Κρήτη και Κρητικοί – Μέρος 1ο

Σήμερα θα πάμε στην Κρήτη, στη μεγαλόνησο, που ναι μεν δροσίζει το πρόσωπό της στο Κρητικό Πέλαγος, τη φυσική συνέχεια του Αιγαίου, ζεσταίνει όμως την πλάτη της στο Λιβυκό.

Η Κρήτη, είναι το μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας, και το πέμπτο της Μεσογείου.  Είναι ένας κόσμος από μόνη της, ένα αβύθιστο, πελώριο πετροκάραβο που αρμενίζει στους καιρούς πλησίστιο, με τους αετούς και τα λουλούδια της, τη μουσική και την περηφάνεια της, τους μινωικούς της ταύρους και τα ενετικά της κάστρα, το Θεοτοκόπουλο και τον Καζαντζάκη της, τα άρματα και τα όργανά της.

Η αρχαία λέξη Κρήτη είναι αγνώστου ετύμου, λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Πιθανώς η προέλευσή της είναι προελληνική. Η πρώτη αναφορά της λέξης Κρήτη υπάρχει σε ασσυροβαβυλωνιακά σφηνοειδή κείμενα: «ka-pta-ra»…Επίσης, η Κρήτη ταυτίζεται με την εβραϊκή λέξη «Kaphtor», η ονομασία στην Παλαιά Διαθήκη της πατρίδας των Φιλισταίων, φίλες και φίλοι…

Τώρα, από μυθολογική άποψη, να αναφέρω πως μία από τις Εσπερίδες ονομαζόταν Κρήτη, όπως Κρήτη ονομαζόταν και η σύζυγος του βασιλιά Μίνωα, καθώς και μία από τις νύμφες που παντρεύτηκε ο Δίας Άμμων. Επίσης, ο Κρης, γιος του Δία και της νύμφης Ίδας θεωρείται πως έχει δώσει το όνομά του στην Κρήτη, ειδικά αφού το υψηλότερο βουνό του νησιού φέρει το όνομα της μητέρας του.

Τώρα, από πού κρατά η σκούφια των Κρητικών; Ποια είναι η καταγωγή τους; Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Τριανταφυλλίδη, ομότιμο καθηγητή Γενετικής και Γενετικής του Ανθρώπου, που έχει συνεργαστεί στενά με τον καθηγητή Ιατρικής και Επιστημών του Γονιδιώματος του Πανεπιστημίου της Washington Γεώργιο Σταματογιαννόπουλο, οι νεολιθικοί άνθρωποι, οι πρόγονοι των Μινωιτών, έφτασαν στο νησί περίπου το 8.500 π. Χ. από την Εγγύς Ανατολή, σύμφωνα με εκτεταμένες έρευνες στο DNA που διενήργησε ο κ. Σταματόπουλος σε σκελετούς που βρέθηκαν στην Κρήτη, αλλά και σε ζώντες κατοίκους της.

Όμως, είναι επιστημονικό γεγονός πως το νησί πρωτοκατοικήθηκε πολύ νωρίτερα. Το γεγονός του ότι βρέθηκαν (από τους αρχαιολόγους Στράσερ και Παναγοπούλου)  στην Πλακιά και στην Πρέβελη λίθινα εργαλεία ηλικίας 130 έως 190 χιλιάδων ετών, δείχνει πως οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού, είναι από τους παλιότερους στην πιάτσα της ανθρωπότητας, αν μου επιτρέπετε. 

Αυτοί οι χρήστες των εργαλείων, οι ανθρωπίδες, που μάλλον ήρθαν από τη Βόρειο Αφρική ταξιδεύοντας με πλεούμενα πολύ πριν ο Χόμο Σάπιενς, (δηλαδή εμείς, το είδος του σύγχρονου ανθρώπου), διανοηθεί να ταξιδέψει στη θάλασσα, μπορούν να θεωρηθούν φαντάζομαι, οι απώτατοι πρόγονοι των Κρητών… Οι οποίοι Κρήτες δημιούργησαν, να προσθέσω, τον πρώτο ευρωπαϊκό πολιτισμό: τον Μινωικό. Τί είναι λοιπόν οι Κρητικοί;

«Τί είναι ο Κρητικός; Ένας άνθρωπος ζεστός», είχε γράψει ο Νίκος Καζαντζάκης. Σκέφτομαι πως η Τέχνη μπορεί να εξυπηρετηθεί μόνο από ανθρώπους ζεστούς, ευαίσθητους, που εμπλέκονται, που συμμετέχουν, κι όχι ψυχρούς, που αποστασιοποιούνται.

Ο Καζαντζάκης ήταν ένας τέτοιος. Ο Θεοτοκόπουλος ήταν ακόμα ένας, ο Βιτσέντζος Κορνάρος ήταν ένας άλλος ζεστός άνθρωπος, αλλά και οι αγράμματοι βοσκοί στον Ψηλορείτη που απαγγέλουν από στήθους τους δέκα χιλιάδες ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους του Ερωτόκριτου ήταν και είναι επίσης άνθρωποι ζεστοί – είναι, δηλαδή,  Κρητικοί…Κι αυτοί οι άνθρωποι έχουν, βέβαια, όπως όλοι μας, επώνυμα.

Ασφαλώς και δεν υπάρχει επώνυμο Παλαιολιθάκης, Κρομανιονάκης ή Νεαντερταλάκης, αλλά υπάρχουν όμως ένα σωρό ονόματα που μαρτυρούν τις ιστορικές περιόδους του νησιού. Αυτόχθονες, επήλυδες, κατακτητές ή μετανάστες, πολλοί και διάφοροι έζησαν στην Κρήτη, κληροδοτώντας στους απογόνους τους το βιολογικό και πολιτισμικό τους DNA: Μινωίτες, Αχαιοί, Δωριείς, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Άραβες, Ενετοί και Τούρκοι.

Πάντως, Δεν λήγουν σε -άκης όλα τα κρητικά επώνυμα, αν και πολλά όντως έχουν αυτή την κατάληξη, τόσο, που ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, στο βιβλίο του  “Τα Οικογενειακά μας Ονόματα”, αναγκάζεται να αστειευτεί. «Δεν είναι σπάνιο να βλέπει κανείς σε μια συγκέντρωση, ή σ’ ένα υπόμνημα Κρητικών σχεδόν όλα τα ονόματά τους να τελειώνουν σε -άκης. Έτσι λ.χ. διαβάζομε πως η κρητική αδελφότητα του Πορτ-Σάιδ έχει το ακόλουθο συμβούλιο: Παπαδάκης, πρόεδρος, Μπελιβανάκης, αντιπρόεδρος, Κουβάκης, γραμματεύς, Σκαλενάκης, ταμίας, Κωστάκης, Κοκκινάκης, Λαμπρινουδάκης, Φραγκαδάκης, Μαριδάκης, σύμβουλοι. Μοιάζει σα συνωμοσία…” καταλήγει, χαριτολογώντας ο μεγάλος γλωσσολόγος.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.