Πιλότος ή πηλώτος;

Εσείς πώς γράφετε τη λέξη πιλότος, δηλαδή χειριστής, κυβερνήτης αεροσκάφους; Με γιώτα και όμικρον φαντάζομαι, και καλά κάνετε, εφόσον η λέξη προέρχεται από το ιταλικό «piloto», απ’ όπου και το γαλλικό «pilote» και το αγγλικό «pilot». Και εάν δείτε κάποιον να γράφει τη λέξη με ήτα και ωμέγα θα φρίξετε, υποθέτω, και θα οικτίρετε την αγραμματοσύνη των νεοελλήνων. Πηλώτος; Αδύνατον, θα πείτε.

Μη βιαστείτε όμως να τον στηλιτεύσετε – μπορεί να έχει αυτός δίκιο, μάλλον εν αγνοία του, κι εσείς άδικο. Λοιπόν, το ιταλικό «piloto», προέρχεται από το δημώδες λατινικό «pedota», που, για κοίτα, είναι το μεσαιωνικό ελληνικό “πηδώτης”, δηλαδή τιμονιέρης, αυτός που χειρίζεται το “πηδόν”, το τιμόνι, τον οίακα των αρχαίων σκαφών. Από τη λέξη “πηδόν” παράγεται και το πολύ γνωστό μας πηδάλιο, το τιμόνι. Συνεπώς, η λέξη πιλότος, που θα μπορούσε να γράφεται «πηλώτος», είναι ένα αντιδάνειο – το δώσαμε εμείς στους Λατίνους, και το ξαναπέρνουμε από τους γλωσσικούς τους διαδόχους.

Τώρα, εκτός από κυβερνήτης αεροσκάφους, πιλότος είναι και ο πλοηγός, αλλά και το δομιμαστικό πρόγραμμα ή σχέδιο, που χρησιμοποιείται πειραματικά ως οδηγός, προκειμένου να συναχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για άλλα ανάλογα προγράμματα, όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Παράδειγμα, γυρίζεται ένα επεισόδιο-πιλότος ενός σίριαλ, πριν ξεκινήσουν τα κανονικά γυρίσματα της σειράς, ώστε να αποφασίσουν οι παραγωγοί εάν τους συμφέρει να προχωρήσουν ή όχι.

Επίσης, πιλότους λέμε και τους οδηγούς των αγωνιστικών αυτοκινήτων, που αναπτύσσουν πολύ υψηλές ταχύτητες. Πάντως, το να είσαι πιλότος ειδικά σε αεροσκάφη, και μάλιστα σε μαχητικά, είναι γενικά ένα συναρπαστικό όσο και επικίνδυνο επάγγελμα. Και καμιά φορά, το τίμημα που πληρώνουν οι πιλότοι για το κύρος του επαγγέλματός τους και την κοινωνική καταξίωση που απολαμβάνουν από αυτό, είναι υψηλότατο.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.