Λεωφόρος Συγγρού: Από πού κρατά η σκούφια της

Η λεωφόρος Συγγρού παλιότερα είχε μάλλον άσχημη φήμη, εξαιτίας της ερωτικής αγοράς – η έκφραση «κάνει πιάτσα στη Συγγρού» μόνο κολακευτική δεν ήταν. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, η λεωφόρος των σχεδόν εξίμισι χιλιομέτρων που συνδέει τους στύλους του Ολυμπίου Διός με το Φαληρικό Δέλτα, έχει αναδειχθεί σε ένα βραχίονα πολιτισμού και επιχειρηματικότητας, που ενώνει την πόλη με τη θάλασσά της.

Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Φιξ, το Πάντειο Πανεπιστήμιο, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, και η νέα άφιξη στο τέλος της λεωφόρου, το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, μαζί με πολυτελή ξενοδοχεία, γκλάμορους κέντρα διασκέδασης και εταιρικά μέγαρα, συνθέτουν ένα επιβλητικό αστικό τοπίο και στις δυο όχθες της λεωφόρου.

Να πούμε πως η λεωφόρος Συγγρού χαράχθηκε σχεδόν ακριβώς στην ίδια θέση όπου υπήρχε αρχαία οδός, από τον μηχανικό του στρατού Ιωάννη Γενίσαρλη, με λεφτά του εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού. Ο τραπεζίτης Συγγρός γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά ο ιατρός πατέρας του καταγόταν από τη Χίο – το όνομά του ήταν Δομένικος Τσιγγρός. Ο Ανδρέας Συγγρός, «σουλούπωσε», αν μου επιτρέπετε, κάπως το πατρικό επώνυμο: «Τσιγγρός», ή «τσιγκρός», σύμφωνα με τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη, είναι ο άρρωστος, ο αδύνατος… Αλλού, «τσιγκρός» σημαίνει λιγνός, αλλά και φιλάργυρος. Στη Ίμβρο όταν λένε «τσιγκρώνω», εννοούν «κατσουφιάζω», ενώ για τους Κρητικούς «τσίγκρα» είναι η τσίμπλα…

Τα έργα στη λεωφόρο ξεκίνησαν επί Χαριλάου Τρικούπη, το 1898, την επόμενη χρονιά του ατυχέστατου Ελληνοτουρκικού Πολέμου, αλλά ολοκληρώθηκαν επί διακυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου, στην περίοδο 1928-1932. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, κατά μήκος της Συγγρού άνθισαν προσφυγικές γειτονιές: η Νέα Σμύρνη, ο Νέος Κόσμος, η Καλλιθέα. Για τους λογοτέχνες της γενιάς του ‘30, η Συγγρού ήταν κάτι φουτουριστικό: την ανέφερε ο Θεοτοκάς, ο Γιώργος Σεφέρης έγραψε ποίημα για τη λεωφόρο, ενώ ο σύγχρονος, αδικοχαμένος ποιητής Ηλίας Λάγιος, μίλησε με άπειρη αγάπη για τα «αγοροκόριτσα», «της Συγγρού τα κλωνάρια τ’ ανθισμένα». Τελικά, ίσως να μην είναι και τόσο υποτιμητικό να είσαι στην πιάτσα της Συγγρού.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.