Σαν σήμερα πεθαίνει ο Αντρέι Ταρκόφσκι

Σε μια σκηνή της ταινίας του με τίτλο «Νοσταλγία», (1983) ο Σοβιετικός σκηνοθέτης Αντρέι Ταρκόφσκι, που πέθανε σαν σήμερα, στις 29 Δεκεμβρίου 1986 σε ηλικία 54 ετών, δείχνει έναν άντρα να προσπαθεί να διασχίσει κατά μήκος μια άδεια πισίνα, μια δεξαμενή, ένα χώρο λουτρών τέλος πάντων, κρατώντας στο χέρι του ένα αναμμένο κερί, από τη μια άκρη στην άλλη.

Κι αυτό είναι – δεν δείχνει τίποτα παράξενο ή θεαματικό, δεν δείχνει σκηνές μάχης με χίλιους κομπάρσους, δεν δείχνει κυνηγητά αυτοκινήτων ή τη Γη να εκρήγνυται με πανάκριβα οπτικά εφέ. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο στο πλάνο εκτός από έναν άντρα που κρατά ένα κερί προχωρώντας με προσοχή, για να μη σβήσει. Κι όμως, είναι μια σκηνή, που εμένα προσωπικά τουλάχιστον, με άδραξε, με συντάραξε, κατορθώνοντας να εντυπωθεί στο μυαλό μου τόσο πολύ, ώστε να μού είναι αδύνατον να την ξεχάσω.

Γιατί η άφταστη αισθητική μαστοριά, μαζί με την ποίηση που αναβλύζει από κάθε πλάνο της Νοσταλγίας, αλλά και όλων των άλλων ταινιών του, καθιστούν μιαν απλή δράση της πραγματικότητας, μαγική. Κι όχι μόνον αυτό, παρά η σκηνοθεσία του Ταρκόφσκι αναγκάζει τον θεατή να ενταχθεί, να πάρει θέση, να ταυτιστεί: έβλεπα το κερί, και σκεφτόμουν πως δεν πρέπει να σβήσει, δεν πρέπει αν χαθεί αυτή η μικρή φλόγα, πως είναι σημαντικό όχι μόνο για μένα, αλλά και για την Ανθρωπότητα να παραμείνει το κερί αναμμένο στο χέρι του άντρα, καθώς διασχίζει το λουτρό. Αυτό λέγεται κινηματογράφος, κι ο Αντρέι Ταρκόφσκι τον υπηρέτησε ευδοκίμως, όσο λίγο έζησε και δημιούργησε, κληροδοτώντας μας κινούμενες εικόνες γεμάτες ανθρωπιά και κάλλος, για να παίζονται αενάως μέσα στο μυαλό μας, κάνοντας τη ζωή μας καλύτερη, ευγενέστερη.

Ο Αντρέι Ταρκόφσκι γεννήθηκε το 1932 στο χωριό Ζαβράγιε. Ήταν γιος του σημαντικού ποιητή Αρσένι Ταρκόφσκι. Σπούδασε μουσική, ζωγραφική, γλυπτική και αραβικά, ενώ για ένα διάστημα συμμετείχε σε γεωλογική αποστολή στην ανατολική Σιβηρία. Από το 1956 φοίτησε για περίπου τέσσερα χρόνια στην κινηματογραφική σχολή VGIK, το Ινστιτούτο κινηματογράφου της Σοβιετικής Ένωσης. Στις τελικές εξετάσεις παρουσίασε την πτυχιακή του εργασία, που αποτελεί την πρώτη του ουσιαστικά κινηματογραφική δουλειά, με τίτλο «Ο βιολιστής και ο οδοστρωτήρας», διάρκειας 46 λεπτών (1960).

Η διεθνής αναγνώριση του Ταρκόφσκι ήρθε με την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν» (1962), η οποία κέρδισε τρεις «Χρυσούς Λέοντες» στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας, μεταξύ των οποίων το βραβείο σκηνοθεσίας και καλύτερης ταινίας. Επόμενη κινηματογραφική ταινία του Ταρκόφσκι αποτέλεσε η επική παραγωγή «Αντρέι Ρουμπλιόφ» (1969), η οποία υπέστη τον εξονυχιστικό έλεγχο και σωρεία παρεμβάσεων εκ μέρους των σοβιετικών αρχών, με αποτέλεσμα η δημόσια προβολή της στη Ρωσία να καθυστερήσει για αρκετά χρόνια, μέχρι το 1971. Η ταινία προβλήθηκε στο φεστιβάλ των Καννών, αποκομίζοντας τελικά το βραβείο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI).

Ο Ταρκόφσκι σκηνοθέτησε τις περισσότερες ταινίες του στη Ρωσία. Το 1983 πραγματοποίησε για πρώτη φορά γυρίσματα εκτός της Ρωσίας, στην Τοσκάνη της Ιταλίας, για τις ανάγκες της ταινίας «Νοσταλγία», ενώ στη συνέχεια εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Ιταλία και αργότερα στη Γαλλία. Η τελευταία του ταινία «Η Θυσία», γυρίστηκε στη Σουηδία το 1986 κερδίζοντας τέσσερα βραβεία στις Κάννες. Πέθανε την ίδια χρονιά στην Γαλλία από καρκίνο. Να πούμε πως γενικά το έργο του Ταρκόφσκι χαρακτηρίζεται από έντονα προσωπικά και μεταφυσικά στοιχεία, με επιρροές από τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική. Αργοί ρυθμοί, εικόνες εξαιρετικής αισθητικής και σταθερά απόμακρα και μακράς διάρκειας πλάνα είναι μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά των ταινιών του.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.