Σαν σήμερα γεννήθηκε ο Οδυσσέας Ελύτης

Στις 2 Νοεμβρίου του 1911 βλέπει το φως, του Ηρακλείου Κρήτης, της Ελλάδας και του κόσμου, ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης – κι αυτό το φως θα υπηρετήσει για 85 χρόνια, μέχρι να χαθεί εντός του, αφήνοντάς μας όμως πολύ πλουσιότερους.

Ο Ελύτης θα τιμηθεί με την ύψιστη διάκριση για το ποιητικό του έργο, με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979, αλλά ανεξάρτητα από αυτό, οι στίχοι του θα αγαπηθούν πολύ, θα λαμπρύνουν τη ζωή πολλών ανθρώπων στην Ελλάδα και τον κόσμο, τόσο που ο Ελύτης θα ονομαστεί (από τον καθηγητή και μελετητή της  νεοελληνικής λογοτεχνίας Γεώργιο Σαββίδη) «εθνικός» ποιητής, με το έργο του να στέκει δίπλα σ’αυτό του Διονυσίου Σολωμού, του Κωστή Παλαμά και του Άγγελου Σικελιανού.

Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης ήταν το τελευταίο από τα έξι παιδιά του Παναγιώτη Αλεπουδέλη και της Μαρίας Βρανά. Ο πατέρας του, που όπως και η μητέρα του, καταγόταν από τη Λέσβο, είχε εγκατασταθεί στην πόλη του Ηρακλείου από το 1895, όταν σε συνεργασία με τον αδελφό του ίδρυσε ένα εργοστάσιο σαπωνοποιίας και πυρηνελαιουργίας. Το παλαιότερο όνομα της οικογένειας Αλεπουδέλη ήταν «Λεμονός», που αργότερα άλλαξε σε «Αλεπός».

Όσο για το ψευδώνυμο «Ελύτης», ο ίδιος ο ποιητής είχε εξηγήσει, σ’ ένα ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ, πώς εμπνεύστηκε το ψευδώνυμό του. Αρχικά, είπε, του «ασκούσαν μια μαγεία» όλες εκείνες τις λέξεις που αρχίζουν από «ελ-», όπως «Ελλάδα, ελευθερία, ελπίδα, Ελένη» – (ο Ελύτης ήταν τότε ερωτευμένος με μια Ελένη). Κατόπιν σκέφτηκε το γράμμα ύψιλον, που «είναι το πιο ελληνικό γράμμα», και στη συνέχεια σκέφτηκε μια κατάληξη την οποία ήθελε να είναι «λίγο αρχαιοπρεπής» έτσι κατέληξε στο «-της»…

Ο Οδυσσέας Ελύτης ήταν ένας από τους τελευταίους εκπροσώπους της λογοτεχνικής γενιάς του ’30, ένα από τα χαρακτηριστικά της οποίας υπήρξε το ιδεολογικό δίλημμα ανάμεσα στην ελληνική παράδοση και τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό. «Από το ένα μέρος ήμουνα ο στερνός μιας γενιάς, που έσκυβε στις πηγές μιας ελληνικότητας, κι απ’ την άλλη ήμουν ο πρώτος μιας άλλης που δέχονταν τις επαναστατικές θεωρίες ενός μοντέρνου κινήματος», είχε δηλώσει ο ίδιος σχετικά.

 Το έργο του έχει επανειλημμένα συνδεθεί με το κίνημα του υπερρεαλισμού, αν και ο Ελύτης διαφοροποιήθηκε νωρίς από τον «ορθόδοξο» υπερρεαλισμό που ακολούθησαν σύγχρονοί του ποιητές, όπως ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νίκος Εγγονόπουλος ή ο Νικόλαος Κάλας. Ασφλώς ο Ελύτης επηρεάστηκε από τον υπερρεαλισμό και δανείστηκε στοιχεία του, τα οποία ωστόσο μετουσίωσε στο προσωπικό του ποιητικό όραμα, που ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με το λυρικό στοιχείο και την ελληνική λαϊκή παράδοση.

Μία από τις κορυφαίες δημιουργίες του υπήρξε το ποίημα «Το Άξιον Εστί», (1959). Η λογοτεχνική κριτική υπογράμμισε την αισθητική αξία του, καθώς και την τεχνική του αρτιότητα. Η γλώσσα του επαινέθηκε για την κλασική ακρίβεια της φράσης, ενώ η αυστηρή δόμησή του χαρακτηρίστηκε ως άθλος που «δεν αφήνει να διαφανεί πουθενά ο παραμικρός βιασμός της αυθόρμητης έκφρασης».  Ο Μίκης Θεοδωράκης αξιώθηκε να μελοποιήσει αυτό το σπουδαίο ποιητικό έργο, το Άξιον Εστί, φέρνοντάς το μέσω της ωραίας μουσικής του πιο κοντά στον λαό.

Οι στίχοι που ακολυθούν είναι απο το Άξιον Εστί, (Τα Πάθη, ι’)

«Της αγάπης αίματα * με πορφύρωσαν

Και χαρές ανίδωτες * με σκιάσανε

Οξειδώθηκα μες στη * νοτιά

                                *των ανθρώπων

Μακρινή Μητέρα * Ρόδο μου Αμάραντο»

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.