Νοέμβριος: από πού κρατά η σκούφια του

Ο Νοέμβριος, ο ενδέκατος μήνας του έτους πήρε το όνομά του από τη λατινική ονομασία «November», από το αριθητικό «novem», που σημαίνει εννέα, δηλαδή ο «ένατος» κατά σειράν μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου.

Ο Νοέμβρης, ως ο τρίτος και τελευταίος μήνας του Φθινοπώρου, είναι το κατώφλι του χειμώνα. Η λαϊκή παράδοση συσχέτισε, κατά ένα υπέροχα αυθαίρετο τρόπο, την δύση ενός αστρικού σμήνους, των Πλειάδων, που το γνωρίζουμε ως «Πούλια», με την αλλαγή του καιρού. Ακόμη και από την εποχή του Ησίοδου, η δύση των Πλειάδων αμέσως μετά την ανατολή του Ήλιου, που συμβαίνει στα μέσα Νοεμβρίου, σημάδευε την περίοδο της έλευσης του κρύου και προειδοποιούσε τους γεωργούς να σπεύσουν να ολοκληρώσουν την σπορά, αλλά και τους κτηνοτρόφους να κατηφορίσουν στα χειμαδιά. Η σχετική παροιμία είναι σαφής: «Στις δεκαφτά ή δεκοχτώ πέφτει η Πούλια στο γιαλό, και πίσω παραγγέλνει: μήτε τσομπάνος στα βουνά, μήτε γεωργός στους κάμπους».

Εκτός από την δύση της Πούλιας, όμως, την μεταβολή του καιρού προς το χειρότερο «μηνάει» στο λαό και η γιορτή του αγίου Μηνά, στις 11 Νοεμβρίου, ενώ στη γιορτή του αγίου Αντρέα, στις 30 Νοεμβρίου, το κρύο «αντρειεύει». Οι ακατάστατες αυτές καιρικές συνθήκες που επικρατούν έδωσαν στον Νοέμβριο το όνομα «Ανακατωμένος», αν και είναι γνωστός στον λαό μας και ως «Σποριάς» ή «Μεσοσπορίτης» γιατί τότε γίνεται η σπορά των δημητριακών. Επίσης, από τη γιορτή των Ταξιαρχών Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στις 8 του μήνα, ο Νοέμβριος ονομάζεται σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας και «Αϊ-Ταξιάρχης» και «Αρχαγγελίτης».

Τέλος, ένα ιδιαίτερα θεαματικό ουράνιο φαινόμενο συμβαίνει κάθε χρόνο γύρω στις 17 Νοεμβρίου: μια «βροχή» διαττόντων αστέρων κοσμεί με δεκάδες φωτεινά πεφταστέρια τον νυχτερινό ουρανό. Αυτό συμβαίνει όταν μια ροή σωματιδίων σχηματίζουν την «βροχή των Λεοντιδών». Η βροχή αυτή ονομάζεται έτσι, επειδή τα μετέωρα αυτά φαίνονται ότι προέρχονται από την κατεύθυνση του αστερισμού του Λέοντα, και οφείλονται στα σωματίδια που αφήνει πίσω του ο κομήτης Τεμπλ-Τατλ.

Βέβαια, όταν αυτή η βροχή διαττόντων πυροδοτεί τη νυχτερινή φαντασμαγορία των ουρανών, τις ίδιες μέρες του μήνα, ή ακόμα και την ίδια μέρα, στις 17 Νοέμβρη, η τιμή στην εξέγερση των φοιτητών εναντίον της Δικτατορίας το 1973, φωταγωγεί τη γη. Κάθε εποχή έχει τους δικούς της μύθους και αγίους: ο Νοέμβριος δεν είναι πια ο Αρχαγγελίτης, αλλά ο μήνας του Πολυτεχνείου.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.