Ωραίος: Αυτός που είναι στην ώρα του

Όταν λέμε “ωραίος” στον καθημερινό μας λόγο, συνήθως εννούμε τον όμορφο, τον χαριτωμένο, τον ευειδή, αυτόν που “θέλγει τις αισθήσεις και ευφραίνει την ψυχήν”, όπως λέει και ο Δημητράκος στο μνημειώδες λεξικογραφικό του πόνημα. Στην σλανγκ, την αργκό των ημερών μας, υπάρχει και η παράξενη λέξη “σωραίος”, που είναι μια σύντμηση των λέξεων “είσαι ωραίος”. Τη μεταχειριζόμαστε όταν θέλουμε να επαινέσουμε τις ικανότητες κάποιου, την επιδεξιότητά του, την καπατσοσύνη του, και όχι τόσο την εξωτερική του εμφάνιση.

Επίσης, το ουδέτερο του επιθέτου ως ουσιαστικό, το ωραίον, δηλώνει το καλό, τη θεμελιώδη ιδιότητα της τέχνης να προκαλεί την αισθητική ηδονή και την επιδοκιμασία. Όμως, η έννοια του κάλλους, στη λέξη ωραίος, είναι δευτερεύουσα. Το επίθετο παράγεται από τη λέξη ώρα. Η πρώτη του σημασία είναι αυτός που γίνεται στην ώρα του, ο έγκαιρος, ο πρόσφορος, ο ώριμος, ο γινομένος. Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν το επίθετο ιδιαίτερα για τους θερινούς καρπούς. Η ωραία εποχή, για παράδειγμα, είναι αυτή που ωριμάζουν οι καρποί, ο καιρός του θερισμού, αλλά και η καλή εποχή του χρόνου, από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο, όταν γίνονταν οι πόλεμοι στην αρχαιότητα… Το επίθετο σήμαινε επίσης τον αρμόδιο, τον κατάλληλο, αλλά και αυτόν που έχει φτάσει στην κατάλληλη ηλικία: εάν είναι νέος για να παντρευτεί, και εάν είναι γέρος, για να πεθάνει…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.