Σαν σήμερα πεθαίνει ο Γιάννης Ρίτσος

«Μέρα Μαγιού μου μίσεψες, μέρα Μαγιού σε χάνω,

άνοιξη, γιε, που αγάπαγες κι ανέβαινες απάνω

 στο λιακωτό και κοίταζες και δίχως να χορταίνεις

άρμεγες με τα μάτια σου το φως της οικουμένης»

Αυτοί είναι κάποιοι στίχοι από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Μέρα Μαγιού μου μίσεψες», από τη συλλογή «Επιτάφιος», που μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη. Το ποίημα είναι εμπνευσμένο από την ιστορική φωτογραφία της μάνας που οδύρεται πάνω από τον σκοτωμένο γιο της, τον Τάσο Τούση, έναν από τους νεκρούς από αστυνομικά πυρά καπνεργάτες της διαδήλωσης του 1936 στη Θεσσαλονίκη.

Μέσα σ’ αυτούς του στίχους είναι ολόκληρος ο Γιάννης Ρίτσος, ο μελωδός τόσο του πόνου των ανθρώπων, όπως συμβολίζεται από το θρήνο της μάνας, όσο και των αγώνων του λαού για ψωμί, δικαιοσύνη και ελευθερία:  αυτό είναι το φως της οικουμένης…

Ο Γιάννης Ρίτσος έφυγε σαν σήμερα, 11 Νοεμβρίου 1990, σε ηλικία 81 ετών.  Θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές με διεθνή ακτινοβολία. Πλούσιο το έργο που άφησε πίσω του: δημοσίευσε πάνω από εκατό ποιητικές συλλογές και συνθέσεις, εννέα μυθιστορήματα, τέσσερα θεατρικά έργα και μελέτες, καθώς και μεταφράσεις, χρονογραφήματα και άλλα δημοσιεύματα. Αρκετά από τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες. Ο Γιάννης Ρίτσος ήταν κομουνιστής, οργανωμένος στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά.

Ο Ρίτσος νόσησε από φυματίωση, από την οποία τελικά θεραπεύτηκε, κάτι διόλου αυτονόητο για την εποχή του.  Στο σανατόριο του νοσοκομείου «Σωτηρία», όπου νοσηλευόταν, ο Ρίτσος ήρθε κοντά με τον μαρξισμό και την Αριστερά, πράγματα που επηρέασαν βαθύτατα την ποίησή του και τον τρόπο ζωής του. Αφού πέρασε από διάφορα σανατόρια, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε ως αυτοδίδακτος σκηνοθέτης στην Εργατική Λέσχη και ως ηθοποιός και χορευτής σε επιθεωρήσεις.

Η ιδεολογική του σκευή και η αγωνιστική του στάση ζωής, τον οδήγησαν στο να προσχωρήσει στο Κίνημα των «Πρωτοπόρων» και κατόπιν, το 1942, στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, ενώ εντάχθηκε και στο Κ.Κ.Ε. Με δεδομένη την πολιτική του τοποθέτηση, ο Ρίτσος δεν απέφυγε  την εξορία στη Λήμνο, τη Μακρόνησο και τον Άγιο Ευστράτιο.

Επιστρέφοντας στην Αθήνα, ο ποιητής προσχώρησε στην Ε.Δ.Α. Η Χούντα των Συνταγματαρχών τον έστειλε στη Γυάρο και κατόπιν στη Λέρο. Όταν έπεσε η δικτατορία, ο Ρίτσος έγινε ευρέως γνωστός, τόσο στον ελλαδικό χώρο, όσο και στο εξωτερικό, ενώ ακολούθησαν πολλές διακρίσεις και βραβεύσεις. Μεταξύ αυτών είναι το Κρατικό Βραβείο ποίησης και το βραβείο Λένιν.

Η «Σονάτα του Σεληνόφωτος», ο «Επιτάφιος» και η «Ρωμιοσύνη» είναι κάποια από τα σημαντικότερα ποιήματα του Ρίτσου, ενώ έχει κάνει και πολλές μεταφράσεις ξένων ποιητών όπως του Ναζίμ Χικμέτ, του Αλεξάνδρου Μπλοκ, του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι κ.ά. Πολλά ποιήματα του Ρίτσου έχουν μελοποιηθεί από τον Μίκη Θεοδωράκη. Αυτά διαδόθηκαν πολύ και έφτασαν παντού πάνω στα φτερά της μουσικής, αποτελώντας κάτι σαν το αρχικό ηχόχρωμα της Μεταπολίτευσης.  Με τους στίχους του Ρίτσου, η ελληνικότητα, η αίσθηση του ανήκειν στην Ελλάδα, απέκτησε ένα υψηλότερο νόημα.

Ήταν ο Γιάννης Ρίτσος ένας στρατευμένος ποιητής; Ναι, ασφαλώς – στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής και του έργου του. Μακάρι όμως η λεγόμενη «στρατευμένη τέχνη», να είναι γενικά τόσο ευαίσθητη, τόσο  φωτεινή, τόσο υψηλής ποιότητας όσο η ποιητική του Ρίτσου.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.