Σαν σήμερα η εξέγερση Ελληνοεβραίων στο Άουσβιτς

Η μοναδική πράξη αντίστασης στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς, η μοναδική εξέγερση κρατουμένων, από τα εκατομμύρια που μαρτύρησαν σ’ αυτό, αλλά και στα υπόλοιπα στρατόπεδα συγκέντρωσης, έγινε την 7η Οκτωβρίου 1944 από Έλληνες Εβραίους! Φυσικά δεν πέτυχε, φυσικά οι Ναζί την έπνιξαν στο αίμα των ξεσηκωμένων, αλλά το μήνυμα που εξέπεμψε ήταν εκκωφαντικό: ακόμα και μέσα στην καρδιά του κτήνους, ακόμα και μέσα στο ζόφο της ναζιστικής κόλασης, η πείνα για ελευθερία και αξιοπρέπεια αποδείχτηκε ασίγαστη.

Αλλά ας δούμε τα φοβερά γεγονότα, όπως αναφέρει η Φωτεινή Τομαή, προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών, στο βιβλίο της «Ελληνες στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου»: «Το Σάββατο, 7 Οκτωβρίου του 1944, οι Γερμανοί επιχείρησαν να απομακρύνουν επιπλέον 200 άνδρες (Έλληνες και Ούγγρους) που είχαν ήδη επιλεγεί για εξόντωση. Ήταν περίπου 14.30 το μεσημέρι, όταν μια ομάδα των Ες-Ες έφτασε με ονομαστικούς καταλόγους για τη δεύτερη διαλογή. Όταν άρχισαν να εκφωνούν τα ονόματα των Ελλήνων, κανείς δεν απάντησε. Σύμφωνα με αυτήκοες μερτυρες, κάποια στιγμή ακούστηκε μια φωνή, πιθανόν του κρατουμένου Ιωσήφ Βαρούχ, να λέει στα ελληνικά: “θα γίνει ή όχι το ντου που λέγαμε;”

Αμέσως όρμησαν στους Γερμανούς φρουρούς, τους αφόπλισαν και οχυρώθηκαν μέσα στο κρεματόριο ΙΙΙ με τα λίγα όπλα που διέθεταν, αναμένοντας από τους συντρόφους τους να κινηθούν. Δυστυχώς, αν και μυημένοι στο σχέδιο της εξέγερσης, οι άνδρες στα άλλα κρεματόρια δεν κινήθηκαν. Μέσα σε ελάχιστη ώρα, ισχυρές δυνάμεις της φρουράς με πολυβόλα και σκυλιά περικύκλωσαν την περιοχή και ξεκίνησε μια ηρωική αλλά απελπιστικά άνιση μάχη.

Από τους 300 Έλληνες Εβραίους που πήραν μέρος στην εξέγερση, επέζησαν μόνο οι 26. Οι περισσότεροι έπεσαν ηρωικά κάτω από τη βροχή σφαιρών, ενώ οι υπόλοιποι που παραδόθηκαν εκτελέστηκαν επί τόπου, όπως ο Μωύς Ααρών, ο Ιακώβ Μπρούδο, ο Ισαάκ Βαρούχ που ανήκαν στο Κρεματόριο IV και ο Σαμ Καράσσο…Όσοι Έλληνες Εβραίοι από τα άλλα κρεματόρια παρακολουθούσαν τα γεγονότα, ανήμποροι να αντιδράσουν, θυμούνται πως μέσα στους κρότους και τα ουρλιαχτά ακούγονταν ο ελληνικός Εθνικός Ύμνος. Μπορεί η εξέγερση εκείνη να απέτυχε- αν και ποτέ δεν διαλευκάνθηκε από ποιον προδόθηκε- αλλά, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η μαρτυρία του διασωθέντα Μαρσέλ Νατζαρή: “Eστω και διά ολίγα λεπτά ευρέθησαν ελεύθεροι”»…

Οι Ναζί σοκαρίστηκαν με την ηρωική πράξη των Ελλήνων Εβραίων – το Κρεματόριο IV, που εκδηλώθηκε αυτή, τέθηκε εκτός λειτουργίας και κατεδαφίστηκε αμέσως μετά την εξέγερση… Άλλωστε, ήταν η πρώτη φορά που οι Γερμανοί είχαν απώλειες στρατιωτικών από τους κρατουμένους: στην εξέγερση σκοτώθηκαν 3 υπαξιωματικοί (Unterscharführer), ενώ 14 τραυματίστηκαν…

Να κλείσουμε με ένα απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Λεών Περαχιά: «Όταν μπήκαμε στο στρατόπεδο, με περίμεναν οι φίλοι μου οι Πολωνοί που πήγαιναν στο Μπίρκεναου. Μόλις με είδαν μου είπαν: “Ένα μεγάλο εύγε στους στους Γραικούς που κάνανε αυτό που κανείς δεν τόλμησε να κάνει τόσα χρόνια. Πήγαν να κάνουν επανάσταση στα κρεματόρια, ανατινάξανε ένα κρεματόριο, αλλά προδόθηκαν. Όταν τους στήσανε στον τοίχο και τους θέριζαν τα πολυβόλα, ακούσαμε που τραγουδούσαν. Ένας Γραικός που βρέθηκε κοντά μας, μας είπε ότι ψάλλουν τον ελληνικό εθνικό ύμνο. Τι μεγαλείο ψυχής, η τελευταία σκέψη τους και η τελευταία τους πνοή ήταν στην Ελλάδα”. Όταν μου το λέγανε, δεν μπορούσα να κρατήσω τα δάκρυά μου, τόσο μεγάλη ήταν η συγκίνησή μου. Ένιωθαν Έλληνες και πεθάναν σαν Έλληνες».

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.