Λέμβος και Βάρκα: ποια είναι η καταγωγή των λέξεων

«Μες σ’ αυτή τη βάρκα είμαι μοναχή / κι έχω συντροφιά μου κάτασπρο πουλί» τραγουδούσε η Βουγιουκλάκη στην ταινία «Μανταλένα». Η βάρκα λοιπόν, το μικρό θαλάσσιο σκάφος που κινείται με κουπιά, ιστία ή μηχανή, όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, η λέμβος, η άκατος, είναι μια ακόμα λέξη – αντιδάνειο.

Σε εμάς ήρθε από τα λατινικά, από τη λέξη «barca», που κι αυτή προέρχεται από το «barica», με καταγωγή τη λέξη «baris». Τώρα, αυτό το λατινικό «μπάρις», έλκει την καταγωγή του από το αρχαιοελληνικό «βάρις», που είναι ένα δάνειο αιγυπτιακής προέλευσης!

Η λέξη «βάρκα», πολύ αγαπημένη στους Έλληνες έχει δώσει πολλά παράγωγα, όπως το βαρκάκι, η βαρκούλα, ο βαρκάρης, η βαρκάδα και η βαρκαρόλα, το ρομαντικό τραγούδι του γονδολιέρη της Βενετίας. Επίσης, το μπάρκο, το μπαρκάρισμα και το ρήμα «μπαρκάρω» προέρχονται από τη λέξη βάρκα.

Η βάρκα, και ιδιαίτερα η μικρή, η βαρκούλα, παραπέμπει επίσης στην χώρα μας, όταν αυτή κλυδωνίζεται, καθώς επιχειρεί να επιπλεύσει στη φουρτούνα της διεθνούς οικονομικής κρίσεως: «εδώ καράβια χάνονται, βαρκούλες αρμενίζουν», λέμε, όταν έχουμε άγνοια κινδύνου, όταν επιχειρούμε κάτι μη λαμβάνοντας υπόψη τη σοβαρότητα της κατάστασης, χωρίς να έχουμε συντροφιά μας ούτε καν το κάτασπρο πουλί, που έλεγε, τσαχπίνικα, η Αλίκη στο τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι.

Η λέμβος τώρα, είναι ένα θαλάσσιο μέσον, ένα πλωτό ναυπήγημα, “άφρακτο”, χωρίς δηλαδή κατάστρωμα στο μεγαλύτερο μέρος του, σχεδιασμένο να επιπλέει στο νερό, και να βοηθά στις μετακινήσεις κυρίως σε θαλάσσιες ή λιμναίες περιοχές. Γενικά ως λέμβος χαρακτηρίζεται το μικρό σκάφος, η βάρκα, μήκους μέχρι 8-10 μέτρα, που κύριο μέσον πρόωσής του έχει τα κουπιά ή τα ιστία, σε αντιδιαστολή με την άκατο που μέσον πρόωσης έχει την έλικα. Να πούμε πως είναι άγνωστη η ετυμολογική προέλευση της αρχαιοελληνικής λέξης «λέμβος». Πιθανώς, λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, να είναι ένα ιλλυρικό δάνειο.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.