Ελευσίνα: από πού κρατά η σκούφια της

Η Ελευσίνα είναι ένας ιερός τόπος, που από τις απαρχές του σηματοδοτούσε, υμνούσε την μετάβαση, την αλλαγή. Το όνομα της, «Ελευσίς», παράγεται από το ουσιαστικό «έλευσις», σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Έλευσις, δηλαδή «άφιξη, ερχομός», γιατί η περιοχή αποτελούσε τόπο συγκέντρωσης εκείνων που συμμετείχαν στα Ελευσίνια Μυστήρια. Το «έλευσις» παράγεται από το «ελεύσομαι», τον μέλλοντα του «έρχομαι».

Όμως, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η Ελευσίνα είναι μια πόλη μεταναστών και προσφύγων. Από τη γεωργική μέχρι τη μεταβιομηχανική επανάσταση, στην Ελευσίνα εδώ και 4.000 χρόνια, ο άνθρωπος εργάζεται και παράγει: αγροτικά ή βιομηχανικά προϊόντα, πλούτο και πολιτισμό.

Από τότε μέχρι σήμερα, η Ελευσίνα είναι σύμβολο του ανθρώπου που κινητοποιείται από την αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος, το οποίο και δημιουργεί με τα χέρια του. Ως βιομηχανική πόλη, η Ελευσίνα δέχτηκε πολλούς εσωτερικούς μετανάστες, ενώ ο πληθυσμός της αυξήθηκε σημαντικά και με τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Στην Ελευσίνα δημιουργήθηκε πλούτος, ναι μεν εκεί υπήρξε ο πυρήνας της βιομηχανικής ανάπτυξης της χώρας, αλλά από την άλλη, αυτή η δραστηριότητα κατέστρεψε, κατέσφαξε, δήωσε και σπίλωσε το τοπίο. Από τις αρχές του εικοστού αιώνα, στην Ελευσίνα συγκεντρώθηκαν : 2 διυλιστήρια, 2 ναυπηγεία, 2 χαλυβουργίες, 2 βιομηχανίες παραγωγής τσιμέντου και δεκάδες άλλες που σίγουρα δεν έκαναν καλό στο περιβάλλον… Στα τέλη της δεκαετίας του ‘70, ο κόλπος της Ελευσίνας θεωρούνταν η πιο μολυσμένη θάλασσα της Μεσογείου, αφού ο βυθός είχε καλυφθεί με ένα μέτρο λάσπης, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει με εξαφάνιση κάθε θαλάσσιος οργανισμός.

Βέβαια αυτός ο πλούτος δεν είναι διόλου αμελητέος: στην Ελευσίνα, και γενικότερα στο Θριάσιο πεδίο, παράγεται το 30% του ΑΕΠ, όση είναι και η συμβολή του τουρισμού στην εθνική οικονομία. Η Ελευσίνα είναι η πόλη της παραγωγής, του βιασμένου περιβάλλοντος, αλλά και όπως είπαμε παραπάνω, η πόλη της μετάβασης, της αλλαγής – από τα αρχαία χρόνια. Η Ελευσίνα αλλάζει, ευτυχώς προς το καλύτερο, αργά, αλλά σταθερά. Οι πληγές της κλείνουν…

Άλλωστε, όπως είπαμε, η Ελευσίνα είναι συνδεδεμένη με τη μετάβαση: η Περσεφόνη μεταβαίνει στο κόσμο των Νεκρών – η πόλη μεταβαίνει σε άλλο μοντέλο ανάπτυξης, από την βιομηχανική στη βιώσιμη. Η Ελευσίνα γίνεται ένα σύμβολο: η σύγχρονη μεταβιομηχανική Ευρώπη που επιστρέφει στο ιστορικό της παρελθόν για να σταθεί όρθια.

Πάντως, η ατμομηχανή που θα τραβήξει την πόλη μπροστά, προς το μέλλον της, είναι η ανακήρυξή της ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Πράγματι, η Ελευσίνα θα γίνει το 2021, σε τρία χρόνια, (διακόσια χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση) η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης…

Αυτός ο τίτλος, της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2021, αναμένεται να λειτουργήσει καταλυτικά για την Ελευσίνα, αλλάζοντας τη στερεοτυπική εικόνα της ως βιομηχανική πόλη. Ο τίτλος της θα συνδέσει την Ελευσίνα με τον πολιτισμό, ακόμα περισσότερο, γιατί από τις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, η Ελευσίνα επενδύει στον πολιτισμό: να αναφέρουμε ενδεικτικά τα Αισχύλεια, ένα θεσμό πανελλαδικής ακτινοβολίας στα εικαστικά, που πήραν το όνομά τους βέβαια, από ένα διάσημο πολίτη της Ελευσίνας. Αυτός ήταν βέβαια ο Αισχύλος, ο πρώτος δραματικός ποιητής στην ιστορία του θεάτρου, που γεννήθηκε στην Ελευσίνα το 525 π.Χ. και πέθανε στη Γέλα της Σικελίας το 456 π.Χ. Αν και το ύφος του υψηλό και η ποιητική του δυνατή και ηχηρή, το όνομά του σημαίνει «ο ντροπαλός»…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.