Πίστη και μύθος

Σήμερα θα μιλήσουμε για την πίστη και το μύθο. Θ’ αρχίσουμε με την πίστη που κινεί βουνά, για την πίστη που δεν χρειάζεται απόδειξη, για την πίστη που ενέπνευσε τον Τερτυλλιανό να πει το περίφημο «credo quia absurdum» – πιστεύω διότι είναι παράλογο… Τί είναι πίστη; Το Λεξικό Τεγόπουλου – Φυτράκη την ορίζει ως «παραδοχή, πεποίθηση, εμπιστοσύνη, εμμονή σε αρχές ή δόγματα, αφοσίωση, και η θρησκεία στην οποία πιστεύει κανείς».

Υπάρχει βέβαια κι η εμπορική πίστη, η συζυγική, αλλά και η αξιοπιστία, αν μιλάμε για καλή πίστη, και η δολιότητα για την κακή. Δεν ξέρω αν σας έχω βγάλει την πίστη με όλα αυτά, αλλά επιτρέψτε μου να συμπληρώσω πως η πίστη παράγεται από το ρήμα πείθω, δηλαδή κάνω κάποιον να συμφωνήσει μαζί μου, να δεχθεί τη γνώμη μου. Στην αρχαιότητα, λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, η λέξη δεν δήλωνε την ευπιστία, την τυφλή προσήλωση, αλλά το αίσθημα της βεβαιότητας που αποκτούσε κάποιος, έχοντας πεισθεί από τις αποδείξεις…

Βέβαια, σήμερα, αν μιλάμε για θρησκευτική πίστη, αυτή ακριβώς η έλλειψη αποδείξεων τροφοδοτεί την πίστη. Η οποία όμως, κάνει ορατά τα αόρατα. Ο Ντοστογιέφσκι είχε πει πως «η πίστη, στην πραγματικότητα, δεν πηγάζει από το θαύμα, αλλά το θαύμα από την πίστη…»

Τώρα, όσον αφορά τους μύθους, να πούμε πως πολλοί άνθρωποι πίστευαν σ’ αυτούς πριν την εμφάνιση των «κανονικών» θρησκειών. Λοιπόν, ο μύθος, είναι, σύμφωνα με το Λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη, μια φανταστική, ψευδής διήγηση, ένα παραμύθι. Είναι επίσης μια μυθική παράδοση για θεούς ή ήρωες, όπως ο μύθος της Αργοναυτικής Εκστρατείας. Επιπλέον είναι μια αλληγορική διήγηση για ζώα και φυτά με ηθικό συμπέρασμα, όπως οι μύθοι του Αισώπου. Ακόμα, είναι υπόθεση λογοτεχνικού έργου – λέμε για το μύθο ενός μυθιστορήματος. Όπως βλέπετε, ο μύθος σημαίνει πολλά πράγματα, ο μύθος είναι μια λέξη με πολύ βαθιές ρίζες, κι αυτό φαίνεται από την ετυμολόγησή του.

Λοιπόν, το Λεξικό λέει πως η λέξη είναι αβέβαιου ετύμου. Πιθανώς, αναφέρει, ο μύθος να προήλθε από το «-μυ», μια «ονοματοποιημένη ρίζα, που σχηματίστηκε βάσει της θέσεως των χειλιών όταν ρουφούν ή εκμυζούν, ίσως, επομένως και όταν μιλούν»… Σύμφωνα με άλλη άποψη, η λέξη προέρχεται από το ινδοευρωπαϊκό «meudh», που σημαίνει «επιθυμώ βαθιά, δείχνω προσοχή». Ο μύθος αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως συνώνυμο του έπους, δηλώνοντας όλη την ευρεία κλίμακα των σημερινών λέξεων «λόγος, ομιλία»… Μύθος, λοιπόν!: το να επιθυμείς και να προσέχεις, και να μιλάς γι’ αυτό.

Εάν τις συνδυάσουμε και τις δύο λέξεις, την πίστη και το μύθο, φτάνουμε στην επόμενη νοητική και ψυχική «πίστα» του ανθρώπου: στη θρησκεία και στο Θεό… Ας μην ξεχνάμε αυτό που είχε πει ο Αμερικανός στοχαστής Τζέιμς Φέιμπλμαν: «ο μύθος είναι μια θρησκεία στην οποία δεν πιστεύει πια κανείς».

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.