.

Εν τέλει, για να το μαζεύουμε το πράγμα, ας ευχηθούμε χρόνια πολλά σε όλες και όλους που ονομάζονται Κυριακή και Κυριάκος, είτε είναι θεοσεβούμενες και κυριαρχικοί, είτε όχι…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.