Σαν σήμερα γεννήθηκε ο Μπετόβεν

Η αλήθεια είναι πως κανείς δεν ξέρει πότε ακριβώς γεννήθηκε ένας από τους μεγαλύτερους μουσουργούς της Ιστορίας, ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν (που στα γερμανικά, το ονοματεπώνυμό του, Ludwig van Beethoven, προφέρεται «Λούντβικ φαν Μπεϊτχόφεν»). Ξέρουμε σίγουρα πως σαν σήμερα, 17 Δεκεμβρίου του 1770, ο Μπετόβεν βαπτίστηκε, και γι’ αυτό χρησιμοποιούμε αυτή την ημερομηνία, αν και είναι πολύ πιθανό πως γεννήθηκε αρκετές μέρες νωρίτερα, στη Βόνη της Γερμανίας.

Ο άνθρωπος που συνέθεσε την Πέμπτη Συμφωνία, ένα από τα πιο γνωστά μουσικά κομμάτια παγκοσμίως, αλλά και τον αριστουργηματικό «Ύμνο στη Χαρά», (από την Ενάτη Συμφωνία του), που από το 1985 αποτελεί και τον Ύμνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θεωρείται ως η εμβληματική μορφή της κλασικής μουσικής, μια μουσική ιδιοφυία, ένα σημείο αναφοράς για όλους τους μεταγενέστερους συνθέτες. Ο Μπετόβεν, που συνέθεσε το πρώτο έργο του στα 12, ανήκει βεβαίως στη κλασική περίοδο της ευρωπαϊκής μουσικής, αλλά συνδέθηκε με το κίνημα του Ρομαντισμού – γεγονός είναι πάντως πως ήταν ένας πρωτοπόρος και ρηξικέλευθος μουσικός για την εποχή του.

Να πούμε πως η «ανάγνωση» της μουσικής του φέρνει, σύμφωνα με έγκριτους μουσικολόγους, στο επίκεντρο της μουσικής του σύλληψης τον Άνθρωπο, με άλφα κεφαλαίο, τον άνθρωπο που υποφέρει και αγωνίζεται, που χαίρει και αγαλλιά. Η μουσική του Μπετόβεν σίγουρα δεν είναι σαν τη μουσική άλλων συνθετών, πολύ σημαντικών κατά τ’άλλα, που όμως υμνούν με τις μουσικές τους φράσεις το μεγαλείο και τη λάμψη κάποιου ηγεμόνα… Ο Μπετόβεν διατήρησε την καλλιτεχνική του ανεξαρτησία, γράφοντας τη μουσική που επιθυμούσε, αφιερώνοντάς την όπου αυτός νόμιζε…

Παράδειγμα η Τρίτη Συμφωνία του, η λεγόμενη «Ηρωική». Ο Μπετόβεν την αφιέρωσε αρχικά στον Ναπολέοντα, αλλά όταν ο Βοναπάρτης εξετράπη των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης, ο Μπετόβεν λένε πως έσκισε τη σελίδα της αφιέρωσης… Πάντως η μοναδική του όπερα, ο «Φιντέλιο» θεωρείται πως παραπέμπει ευθέως στη Γαλλική Επανάσταση, καθώς η ηρωίδα, η Λεονόρα, ενσαρκώνει τα επαναστατικά ιδανικά, όταν γλιτώνει τον άντρα της από τη φυλακή μεταμφιεσμένη σε άντρα…

Η τραγική ειρωνεία στη ζωή του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν ήταν βεβαίως η κώφωσή του. Άρχισε να χάνει την ακοή του σταδιακά από την ηλικία των 26 ετών, το 1796, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα, θεωρείται πως ήταν ολοκληρωτικά κωφός. Το γεγονός αυτό προκαλούσε μεγάλη θλίψη στον Μπετόβεν, η οποία αποτυπώνεται και σε γράμμα του προς τους αδελφούς του, με την παράκληση να διαβαστεί μετά το θάνατό του. Ωστόσο, παρά την απώλεια της ακοής του, ο συνθέτης έγραψε μουσική μέχρι το τέλος της ζωής του. Η υγεία του Μπετόβεν ήταν γενικά κακή και το 1826 επιδεινώθηκε δραστικά, γεγονός που οδήγησε και στο θάνατο του τον επόμενο χρόνο στη Βιέννη, σε ηλικία μόλις 57 ετών.

Όσον αφορά την προσωπική ζωή του, ο Μπετόβεν δεν είχε τύχη στις αισθηματικές του υποθέσεις. Ο πρώτος έρωτας του συνθέτη ήταν μια νεαρή Κόμισσα με την οποία γνωρίστηκε το 1801. Ωστόσο, δεν στάθηκε δυνατό να την παντρευτεί επειδή δεν άνηκε στην τάξη των ευγενών. Λίγα χρόνια αργότερα, γνώρισε και ερωτεύτηκε την Ζοζεφίν Μπρούνσγουικ, στην οποία παρέδιδε μαθήματα πιάνου το 1799. Αργότερα, εκείνη παντρεύτηκε έναν Κόμη, ο οποίος πέθανε το 1804.

Ωστόσο, ούτε και τότε μπορούσε να παντρευτεί τον Μπετόβεν, αφού θα κινδύνευε να χάσει την κηδεμονία των παιδιών της, που ανήκαν στην αριστοκρατία. Αυτή, η Ζοζεφίν, πιστεύεται ότι ήταν και η παραλήπτρια των 15 φλογερών ερωτικών γραμμάτων που έγραψε ο Μπετόβεν κατά τη διάρκεια της ζωής του, συμπεριλαμβανομένης της διάσημης επιστολής στην «Αθάνατη Αγαπημένη» του, την οποία έγραψε το 1812.

Επίσης, σκοτεινή μένει και η ταυτότητα του προσώπου, στο οποίο αφιέρωσε ο Μπετόβεν το τρίλεπτο έργο του για πιάνο «Fur Elise», που εκδόθηκε το 1810. Κανεις δεν ξέρει στα σίγουρα ποια ήταν αυτή η Ελίζα, που ενέπνευσε τέτοια αισθήματα στον Μπετόβεν ώστε να συνθέσει αυτό το μικρό κοψοτέχνημα. Ίσως, λένε κάποιοι, να ήταν η σοπράνο Elisabeth Röckel, που την έλεγαν χαϊδευτικά Ελίζα…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.