Κουλούρι: Από πού κρατά η σκούφια του

Η περιπέτεια της εξέλιξης της γλώσσας είναι, για κάποιους ανθρώπους τουλάχιστον, από τα πιο συναρπαστικά πράγματα που υπάρχουν. Τώρα, για πείτε μου, θα φανταζόσασταν ποτέ πως το κουλούρι που ψωνίζετε στο δρόμο, ζεστό-ζεστό, νόστιμο και κριτσανιστό, με μπόλικο σουσάμι, για να σας κόψει τη λιγούρα, θα είχε οιαδήποτε σχέση με το φάρμακο που βάζετε στα μάτια και τα αυτιά σας, δηλαδή το κολλύριο;

Κατ’ αρχήν, να πούμε πως η ορθή γραφή του κουλουριού, δηλαδή της μικρής κουλούρας, που είναι το στρογγυλό ψωμί με μια τρύπα στη μέση, είναι με δύο λάμδα, ακριβώς επειδή προέρχονται από το κολλύριο.

Η ετυμολογία του κολλύριου είναι αβέβαιη, λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, αλλά πιθανόν να σχετίζεται με το αρχαίο «κόλλιξ», που σημαίνει «στρογγυλό ψωμί». Το κολλύριο, λοιπόν, ναι μεν σημαίνει μικρό στρογγυλό ψωμάκι, αλλά δήλωνε επίσης και το στρογγυλό καταπότι, το φάρμακο, που χορηγούσαν οι αρχαίοι γιατροί στους ασθενείς τους.

Έτσι, το κολλύριον, εκτός από φάρμακο, στην αρχαιότητα σήμαινε και το μικρό ψωμί σαν δαχτυλίδι. Στα νεότερα χρόνια το κουλλούρι, και ιδιαίτερα η κουλλούρα, πάντα με δύο λάμδα, θυμίζω, έφτασε να σημαίνει και άλλα πράγματα, όπως το σχολικό μηδενικό, το σωσίβιο, τον πλαστικό ή ξύλινο δακτύλιο στη λεκάνη του αποχωρητηρίου, και βέβαια το στεφάνι του γάμου.

«Την πέρασα την κουλούρα», λένε κάποιοι, εννοώντας πως τελικά παντρευτήκανε, πράγμα που σημαίνει πως από’ δω κι εμπρός ναι μεν θα πρέπει να προσέχουν η κουλούρα της τουαλέτας να είναι κατεβασμένη μετά τη χρήση, και στεγνή, αλλά θα έχουν πάντα έναν άνθρωπο να τους βάζει κολλύριο στα μάτια.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.